Uydu-Doğal Uydular-Yapma Uydular

Uydu-Doğal Uydular-Yapma Uydular




Herhangi bir gezegenin çevresinde dolanan bir gökcismine uydu denir Örneğin Ay, Dünya'nın doğal uydusudur Güneş sistemindeki dokuz büyük gezegenden yedisinin uyduları vardır

İster doğal ister yapma olsun, bütün uydular ana gezegenlerinin çevresinde, yörünge denen bir yol üzerinde dolanırlar Gezegenin yerçekimi (kütleçekimi) uydulan yörüngede tutar {bak YERÇEKİMİ) Eğer gezegenin atmosferi varsa ve uydu gezegene bu atmosferin içinden geçecek kadar yakınlaşmışsa, atmosferin oluşturduğu sürtünme nedeniyle uydu yavaşlar ve sonunda gezegenin yüzeyine düşer Eğer, bu sürtünme çok şiddetliyse, uydu gezegenin çekim gücüyle düşerken bir meteor gibi yanıp yok olabilir (bak METEOR VE METEORİT; SÜRTÜNME)

Doğal Uydular

Ay da içinde olmak üzere, bilinen 58 doğal uydu vardır (bak Ay) Güneş sistemindeki gezegenler ile uydularının dökümü aşağıda verilmiştir:
Merkür:
Venüs:
Dünya:
Mars:
Jüpiter:
Satürn:
Uranüs:
Neptün: Plüton:
Uydusu yok Uydusu yok Ay
Phobos ve Deimos

Metis, Adrastos, Amaltheia, Thebe, İo, Europa, Ganymedes, Kallisto, Leda, Himalia, Lysithea, Elara, Ananke, Karme, Pasiphae ve Sinope
Atlas, Prometheus, Pandora, Janus, Epimet-heus, Mimas, Enkelados, Tethys, Telesto, Kalypso, Dione, Helenos, Rhea, Titan, Hyperion, İapetos ve Phoebe Henüz adlandırılmamış dört küçük uydusu daha vardır İki uydusunun daha olduğu sanılmaktadır Miranda, Ariel, Umbriel, Titania ve Oberon Numaralarla tanımlanmış 10 uydusu daha vardır: 1986 Ul, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ve 1985 Ul
Triton ve Nereid Kharon

1610 öncesinde, Güneş sisteminde Dünya' nın Ay'ından başka bilinen bir uydu yoktu Ama o yıl, yeni bulunan teleskoptan yararlanan İtalyan astronom Galileo, Jüpiter'in dört büyük uydusunu, İo, Europa, Ganymedes ve Kallisto'yu keşfetti (bu dört uydu "Galileo uyduları" olarak bilinir) 17 yüzyılın ikinci yarısında Satürn'le ilgili araştırmalar Titan (1655) ve İapetos'un (1671) keşfini getirdi Uranüs'ün kâşifi olan Alman asıllı İngiliz astronom Sir William Herschel 1787'de Uranüs'ün iki uydusunu buldu; bunlar Oberon ve Titania'ydı

19 ve 20 yüzyıllarda, giderek yetkinleştiri-len teleskoplarla çekilen fotoğraflar daha pek çok uydunun bulunduğunu ortaya koydu 1970'lerin sonlarından beri dış gezegenlere gönderilen uzay araçları daha da küçük uyduların varlığını saptadı ve bunların fotoğraflarını çekti 1980 ve 1981'de Satürn'ü, 1986'da Uranüs'ü ziyaret eden ABD yapımı "Voyager" uzay sondaları yeni uydular keşfettiler
Bazı küçük uydular, ana gezegenin kütleçe-kimine yakalanmış küçük gezegenler, yani asteroitler olabilir Ama, doğal uyduların çoğunun, ana gezegenlerinin çevresindeki yörüngelerde oluştuğu ve Güneş sisteminin başlangıcından bu yana da uydu olarak kaldığı sanılmaktadır (bak Güneş SİSTEMİ)

