Kara Taşımacılığı

Kara Taşımacılığı




Hamallar ve Yük Hayvanları İlk insanlar göçebeydi Ekip biçmeyi bilmedikleri için avcılık ve toplayıcılıkla yaşarlardı; avlanarak ve bulduklan yenebilir bitkileri toplayarak bir av alanından öbürüne göçerlerdi Genellikle göçmen hayvan sürülerini izleyerek bir yerden bir yere göçerken, sahip olduklarıbasit eşyalan da yanlannda taşırlardı Erkekler düşmanların ve yabanıl hayvanların saldınla-nnı karşılamaya hazır olsun diye, yükleri genellikle kadınlann taşıdığı sanılmaktadır İnsanların hayvanlarıevcilleştirip yük taşımaya alıştırmasıyla bir yerden bir yere gitmek kolaylaştı Orta Asya'daki göçebeler gem ve eyer kullanmayı bularak atlan taşımacılıkta daha etkin olarak kullandılar

Mısır'da ve Akdeniz çevresindeki öbür ülkelerde öküzler ve eşekler yük hayvanı olarak eğitildi Hindistan ve Çin'de de bu amaçla mandalar ve öküzler kullanıldı Eğitilmeye yatkın olan ve insanla beraberlikten hoşlanan köpeğin ilk evcilleştirilen hayvanlar arasında olduğu sanılmaktadır İlk kez Eskimolar'm yetiştirdiği kızak köpekleri, Kuzey Kutup Bölgesi'nde hâlâ kızak çekmekte kullanılır İnsanlar çevrelerinde yaşayan ve bölge koşullanna en iyi biçimde uyum sağlamış olan hayvanlarıevcilleştirip yük hayvanı olarak eğitmiştir Örneğin, Tibet'te taşımacılık amacıyla yak adlı uzun tüylü sığırlardan yararlanılır Çöl insanlarıise bu amaçla deveyi eğitmiştir Çünkü deve aşın sıcağa dayanabilir; günlerce yemsiz ve susuz olarak yolculuk edebilir; geniş tabanlı ayaklan kuma batmadan yürümesini sağlar

Hindistan'da taşımacılıkta yaygın olarak kullanılan fil, güçlü ve zeki bir yük hayvanıdır Kızaklar, Savaş Arabaları ve Yük Arabaları Hayvanların yük hayvanı olarak eğitilmesinden sonra taşımacılığın yükü insanın sırtın- dan yük hayvanlarının sırtına geçti Yük hayvanlarıinsanlardan daha güçlüydü ve daha fazla yük taşıyabiliyordu Örneğin iki hörgüçlü deve 270 kg yük taşıyabiliyordu Ama, hayvan sırtında taşınabilecek yük mik-tan da sınırlıydı ve yüklerin hayvan sırtında taşınması taşımacılıkta çok büyük bir gelişme sağlamadı Zamanla hayvanların, sırtlannda taşıyabildiklerinden çok daha fazla yükü ar-kalanndan çekerek taşıyabildikleri görüldü Başlangıçta, hayvanların arkasına bağlanan iki sınktan oluşmuş en ilkel kızak türleri kullanıldı Kuzey Amerika Yerlileri'nin kullandığı bu kızak, bir atın ya da köpeğin arkasına bağlanan ve birer uçlan yerde sürüklenen iki uzun sırıktı

Taşınacak şeyler bu sınklann üzerine yerleştiriliyordu Daha sonra yapılan ayaklı kızaklar karla kaph yerlerde taşımacılığa çok uveundu; ama toprağın üzerinde kullanımı istenen sonucu vermedi Mezopotamya'da yaşayan Sümer-ler'in İÖ 3500'lerde tekerleği bulmalanyla bu sorun çözümlendi (bak Tekerlek) Doğada hiçbir yerde bulunmayan tekerleğin yapılmasında, ağır teknelerin ya da büyük taş blokların yerlerini değiştirmek için, altlarına konan ağaç kütüklerinin üzerinde kaydırılmaları örnek alınmış olabilir Sonunda biri, böyle bir kütüğün ucundan kestiği iki parçanın ortalarına birer delik açmayı ve bunlan bir sıngın iki ucuna takmayı düşünmüş olmahdır





