Baklagiller

Baklagiller

BAKLAGİLLER a Dünyanın her yerinde yetişen, ağaçtan biryıllık otsu bitkiye değin binlerce bitkiyi (yaklaşık olarak 500 cins, 12 000 tür) içeren çok geniş bir botanik grubunu oluşturan takım ya da üst-familya (Bil a leguminosa)

—ANSİKL Baklagiller üç familyaya ayrılır; Küstümotugiller (mimosaceae), erguvangiller (cesalpiniaceae) ve kelebekçiçekli-giller (papilionaceae) Baklagillerin hemen hemen hepsi bileşik tüysü yapraklı, ikiçe-nekli bitkilerdir Meyve, bir tek meyve yaprağından gelişen, iki çenetli, kendiliğinden açılan ya da açılmayan bir badıç biçimindedir; kimi türlerde bölmeli olan badıcın içinde bir ya da birçok tohum bulunur

Küstümotugiller (50 cins, 2 000 tür) çoğunlukla ağaç ya da ağaççıklardan oluşur; çiçekleri düzgün, birbirine eşit 4-5 taçyapraklı ve çok erkekorganlıdır; meyveleri çoğunlukla besidokusuz tohumlar içeren bir badıç biçimindedir Yapraklar genellikle hareketlidir (niktinasti, seismo-nasti), yaprakları oluşturan yaprakçıklar birbirine doğru kıvrılır, bazen yaprak ekseni bile harekete katılır Bu bitkiler daha çok tropikal ve sıcak ülkelerde yetişir Başlıca cinsler: akasya (acacia), gülibrişim (al-bizza), küstümotu (mimosa)

Erguvangiller (100 cins, 2 000 tür), ender olarak yalın tüysü ya da iki yanlı tüysü yapraklı ağaç ve ağaççıklardan (pek azı ot) oluşur Çiçekler, kelebeğe benzemez, ama gene de düzensiz sayılır, çünkü iki alt taçyaprak birbirine kaynamamış-tır; 10 erkekorgan genellikle serbesttir Kimi türlerde çiçekler doğrudan doğruya saptan çıkar (erguvan) Köklerde genellikle şişlikler bulunur Erguvangiller özellikle sıcak bölgelerde yetişir Başlıca cinsler: cercis, cassia, caesalpinia, gleditschia

Kelebekçiçekligiller (350 cins, 8 000 tür), dünyanın her yanında yetişen, çoğunluğu biryıllık ot, kimisi çalı, sarmaşık ya da ağaç biçiminde olan bitkilerdir Yapraklar saplı, almaşık dizili ve genellikle bileşiktir; uçta bulunan yaprakçık kimisinde sülük biçimindedir Kelebeği andıran çiçek, birbirine eşit olmayan beş taçyaprak-tan oluşur; bunlardan altta bulunan ikisi, kimi türlerde birbirine kaynayarak kayık biçimini alır

Kimisinde on erkekorgan birbirine bitişerek boru biçimini alır (ulex),kimisinde dokuz erkekorgan birbirine kaynar, yalnız biri serbest kalır(türlerin çoğu), kimisindeyse erkekorganların tümü serbesttir (sophora) Çok ender olarak bazı türlerde beş erkekorgan vardır Köklerde şişlikler bulunur ve buralara yerleşen bir bakteri (rhizobium) havanın azotunu alıp biriktirebilir Bu familyada pek çok yem bitkisi (yonca, korunga, fiğ, mürdümük, üç-gül, gazalboynuzu, taşyoncası), yiyecek bitkisi (fasulye, mercimek, bezelye, nohut, soya, yerfıstığı), süs bitkisi (akasya, sofo-ra, sarısalkım, yalancı sinameki, alevağa-cı, morsalkım, acıbakla) bulunur Kimi türlerden alkaloitler (boyacı katırtırnağı, ka-labar baklası), zamk (geven), balsam (myroxylon), boya (çivitotu) elde edilir Senegal akasyası ve abanozu ilginç odunlar verir

Tarımda yem bitkisi olarak yetiştirilen baklagillerle yiyecek bitkisi olarak yetiştirilenler birbirinden ayrılır; yem bitkisi olanlar yeşil ve kuru olarak her bölümünden yararlanılmak üzere yetiştirilir ve bunlar buğdaygillerden olan yem bitkilerine göre protein bakımından daha zengindir; yiyecek için yetiştirilenlerin tanelerinden yararlanılır; bunların çoğu insan yiyeceği olmakla birlikte (bakla, fasulye, bezelye, mercimek, nohut) bir kısmı da gene hayvanlar için yetiştirilir (bakla, soya) Hayvan beslenmesi bakımından baklagiller tane tutmaya başladığı sırada yeşil yem olarak yedirilirse hayvan, bitkinin hem kendisinden hem tohumundan yararlanır Baklagillerin taneleri buğdaygillerinkine göre proteince daha zengin olduğundan evcil hayvanların yemlerinde azot oranını oldukça yükseltir, özellikle yağ çıkarılan tanelerin (yerfıstığı, soya) küspeleri bu bakımdan büyük önem taşır Proteince zengin olduklarından bu bitkilere proteinli bitkiler de denir

Baklagillerin, özellikle yoncanın tarım ürünü olarak yetiştirilmesi, toprağın tarımsal dengesini sağlamakta uzun süre önemli rol oynadı Ekim nöbetinde onlara yer verilmesi sayesinde köklerdeki şişlikler toprağı azotça zenginleştirir ve kök sistemi toprağın yapısını ıslah eder Üretim sistemlerinin özgülleşmesi ve azotlu yapay gübrelerin sistemli biçimde kullanılması baklagillerin bu işlevini önemli ölçüde azalttı, bunun sonucu olarak da, aşırı yapay gübre kullanılması yüzünden kirlenen yeraltı sularının niteliği bozuldu