Takım Tezgahları

Takım Tezgahları



Katı malzemelerin işlenmesinde ve biçimlendirilmesinde kullanılan makinelere takım tezgâhı denir Bu tezgâhlar genellikle elektrik motoruyla çalıştırılır; çünkü elektrik motorunun denetimi kolaydır, oldukça az yer kaplar ve duman çıkarmaz Tezgâhların kesici, delici ya da aşındırıcı öğesine takım denir; bu makinelerin takım tezgâhı olarak adlandırılmasının nedeni budur

Ağaç ya da metal kütüklerinin kesilmesinde kullanılan testere tezgâhının takımı, çevresinde dişler bulunan ince bir metal teker (dairesel testere) ya da bir kenarına dişler açılmış ince bir metal şerit (şerit testere) olabilir Dairesel testere tezgâhları daha çok ağaç tomruklarının kesilmesinde kullanılır Şerit testere tezgâhlarındaki kesici şeride lama denir Genellikle iki ucu birleştirilerek sonsuz bir halka haline getirilen lama, tezgâhın motoruna bağlı iki döner teker tarafından hareket ettirilir Bazı şerit testere tezgâhlarının laması ise demir testeresine benzer ve motor yardımıyla ileri geri hareket ettirilir

Delme tezgâhlarımın takımı, dönerek malzemeye işleyen matkaplardır; bu makinelere matkap tezgâhı da denir Matkaplar, ucu sivri, üzerine sarmal oluklar açılmış metal millerdir Matkabın deliğin açıldığı parçaya girdikçe kesip attığı malzemeye "talaş" denir
Talaş, matkabın oluklarından yukarıya doğru, parçanın dışına çıkar El matkaplarında makine parçaya doğru elle bastırılır Büyük tezgâhlarda ise bu işlem vidalı kolların yardımıyla ya da otomatik olarak gerçekleştirilir Bir seferde birden çok delik açan çok matkaplı tezgâhlar da vardır

Daha büyük deliklerin açılmasında kullanılan makinelere ise broşlama tezgâhı denir Ama bunun için, önce parçada matkapla küçük bir delik açılır ya da, parça dökülerek hazırlanmışsa, döküm sırasında bu tür bir delik bırakılır Daha sonra bu delik broşlama tezgâhının broş ya da tığ denen takımıyla büyütülür Broş, bir kenarına dişler açılmış metal bir çubuk biçimindedir ve deliğin içinde gidip gelerek talaş kaldırır, deliğin çapını büyütür; deliğin derinliğinde herhangi bir değişiklik söz konusu değildir Eğer delik çok hassas bir biçimde işlenecekse, bu kez rayba denen, matkaba benzer bir takım kullanılır

Hassas delik işleme tezgâhı da denen bu makinelerde genellikle takım sabit tutulur ve iş parçası bir tablanın üzerinde çok hassas biçimde ileri geri ya da sağa sola doğru hareket ettirilir Çok büyük çaplı deliklerin açıldığı broşlama tezgâhlarında ise, iş parçası döner bir tablaya bağlanır, tabla dönerek parçayı sabit takıma bastırır
Torna tezgâhı, cıvata ya da merdane gibi silindir biçimli parçaların yapımında kullanılır Torna tezgahıyla biçimlendirme sırasında, tezgâhın "kalem" denen kesici takımı sabit tutulur, iş parçası ise döndürülerek kaleme yaklaştırılır Otomatik torna tezgâhlarında, kalemin parçaya ne oranda işleyeceği önceden ayarlanır ve tezgâh bundan sonrasını kendi başına yapar Torna tezgâhları delik açma, delik işleme ve perdahlama (yüzeyin düzgünleştirilmesi) işlemlerinde de kullanılır

Freze tezgâhının çalışma ilkesi tornadaki-nin tam tersidir Yani bu kez iş parçası sabittir ve tezgâhın "çakı" denen kesici takımı dönerek parçanın üzerine yaklaşır ve talaş kaldırır Freze çakısı, çevresine dişler açılmış silindir ya da teker biçimli bir kesicidir Çakı tezgâh tablası boyunca hareket eder ve her geçişinde (buna "paso" denir) sınırlı bir miktarda talaş kaldırır Bu yüzden istenen düzey elde edilene kadar iş parçasının bağlı olduğu tabla her pasodan sonra bir miktar yükseltilir ve çakının parçaya işlemesi sağlanır

Planya ve vargel tezgâhlarının torna ve frezeden başlıca farkı, bu makinelerde herhangi bir dönme hareketinin bulunmaması, hareketlerin doğrusal bir hat üzerinde ileri geri yapılmasıdır Planyada kesici takım sabittir, iş parçası takımın altından ileri geri geçirilir ve her pasodan sonra takım bir miktar indirilerek parçaya işlemesi sağlanır Vargelde ise iş parçası sabittir ve kesici takım parçanın üzerinden geçirilir Takımın her geçişinden sonra, iş parçasının bağlı olduğu tabla bir miktar yükseltilerek takımın parçaya işlemesi ve bir kat daha talaş kaldırması sağlanır Vargellerde genellikle daha büyük ve uzun parçalar işlenir Ayrıca, takımın aşağı yukarı hareket ettiği dikey planyalama tezgâhları da vardır

Taşlama tezgâhları çok önemli makinelerdir Bu tür tezgâhlarda kesici takım yerine, yapay bir aşındırıcıdan yapılmış, büyük hızla dönen bir taş bulunur Taşlama tezgâhları çok düzgün yüzeyler elde etmeye ve parçaya istenen boyutları kazandırmaya yarar Bu tezgâhların pek çok türü vardır Yüzey taşlama tezgâhı, bir freze tezgâhı gibi çalışır ve düzgün yüzeyler elde etmeye yarar Silindirik taşlama tezgâhı, merdane ya da teker biçimli parçalara ya da yuvarlak deliklere gerekli ölçüleri kazandırmada kullanılabilir Bazı taşlama tezgâhlarında, demir ya da çelikten yapılmış iş parçalan mıknatıslı bir tablanın yardımıyla tutulabilir {bak MAGNETİZMa) Çarkların çevresine diş ve millere yiv açmakta kullanılan taşlama tezgâhları da vardır

Takım tezgâhlarındaki kesici takımların özel niteliklere sahip olması gerekir Makinenin bütün kuvveti, takım ile iş parçası arasındaki değme noktasında toplanır Bu yüzden takımın kesici ağzının yalnızca keskin olması ve keskinliğini koruması yetmez; takımın son derece sağlam olması da gerekir Ayrıca takımlar sahip oldukları bu özellikleri yüksek sıcaklıklarda da koruyabilmelidir (Takımın ve parçanın aşın ısınmasını önleyebilmek için bazen soğutma sıvısı kullanılır) Pek büyük olmayan tezgâhların takınılan, özel takım çeliği denen malzemelerden yapılır ve bunlar gerektiğinde tekrar bilenerek keskinleştirilebilir Ama tezgâhların çoğunda, hemen hemen bir elmas kadar sert olan bir karbürden, çoğunlukla da tungsten karbürden yapılmış takımlar kullanılır Günümüzde sanayide uygulanan kesme işlemlerinde laser kullanımı da yaygınlaşmaktadır

Takım tezgâhları özdeş parçaların sanayide seri halde üretilmesini olanaklı kılmıştır Modern takım tezgâhlarıyla en karmaşık biçimli parçalar bile fazlaca bir el becerisine gerek kalmadan kolayca üretilebilmektedir; bu tezgâhlar ürettikleri parçayı ayrı zamanda inceleyerek denetleyebilmekte ve bozuk olanları ayırabilmektedir