Geyik

Geyik

GEYİK a

1 Başında dallı budaklı boynuzlar bulunan, geyikgiller familyasından, gevişgetiren memeli hayvan (Boynuz çıkıntısı her yıl düşerek yerine bir dal fazla olarak yeniden çıkar Dişi geyiğe maral denir; yavru geyiğeyse zaraf gibi çeşitli yöresel adlar verilir) [Bk ansikl böl]

—2 Arg Karısı tarafından aldatılan ya da yakını olan bir kadının iffetsizliğine göz yuman erkek; boynuzlu

—3 Geyik etine girmek, bir genç kızın erinlik çağına girip kadın görünümünü kazandığını belirtmek için kullanılır ]| Geyikler kırkımında, bir işin hiçbir zaman gerçekleşmeyeceğini belirtmek için şaka yollu söylenir

—ANSİKL Amerika, Avrupa ve Asya'nın kuzey bölgelerine yayılmış kırka yakın geyik türü ve yirmi kadar cinsi vardır Üçü dışındaki bütün türlerde yalnızca erkek geyiklerde boynuz bulunur Boynuzlar ilkbahardan ilkbahara gerçekleşen büyümeleri sırasında kadife denilen kısa tüylerle kaplanır; daha sonra kan dolaşımı kesilince boynuzu kaplayan deri yok olur ve boynuz ölür

Batı Avrupa'da bulunan kızıl geyiğin (Cervus elaphus) postu kah-verengi-kırmızıdır; uzunluğu 2 m'yi, cida-go yüksekliği de 1,30 m'yi aşar Kızıl geyiğin yakın akrabaları kanada geyiği de denilen Vapiti (Cervus canadensis) ile aris-to geyiği de denilen sambar ya da sam-burdur (Cervus unicolor); her iki tür de yüksek, ılıman ovalarda yaşar Aksis ile Sikanın (ya da japon geyiği) yetişkinlerinde post beneklidir

David geyiği (Elaphurus davidıanus) Çin kökenlidir ve günümüzde yalnızca koruma altına alınmış alanlarda varlığını sürdürmektedir Virginia geyiği (Odocoileus virginianus) Kuzey Amerika kökenlidir ve çizgi roman kahramanı Bam-bi'ye örnek olmuştur Güney Amerika'da küçük bedenli birçok geyik türü barınır: bataklık geyiği (Blastoceros dichotomus); pampa geyiği (Ozoteceros bezoarticus); Andlar'da yaşayan geyikler (Hippocame-lus cinsi); mazamalar (Mazama cinsi) ve pudular (Pudu cinsi) Çin geyiğinde (Hydropotes inermis) boynuz çıkıntıları yoktur, ama erkeklerde köpekdişleri bulunur Çin geyiğine su geyiği adı da verilir

—Avc Geyik avcıları geyiklere, yaşına göre çeşitli adlar verirler: bir yaşına kadar olana yavru geyik (bazı yörelerde zaraf); iki yaşına kadar olana tosun geyik; üç ya-şındakine iki çatallı; dört yaşındakine üç çatallı; beş yaşındakine dört çatallı; altı, yedi, yaşındakine on çatallı; sekiz yaşındakine koca geyik; dokuz yaşındakine yaşlı geyik gibi çeşitli biçimlerde avlanır
Sürek avıyla geyik avına başlamadan, geyiğin barındığı yeri bulmak gerekir Avcı, otlar üzerindeki ayak izlerini, kırık dalları, geyik pisliklerini dikkatle inceleyerek hayvanın boyunu, cinsiyetini, yaklaşık yaşını belirler Av köpekleri geyiği izlemeye başlar ve onu yakalamaya çalışır Avcılardan biri geyiği bıçakla ya da tüfekle öldürür Sonra tazı hakkı verilir ve avcıların başkanı ayak ikramı'nı yapar, yani geyiğin ön sağ ayağını konuklardan birine ikram eder Bazı ükelerde sürek avının çeşitli evreleri (saldırı, geyiği ormandan çıkarma, yakalama, tazı hakkı verme, ayak ikramı vb) borularla duyurulur Geyik sürek avıyla, bekleme avıyla, tuzak avıyla vb

