Gazne (Gazni) Gazneliler'in Başkenti

Gazne (Gazni) Gazneliler'in başkenti


GAZNE ya da GAZNİ, Afganistan'ın D kesiminde, aynı addaki geniş ilin merkezi, Gazneliler'in başkenti 30 400 nüf Yüksek dağlarla kaplı bir alanda, Hllmend ırmağının kaynak kollarından Lujah'ın yukarı çığırında, Kâbil'in yaklaşık 140 km G -B'sında kurulmuş olan Gazne'nin, Kâbil'i Kandehar'a bağlayan yol üzerinde stratejik bir konumu vardır Gazne ili, 31 329 km2; 1 205 000 nüf

• TARİH Samaniler'ln hassa ordusunun türk komutanlarından Alp Tlgin, kenti ele geçirerek burada bir devlet kurdu (962)

[—> GAZNELİLER] Sebük Tigin Gazne emiri olduktan sonra burasını başkenti yaptı (977) Alp Tigin'in torunu Gazneli Mahmut (998-1030) burada bağımsızlığını ilan ederek Gazneliler hanedanını kurdu ve devletinin sınırlarını genişletti Firdevsi ünlü Şehname'sırıi Gazneli Mahmut'a burada sundu (1010) Mahmut'un torunu Behram Şah, guri melikülmüluku Kutbet-tin'i öldürünce (1128), guri sultanı Alaettin Cihansuz Gazne'yi yakıp yıktı (1150) Emir Muizüttin Muhammet Gazneliler devletine son vererek Guriler hanedanını kurdu ve kenti ülkesinin hükümet merkezi yaptı (1187)

Cengiz Han'ın oğlu Ögedey tarafından ele geçirilerek yıkıma uğradı (1235) Babur'un kurduğu Türk-Hint imparatorluğu'nun bir parçası oldu (1526-1773) Bu tarihte yeni kurulan Afgan krallığı na bağlandı Hindistan'ı sömürge-leştiren ingillzler'in işgaline uğradı (1839) Daha sonra dört aylık bir kuşatmanın ardı sıra yeniden Afganlılar'ın eline geçti (6 mart 1842) Aynı yıl ingilizler tarafından geri alındı (eylül 1842) Bağımsızlık savaşı olarak nitelenen üçüncü afgan-lngiliz çatışmasından sonra kesinlikle Emanullah Han yönetimindeki Afgan krallığı'nın topraklarına katıldı (8 ağustos 1919)

• ARKEOLOJİ ve MİMARLIK Korunaklı bir kent olan Gazne'nin yaklaşık 4 km K -D'sundakl kalıntılar ve tepeler, yerleşmenin büyüklüğüne tanıklık eder Sürekli yakılıp, yıkılmalar sonucu, bir zamanlar Bağdat'la yarışan, dünya çapındaki ünlü başkentten yalnızca yıkıntılar kalmıştır, ibni Batuta da buraya geldiğinde (1332), kalıntılardan başka birşey bulamamıştır Sultan Mahmut'un kentte yaptırdığı cami, medrese ve kütüphaneler günümüze ulaşmadı

Yazılı kaynaklara göre, Arus ül-Felek camisi, Hindistan'dan getirilen ağaç direklere oturan çatıyla örtülü, altın ve lacivert taşıyla süslü, görkemli bir yapıydı Uzun yıllar zafer anıtı olduğu sanılan iki yapıtın minare olduğu anlaşıldı Bunlardan biri yazıtına göre Sultan Mesut III dönemin-dendir 48 m yüksekliğindeki tuğla minare, taş kaide üzerinde, sekiz köşeli yıldız biçiminde yivli, silindirik bir gövdeden oluşur içte döner bir merdiven vardır Silindirik üst gövde depremden yıkılmıştır

Tuğla üzerine kûfi yazıtlar, bitkisel ve geometrik motiflerden oluşan bezemelerinin alt bölümü, Mesut lll'ün ölümü üzerine tamamlanamamıştır J Sourdel Thomine'nin incelemeleriyle, ikinci minarenin Behram Şah'a (1117-1162) ait olduğu anlaşıldı Bu anıt Mesut lll'ün minaresinin yalın bir örneğidir Gazne'nin 2 km D'sundaki Rav-za'da bulunan Mahmut türbesi, sandal ağacından yapılmış zengin süslemeli ka-pısıyla (bugün Delhi müzesi'nde) dikkati çeker

Bombaci ve Scerrato yönetimindeki italyan ekibince başlatılan kazılarda (1957), Mesut lll'ün sarayı ortaya çıkarıldı Sultanın adını taşıyan 1112 tarihli nesih yazıttan, yapının mimarının Hüseyin bin Mübarek olduğu saptandı Dört eyvanlı avlu şemasının uygulandığı sarayın bir taht salonu ve camisi vardı Avlu ve eyvan duvarlarının üst bölümü sarı, kırmızı ve mavi renkli geometrik motifler ve yazılarla süslü pişmiş toprak ve stuko levhalarla, alt bölümse işlemeli mermer levhalarla kaplıdır 250 m uzunluğundaki farsça yazıtı benzersizdir Saray Guriler ve dağlı kabileler tarafından yağmalandı (1150) Serdar Tepe'de, italyan arkeologlarca ortaya çıkarılan buddha manastırında (VI -VIII yy), pişmiş topraktan ve yalancımermerden heykeller ve bezemeler bulundu