İki ucunda tekerlekler olan bu ilk dingilin bir kızağın altına yerleştirilmesiyle ilk araba yapılmış oldu Taşımacılıkta bu aşamaya gelinmesi, günümüzün hızlı teknolojik gelişimi karşısında inamlmaz gibi görünmekle birlikte, insanlığın yüz binlerce yılını aldı Tekerleğin bulunması ilk büyük buluşlardan biridir; kısa sürede iki tekerlekli arabalann ve dört tekerlekli yük arabalannın geliştirilmesine yol açmıştır Bu arabalar başlangıçta ağır ve hantaldı; ağaçtan yapılmış içi dolu tekerlekler kısa sürede aşınıp yıpranıyordu Türkiye'de yakın zamana kadar görülen kağnılar, içi dolu tekerlekleri ve hantal yapılarıyla bu en ilkel arabalann bir örneğidir

Sonraki birkaç bin yıl içinde tekerlekler gelişti Dingilin takıldığı tekerlek göbeğinin tekerlek çemberine parmak denen çubuklarla bağlı olduğu hafif ve kullanışlı tekerlekler yapıldı Tekerlek çemberleri bakır ya da demir gibi metallerden yapılarak daha dayanıklı tekerlekler üretildi Günümüzde kullanılan lastikli tekerlekler ise yolculuğun daha rahat ve sarsıntısız olmasını sağladı (bak Taşıt LASTİĞİ) İlk tekerlekli taşıtlardan biri savaş arabasıdır İki ya da dört tekerlekli olan bu arabalar tüm Eskidünya'da yaygındı Çin'de 3400 yıl önceden kalmış olan bir savaş arabası örneği, aynı dönemde Orta Avrupa'da Keltler'in kullandıklannın benzeridir

Ortadoğu'daki ilk savaş arabalannı hızlı koşan yaban eşekleri çekerdi İngiltere'de İÖ 5 yüzyılda midillilerin çektiği savaş arabalan kullanılırdı Arabalann ilk kez kral ailesinin cenaze törenlerinde, sonra da çiftlik işlerinde ve askeri amaçlarla kullanıldığı sanılmaktadır Parmaklı tekerlekler takılmış olan, yanlan sepet örgülü, gelişmiş savaş arabalan hafifti ve kolay yönlendirilebiliyordu Bu arabalann kullanılmasıyla ordulann daha hızlı hareket etmeleri savaş yöntemlerinde bir devrime yol açtı Romalılar iki, dört ve hatta 10 atla çekilen savaş arabalan yaptılar İlk Karayolları Savaş arabalan ve yiyecek, silah taşıyan yük arabalanyla donatılmış olan ordular ancak düz yollarda gerektiği gibi yol alabiliyordu Bu yolların bir arabanın geçmesine olanak verecek kadar geniş olması yeterli değildi Eğer yolun yüzeyi yeterince sert değilse tekerlekler toprağa batıyor, arabalar yolda kalıyordu Bu nedenle Romalılar fethettikleri yerlerde, İngiltere'de ve Avrupa' nın öbür bölgelerinde, taş döşeli karayolları ağı kurdular

Kentler ve kaleler arasındaki en kısa yol olan düz bir çizgiyi izleyen bu yolların başlıca özelliği temellerinin sağlamlığı ve yüzeylerinin her haVa koşulunda kullanılabilecek biçimde sert olmasıydı Kilometre taşları, işaret direkleri ve ırmaklardan kolay geçilmesini sağlayan tahta köprüleriyle Roma yolları, daha sonra yapılan birçok karayoluna örnek olmuştur (bak Karayolu) Romalılar isyanlara ve eşkıyalann yağmalarına karşı yolların güvenliğini sağlamak için yol boyunca lejyo-ner denen askerler bulundururlardı Yolların iyileşmesi, yük arabalarının daha rahat hareket etmesini sağlayarak taşımacılığın gelişmesine yol açtı

Düzgün yollarda taşınan malların taşıma sırasında zarar görmesi olasılığı da azalmıştı İS 200'lere kadar, güçlü Roma yönetimi İngiltere'de ve Batı Avrupa'da yolların düzenini ve bakımını sağladı Romalılar'dan sonra bu işi kimse yapamadı; yollar bozuldu ve yağışlı havalarda geçilmez oldu İyi bir karayolu sisteminin kurulabilmesi için iki sorunun çözümü gerekiyordu Bunlardan birincisi, iyi yol yapma yöntemlerinin, ikincisi de yol yapımı için gerekli paranın bulunmasıydı Birinci sorunu ancak 19 yüzyılın başlannda İskoç mühendisler John Loudon McAdam (1756-1836) ve Thomas Telford (1757-1834) çözümledi Yol yapımının her kent ve kasabanın kendi sorunu olarak görülmesi sonucunda 17 yüzyılın sonunda paralı yol sistemi ortaya çıktı Yollar bölümlere aynlarak, paralı yol vakıflan denen gruplara devredildi