—Ed Türkler'in destan, efsane, masal gibi halk edebiyatı ürünlerinde kutsal dişi geyik motifi yer alır Ona zarar verilmesi ağır bir günah sayılır Bir göktürk efsanesinde ak dişi geyiğin deniz (ya da göl) tanrıçası olduğu, onu okla vuran bir askerin ve kabilesinin cezalandırıldığı anlatılır Mo-ğollar'ın gizli tarihine göre Cengiz Han' ın atası olan gökten inmiş kurdun eşi de dişi geyiktir Bir efsanede sürek avına çıkan hun avcılarını dişi bir geyik, ardından sürükleyip bir bataklığı geçirerek iskit ülkesine getirir Yaygın bir efsaneye göre geyik avlayan bir avcı bu kutsal hayvanı öldürdüğü için günaha girer; bir geyik onu kayalıklara sürükleyip öldürerek cezalandırır Karaçay Türkleri'nin Avcı Bineger destanı'nda da ele alınan bu konu Anadolu'da türkü haline getirilmiş, Yaşar Kemal Üç Anadolu efsanesi yapıtında aynı konuyu işlemiş, N Cumalı Yaralı geyik adıyla oyunlaştırmıştır

Geyik dinsel yapıtlara da yansırpış bir motiftir Mevlit kitaplarının sonunda yer verilen manzum destanlarından biri Hikâye-i geyik'tir (XV yy) Bu kısa mesnevide yaralı bir geyiğin Hz Peygamber'in önünde dile gelerek Tan-rı'nın adını anması, yavrularının yanına gidip döndükten sonra onu yaralayan kâfirlerin Hak dinini kabul etmelerini sağlaması anlatılır

Buna benzer daha başka dinsel efsanelerde Hz Hamza'nın avda izlediği geyiğin dile gelerek onu yaralı yeğeni Hz Muhammet'in yanına göndermesi, bu olay üzerine Hamza'nın müslü-man olması, bir geyiği yaralayan Kaygu-suz Abdal'ın onu izleyerek gittiği tekkede Abdal Musa'ya mürit olması konu edinilir Ziya Gökalp türklüğe yol gösteren'ge-yiği (alageyik*) birçok şiirinde konu edinmiştir T Uyar "Geyikli gece" şiirinde, insanın iç dünyası ve doğa ile ilişkisini dile getiren bir motif olarak kullanmıştır


—Güz sant Aziz Hubert'in ikonografisine bağlı Legenda aurea'daki (Altın efsane) mucizevi geyik, birçok minyatür, vitray,resim, heykei ve gravür için esin kaynağı oldu Rönesans döneminde geyik, süsleme sanatlarında, özellikle majolika tekniğiyle sık sık resmedilen Aktaion destanında yer aldı Ayrıca Desportes'un tablolarını da anmak gerekir (Geyik avı, Louvre) Courbet'nin birçok resminde (Geyiklerin çatışması, ay y), Dürer'in gravürlerinde (Ölü geyik), Barye'nin (Kaplan saldırısına uğramış geyik) ve Pampon'un heykellerinde bu konu işlenir (Geyik, Dijon müzesi) [ - AV]

—Teknol Geyik boynuzları bıçak ve diğer aletlerin saplarını yapmada kullanılır Geyik derisinden kalınlığı, sağlamlığı ve esnekliği nedeniyle uzun süre askeri giysiler yapıldı Geyik yağı ilaç ve silah bakımında yağlayıcı olarak ün kazanmıştı Ortaçağ başlarında büyük sen-yörler geyik derisinden kefene sarılarak toprağa veriliyordu