Ulaşım-Toplu Taşımacılık

Ulaşım-Toplu Taşımacılık



Kentlerin giderek kalabalıklaşması ve banliyölere doğru genişlemesi, bu arada hızla çoğalan otomobiller nedeniyle trafik sıkışıklığının bunaltıcı bir soruna dönüşmesi, çağımızın yöneticilerini toplu taşımacılık için her an yeni çözümler bulmaya zorlar
Otobüs, Tramvay ve Troleybüs1820'de Paris'te omnibus adıyla işletmeye konulan atlı otobüsler, dokuz yıl sonra aynı adla Londra sokaklarında sefere çıkmaya başlamıştı Üç atla çekilen bu dört tekerlekli otobüslerin içinde 22 yolcu için oturacak yer vardı Ne var ki, at pislikleriyle sokakları kirleten bu ilk otobüsler, elektrikli tramvayların ve güvenli benzin motorlarının yapımından sonra hızla önemini yitirdi


Benzinle çalışan ilk motorlu otobüs 1904'te yapıldı ve sekiz yıl içinde hemen hemen tümüyle atlı otobüslerin yerini aldı Londra çevresinde bir süre buharlı otobüsler işletildiyse de, 1918'de bunlar da yerlerini benzinli otobüslere bırakarak yok oldu Bugünkü otobüsler ise genellikle dizel motoruyla çalışır {bak Otobüs)





Atlı otobüslerden hemen sonra, yollara döşenmiş raylann üzerinde gidip gelen atlı tramvaylar işletmeye kondu 1832'de ilk kez New York caddelerinde çalışmaya başlayan atlı tramvaylar o yüzyılın sonlarına doğru Avrupa ülkelerine yayıldı; 1871'de de ilk kez İstanbul caddelerinde yolcu taşımaya başladı Ama çok geçmeden tıpkı atlı otobüsler gibi atlı tramvayların da sonu geldi Vagonları çeken atların yerini önce buhar makinesi, sonra da elektrik motoru aldı Elektriği, boynuz ya da pantograf denen düzenekler aracılığıyla, caddelerin üzerine gerilmiş havai hatlardan alan ilk elektrikli tramvay 1881'de Berlin'de halkın kullanımına sunuldu 1909'dan başlayarak İstanbul'daki atlı tramvaylar da yerlerini elektrikli tramvaylara bıraktı Uzun süre kullanılan bu taşıtlar, otomobiller çoğaldıkça trafik sıkışıklığından sorumlu tutuldu ve 1961'den sonraki beş yıl içinde İstanbul'daki bütün tramvay rayları söküldü Bugün bu taşıtların simgesel birkaç örneği, 1990'da motorlu taşıt trafiğine kapatılan Beyoğlu'ndaki İstiklal Caddesi boyunca Tünel ile Taksim arasında yolcu taşıyor

Bu arada, dik yokuşlu kentler için çok daha uygun olan kablolu tramvay ilk kez 1873'te ABD'deki San Francisco kentinde kullanılmaya başlandı Bu taşıtlar, rayların arasındaki bir kanalın içinden geçen ve komuta merkezindeki buhar makineleriyle çekilen bir sonsuz kablo aracılığıyla yol alıyordu




Kent içi ulaşımda tramvaydan sonraki gelişme, gene havai hatlardan aldığı elektrik enerjisiyle çalışan, ama tramvay gibi raylarınüzerinde gitmeyen troleybüslerin kullanılması oldu 1880'den sonra ABD'de, 20 yüzyılın hemen başlarında da Avrupa ülkelerinde yolcu taşımaya başlayan troleybüsler 1930'lardan sonra hızla tramvayların yerini aldı Türkiye'de de ilk troleybüs seferleri 1947'de Ankara'da başlatıldı; bunu 1954'te İzmir, 1961'de de İstanbul kentleri izledi Ama, hem elektrik hatlarının bakımı çok masraflıydı, hem de tellerden uzaklaşamadıkları için manevra yetenekleri kısıtlı olan troleybüsler yoğun trafikte giderek sorun olmaya başlamıştı Bu nedenle, dünyanın öbür yerlerinde olduğu gibi bu kentlerimizdeki troleybüsler de 1980'lerden sonra yerlerini yavaş yavaş otobüslere bırakmak üzere ulaşımdan kaldırıldı

Motorlu taşıtların yaygınlaşması özellikle gelişmiş ülkelerde günlük yaşamı büyük ölçüde etkilemiştir Kent içindeki yoğun karayolu trafiği giderek kentlerin görünümünü değiştirirken, bir yandan da büyük yerleşim birimlerini birbirine bağlayan otoyollarla hızlı ve hareketli bir ulaşım sistemi kurulmuştur Ne var ki, yıldan yıla artan bu ulaşım yoğunluğu, kazalar, trafik tıkanıklığı, egzoz gazlarından kaynaklanan hava kirliliği ve gürültü gibi büyük sorunları da beraberinde getirmiştir Uzmanlar bu sorunlara etkili çözümler ararken, yakın bir gelecekte elektrikli otomobillerin kullanılması hiç değilse hava kirliliği ve gürültü için umut veren çözümler olarak görülüyor

Metro ve Monoray Gerek kent içi ulaşımda, gerek kent merkezleriyle banliyöler arasında toplu taşımacılık sorununa köklü bir çözüm getirebilecek en iyi yöntem "hızlı taşıma sistemleri"dir Kuruluş ve bakım giderleri biraz pahalı olmakla birlikte karayollarındaki aşırı yükün büyük bölümünü üstlenen bu ulaşım araçlarının başında metro ve monoray gelir En gelişmiş örnekleri Moskova, Paris, Londra, Berlin ve New York gibi kalabalık kentlerde ulaşımın neredeyse bütün ağırlığını taşıyan metrolar, kentlerin altında bir ağ gibi yayılmış tünellerin içinde gidip gelen yeraltı trenleridir Önceleri bu hatlarda çalışan buharlı trenlerin yerini bugün elektrikli hafif trenler almıştır Metrodan daha ucuz bir ulaşım aracı olan monoray ise bugün en çok ABD, Japonya, Almanya ve Kanada'da başarıyla kullanılıyor (Ayrıca bak METRO; MONORAY)

Teleferik Bazı dağlık yörelerde, özellikle İsviçre'de yaygın olarak kullanılan ilginç bir ulaşım sistemi de teleferiktir Kayakçıları ve turistleri dağ yamaçlarındaki istasyonlara taşıyan teleferik kabinleri, çok güçlü çelik kablolara asılı olarak boşlukta gidip gelir Bu kablolar, yüzey biçimlerinin elverişli olduğu yerlere dikilmiş kulelerin arasında gerilidir ve makaraların üzerinden geçirilerek elektrik motorlarıyla ileri geri çekilir Bazı teleferiklerde ise gene elektrik motorlarıyla çalışan, kablolu tramvaydakine benzer bir sonsuz kablo düzeneği bulunur İsviçre'deki bazı kayak ve turizm merkezlerinde çalışan teleferik kabinleri 150-160 kişiyi taşıyacak kadar büyüktür