Bu gruplar bulduk-lan kredilerle yolları onanp geliştirdiler ve sonra yolu kullananlardan aldıklan paralarla, almış olduklarıkrediyi ödediler İyi yollarda yolculuk genellikle ödenen paraya değiyordu; ama yüksek geçiş ücretleri ulaşım ve taşımacılığı olumsuz etkiledi Ayrıca, paralı yol girişlerindeki beklemeler trafiği yavaşlatıyordu Günümüzde de bazı ülkelerde köprü, tünel ve otoyolların yapımına kaynak bulmak amacıyla paralı yol sistemi kullanılmaktadır Buharlı Taşıtlar İlk buharlı arabayı yapan Fransız mühendis Nicolas Cugnot'dur (1725-1804) 1769'da yapılan bu buharlı arabanın üç tekerleği vardı İki silindirli bir buhar makinesi öndeki tek tekerleği döndürüyordu Yaya hızıyla giden ve iki kişi taşıyan bu arabanın buhar kazanı, buhar makinesini ancak 15 dakika süreyle çalıştıracak kadar buhar üretebiliyordu

1786'da buharlı bir araba yapan İskoç mucit William Murdock'ı (1754-1839) İngiliz Richard Trevithick izledi (bak Trevithick, RıcHARD) Trevithick'ın yaptığı buharlı arabalardan biri 1801 Noel'i arifesinde ilk kez yolcu taşıdı Makine mühendisi olan Trevithick 1803'te ilk buharlı lokomotifi geliştirdi Maden ocaklannda kullanılan bu lokomotif, Güney Galler'de 15 kilometrelik bir ray ürerinde 10 ton demir cevheri ve 70 işçi taşıyabiliyordu İlk demiryolu lokomotifi olan "Blucher"ı, George Stephenson 1814'te yaptı Dünyada buhar gücü kullanılan ilk demiryolu olan Stockton-Darlington Demiryolu'nda 1825'te Stephenson'ın yaptığı "Locomotion No 1" ve öbür buharlı lokomotifler çalışmaya başladı 1829'da da Stephenson'ın "Rocket" adlı lokomotifi hizmete girdi (bak STEPHENSON, GEORGE veRobert) Stephenson'ın lokomotifleriyle yaklaşık olarak aynı zamanda buharlı karayolu taşıtla-nnda da gelişme görüldü İngiliz doktor Sir Goldsworthy Gurney (1793-1875) mesleğini bırakarak kendini buharlı araba yapımına verdi Gurney'nin buharlı arabası 1,5 ton ağırlığmdaydı ve 18 yolcu taşıyordu; 1829'da saatte yaklaşık 24 km hızla Londra'dan Bath'a gidip geri döndü

Atla çekilen arabalar bu hıza ulaşamıyordu 1831'de Gurney'nin buharlı arabasıyla Gloucester ve Cheltenham arasında düzenli seferler başlatıldı; buharlı araba 14 kilometrelik bu yolu 45 dakikada alıyordu Ama, posta arabası sahipleri ile demiryollarının karşı çıkması sonucu İngiltere'de buharlı karayolu taşıtlarının gelişmesi önlendi 1832'de çıkarılan yasayla buharlı karayolu taşıtları için çok ağır yol vergileri getirildi 1865'te çıkarılan bir yasayla da bu araçların hızlan kırsal alanda saatte 6 kilometreyle (kent içinde daha da azdı) sınırlandı Buhar makinesinin bulunuşu karayolu taşımacılığında önemli bir etki yaratmamakla birlikte, bütün dünyada ulaşım ve taşımacılıkta devrimci bir değişikliğe yol açan demiryollarının ortaya çıkmasını sağladı Ucuz, güvenli bir ulaşım ve taşımacılık biçimi olan demiryoluyla ilgili ayrıntılı bilgiyi DEMİRYOLU VE TREN maddesinde bulabilirsiniz Motorlu Taşıtlar İlk kullanışlı içten yanmalı motoru Alman mühendis Nikolaus Otto (1832-91) 1876'da yaptı