Yapma Uydular

Yapma uydular, insan eliyle yapılmış ve roketle fırlatılarak Dünya çevresinde yörüngeye oturtulmuş araçlardır Bu uydular, atmosferin üst katmanlarına girerek yanana kadar ya da denetim altında yeryüzüne indirilene kadar yörüngede kalır İlk yapma uydu, 4 Ekim 1957'de SSCB tarafından fırlatılmış olan "Sputnik l"di İlk AJBD uydusu ise 31 Ocak 1958'de yörüngeye oturtulmuş olan "Explorer l"di O tarihlerden bu yana, genellikle ABD ve SSCB tarafından binlerce uydu fırlatılmıştır; Fransa, Çin, Japonya, İngiltere ve Hindistan gibi bazı başka ülkeler de yörüngeye uydu oturtmuştur

Yapma uydular çok değişik amaçlarla geliştirilmiş olabilirler Meteoroloji uydularıyla çok daha kesin hava tahminleri yapılabilmektedir Bu tür uydular fırtına ve kasırgaları önceden haber verebilir Haberleşme uyduları telefon ve televizyon sinyallerini aktarır ve böylece bütün olaylar dünyanın her köşesinde canlı olarak izlenebilir Dünyadaki doğal kaynaklar konusunda değerli bilgiler veren ve ayrıca orman yangınlarının, tarım ürünleri hastalıklarının ya da deniz ve göllerin yüzeyinde toplanan petrol birikintilerinin yerlerini tam olarak belirlemede yararlanılan başka uydular vardır Birçok uydu da yalnızca askeri amaçlarla kullanılır Bazıları, casus uydular olarak düşman silahlarının yerleştirildiği yerleri ve birliklerin hareketini saptayacak biçimde donatılmıştır Bazıları da uzun menzilli ve yüksek güçlü laserler gibi silahlarla donatıla-bilecek türdendir

Uydunun işlevi yerleştirileceği yörüngenin tipini belirler Haberleşme uyduları genellikle Dünya'nın kendi ekseni çevresindeki dönüşüyle uyumlu biçimde dolanırlar Bu tür bir yörünge üzerinde bulunan uydular, Dünya' nın çevresindeki dolanımlarını 24 saatte tamamlar; bunların yörünge dolanım hızları Dünya'nın dönme hızına eşit olduğu için Dünya'nın üzerinde hep aynı noktada kalırlar Bazı uydular ise kutup noktalarının üzerinden geçen yörüngelere oturtulur Bu tür bir yörünge izleyen uydular, 24 saatlik bir dönem (periyot) içinde, gezegenimizin bütün yüzeyini görebilirler (bak Uzay UÇUŞLARI)

Uydular astronomi araştırmalarında giderek artan bir rol oynamaktadır Gökcisimle-rince salınan pek çok ışınım türü, örneğin gamma ışınlan, X ışınları, morötesi ve kızılötesi ışınlar Dünya atmosferinin içinden geçemez; bu nedenle, bu dalga boylarında araştırma yapmak için astronomların yörüngeye ışınım algılayıcı aletler yerleştirmeleri gere-
kir Yörüngede dolanan en başarılı " gözlem-evleri"nden biri Kızılötesi Astronomi Uydusu (İRAS) idi 1983 boyunca çalışan bu uydu, pek çok yıldızı çevreleyen halkalar ve yeni bazı kuyrukluyıldızlar da içinde olmak üzere, çok sayıda kızılötesi ışınım kaynağı keşfetti

Morötesi ve X ışını dalga boylarındaki en ilginç Güneş gözlemlerinden bazılarını, 1970'lerde "Skylab" uzay istasyonunda bulunan ABD'li astronotlar yaptı İlk X ışını araştırma uydusu, Aralık 1970'te uzaya fırlatılan ABD yapımı "Uhuru" idi Bunun ardından başka ülkelerce de X ışını araştırma uyduları fırlatıldı ve yüzlerce X ışını kaynağının yeri belirlendi İlk gamma ışını teleskopları ABD'lilerin "SAS-2" ve Avrupalılar'ın "COS-B" uydularıydı "SAS-2" 1972'de fırlatıldı ve yedi ay kadar işler durumda kaldı "COS-B" uydusu 1975'te fırlatıldı ve 1982'ye kadar bilgi göndermeyi sürdürdü