Verginin Kaynakları ve Toplanması

Verginin Kaynakları ve Toplanması


Vergiler çok çeşitli kaynaklardan toplanabilir Bazı durumlarda, toplanan vergilerle bu vergilerin kullanım yerleri arasında doğrudan bir bağ vardır Örneğin, ABD'nin bazı eyaletlerinde, motorlu taşıtlann benzin ve motorin gibi yakıtlanndan alman vergiler yeni yollann yapımında kullanılmak üzere ayrılır ya da "tahsis" edilir Türkiye'de de şirketler, ödedikleri Kurumlar Vergisi'ne ek olarak, bu verginin belirli bir yüzdesini Savunma Sanayiini Destekleme Fonu için öderler

Bu fonda biriken kaynaklar savunma sanayisini geliştirmek için kullanılır Ama, vergiler genellikle merkezi bir fonda toplanır ve hükümet bu fonu uygun bulduğu biçimde dağıtır Bazı ülkelerde, verginin türüne ve tutarına ilişkin kararlar hükümet tarafından yılda bir kez, bütçeyle birlikte açıklanır
Vergi miktarını belirlemek için temel alınan gelir, genel olarak vergi matrahı ya da yalnızca matrah olarak adlandırılır Matraha göre vergilendirmenin en yaygın uygulama alanı, maaş, ücret ve kârları kapsayan kişi ve şirket gelirleridir Gelirden alınan vergilerle sağlanan para miktan ülkeden ülkeye değişir Örneğin, 1981'de kişisel gelir vergisinin toplam vergi gelirleri içindeki payı Yeni Zelanda' da yüzde 60 iken Fransa'da yüzde 15'in altında kalmıştır

Birçok ülkede kişisel gelirin vergilendirile-bilmesi için belirli bir düzeye ulaşmış olması, yani bireylerin belirli bir miktarın üzerinde gelir elde etmeleri gereklidir Bu miktar kişinin ailesinin büyüklüğüne göre değişebilmektedir Belirlenen miktarın üzerinde kalan gelirlerden vergi alınır ve genellikle, bireyin geliri arttıkça daha fazla vergi ödemesini sağlayacak biçimde değişen oranlı bir vergi sistemi uygulanır Böylece, yıllık kazancı yüksek olan bir kişi gelirinin yarısından çoğunu vergi olarak öderken, düşük kazançlı biri yalnızca dörtte birini ödeyebilir

Bu sistem, artan oranlı vergi sistemi olarak bilinir
Birçok ülkede servet de bir vergi matrahıdır Servet üzerinden alınan vergiler çok çeşitli olmakla birlikte, genel olarak, bireylerin malvarlıklarını vergilendirmeyi amaçlar Bu vergi bir ev, arsa, antika eşyalar, tahvil ve hisse senedi gibi değerli malları kapsayabilir Servet vergisinin ilginç tarihi örneklerinden biri de İngiltere'de 1696-1851 arasında uygulanan "Pencere Vergisi"dir Buna göre, evinde 10'dan fazla pencere bulunan kişiler vergilendirilirdi Bu nedenle, bugün hâlâ bazı eski İngiliz evlerinde görüldüğü gibi pencereler tuğla ile örülmüştür Türkiye'de de II Dünya Savaşı sırasında 1942-44 arasında uygulanan Varlık Vergisi, yalnız bir kez alınan olağanüstü bir servet vergisidir Savaş nedeniyle ortaya çıkan karaborsa ve stokçuluk toptancı tüccarların ve büyük çiftçilerin servetlerinde büyük artışlara neden olmuştu Varlık Vergisi bu vergilendirilmemiş servetlerden vergi alabilmek amacıyla çıkarıldı Vergisini 30 gün içinde ödemeyen kişiler için tutuklanma, çalışma kamplarına gönderilme gibi cezalar öngörülmüştü

Servet aktarımı da vergilendirilebilir Vergilendirilen bu servetin konusu değerli armağanlar ya da ana baba öldüğünde çocuklarına kalan para olabilir Türkiye'de Veraset ve İntikal Vergisi miras üzerinden alınan vergilere bir örnektir

Bir başka servet vergisi türü de, bir kişinin malvarlığmdaki değer artışı üzerinden alınan vergidir Örneğin, çiftlik topraklarını konut yapımında kullanılmak üzere satan bir kimse toprak değerinin önemli ölçüde arttığını görecektir Bazı ülkelerde, bu durumdaki kişi değer artışı üzerinden bir vergi öder Türkiye' de yerel yönetimler yaptıkları hizmetler karşılığında gayrimenkul değerlerindeki artışı vergilendirmek amacıyla "şerefiye" denen bir vergi toplar Bu vergiye çoğunlukla sermaye kazançları vergisi denir

Mal ve hizmetler de ayn bir vergi konusudur Bunlardan alman vergilere dolaylı vergiler adı verilir Bir kişinin gelirinden ya da bir şirketin kârından alınan vergiler doğrudan vergi toplayıcısına ödenirken, satın alman mallar üzerindeki vergiler, daha sonra bunu vergi dairelerine aktaran dükkân ya da mağaza sahibine ödenir Dolayısıyla bu vergi yalnızca söz konusu mal satın alındığında ödenir Mal ve hizmetlerin satışı üzerinden alınan bu vergilere satış vergisi de denmektedir Satış vergilerinde, genellikle malın değerinin belirli bir yüzdesi kadar vergi fiyata eklenir Avrupa Ekonomik Topluluğu'na üye ülkelerde ve Türkiye'de uygulanan katma değer vergisi (KDV) dolaylı vergilerin en önemlilerindendir Bir başka dolaylı vergi de, tütün, alkollü içkiler ve petrol gibi bazı mallara uygulanan özel tüketim vergisi'dir Bu vergi türünde, genellikle bir birim mal başına belirli bir miktar vergi konur

Mallar üzerinden alınan vergiler tarihte birçok kez toplumsal tedirginliklere neden olmuştur Örneğin, 18 yüzyılda Fransa'da tuzdan alınmaya başlanan vergi Fransız Dev-rimi'ni hazırlayan nedenlerden biriydi Dolaylı vergilere ilişkin bir başka önemli sorun da, yöneticilerin yeterli geliri sağlamak için, halkın satın almak zorunda olduğu mallan vergilemeleridir Herkesin kullanmak zorunda olduğu mallardan vergi almak, zenginle-rinkine oranla, yoksulların gelirinin daha büyük bir bölümünü vergilendirmek demektir Bu tür vergiler azalan oranlı vergi etkisi yapar, çünkü bu vergilerin gelir içindeki oranı, gelir düzeyi yükseldikçe azalır Bu da, günümüzde geçerli olan, vergi yükünün kişilerin ödeme gücüyle orantılı olması, yani eşitlik ilkesiyle çelişir