Otto'nun yanında çalışanlardan Gottlieb Daimler (1834-1900), Otto'nunkine benzeyen ve benzinle çalışan bir başka motor geliştirdi Yaklaşık olarak aynı zamanlarda Alman mühendis Cari Benz (1844-1929) ilk kullanışlı otomobili yaptı Üç tekerleği ve bir direksiyon kolu olan bu otomobil 3/4 beygir gücünde bir benzin motoru ile çalışıyordu Benzin motorları yapım yöntemlerinin ve kullanılan yakıtın iyileştirilmesiyle 1890'lardan sonra motorlu taşıt sanayisi hızla gelişti Motorlu taşıtlar ulaşım ve taşımacılıkta, 40 yıl önce demiryollarının yaptığına benzer büyük bir etki yarattı Ağır yüklerin taşınmasında motorlu taşıtların kullanımı I Dünya Savaşı (1914-18) sırasında hızla arttı 1918'e kadar en büyük kamyonlar genellikle 3 ton yük taşıyabilirdi 1930'larda dizel motorlu kamyonlar yaygınlaşıncaya kadar çok ağır yükler buharlı vagonlarla taşınırdı (bak DÎZelMotoru) Karayolu Taşımacılığının Demiryollarıyla Rekabeti Motorlu araçların taşımacılıkta kullanımı ilk kez I Dünya Savaşı'nda önem kazandı

Savaş alanlarına asker ve malzeme taşıyan kamyonlar savaştan sonra ticari taşımacılıkta kullanıldı İstedikleri taşıma ücretini uygulayabilen kamyon sahipleri, genellikle çok ucuz fiyatla mal taşıyarak ticari taşımacılığın en kârlı bölümünü ele geçirdi Daha az kâr getiren malların taşınması demiryolu şirketlerine kaldı Modern Karayolu Taşımacılığı Gelişmiş ülkelerde motorlu karayolu taşıtlarının günlük yaşama etkisi çok büyük oldu Artan karayolları ve trafik yoğunluğu kentlerin görünümünü değiştirdi Büyük kentleri birbirine bağlayan otoyolların yapılmasıyla çok hızlı ve etkin bir taşımacılık sistemi ortaya çıktı

Taşımacılıkta kullanılan ağır kamyonların başlıca iki tipi vardır Bunlar, tek parçalı kamyonlar ve eklemli (çekici ve yük bölümleri birbirinden ayrılabilen) kamyonlardır 1950'ler-de geliştirilen havalı direksiyon, ağır kamyonların sürücülerinin araçlannı daha az güç harcayarak sürebilmelerini sağladı Kamyonlarda genellikle güçlü ama belirli bir hız aralığında çalışan dizel motorlar bulunur Bu nedenle kamyonlarda çok sayıda ileri vitesi bulunan aktarma sistemlerinin kullanılması gerekir Günümüzün ağır kamyonlarında 16 ileri vites bulunabilir

Taşınacak yükün katı ya da sıvı olmasına, ambalajlı ya da dökme olmasına göre farklı kamyon türleri yapılmıştır Yiyecek maddelerinin hemen hemen tümü karayoluyla taşınır, çünkü karayolu taşıması dağıtımda büyük esneklik sağlar Birbirinden belli uzaklıkta çok sayıda depodan oluşan eski dağıtım sisteminin yerini, günümüzde büyük kentlere ve anayollara yakın olarak kurulmuş az sayıda modern dağıtım deposu almıştır Taşımacılık hizmeti üreticilerin ya da perakende satıcıların kendi taşıma filolarıyla yapılabileceği gibi, taşımacılık şirketleri eliyle de yürütülebilir

Bazı ürünlerin üretildiği yerden tüketileceği yere taşınmasında kullanılan başka bir yol da boruhatları'dır Doğal gaz, petrol, su, kömür, tuz, çimento yapımında kullanılan kireçtaşı ve sanayide kullanılan toz halindeki başka bazı hammaddeler boruhattıyla taşınabilir En uzun petrol boru hatlarından bazıları SSCB'de ve Ortadoğu'dadır Kerkük petrolünü Akdeniz kıyısına taşıyan boruhattının büyük bölümü Türkiye'den geçer SSCB'den Türkiye'ye gelen doğal gaz da boruhattıyla taşınmaktadır (bak BORUHATTl)