Tayga

Tayga





Tayga bitki sınırının coğrafyası




Sibirya'daki tayga


Tayga, (asıl kökeni Altayca: tayγa[1]; ormanla kaplı dağa verilen isim) Yakutça "orman" sözcüğünden gelir Bu sözcük Ruslar tarafından kuzey yarımkürede, özellikle Sibirya'da tundranın bittiği yerlerde başlayan soğuk, bataklık ve ormanlık bölgeleri tanımlamak için Altay dili Şor lehçesinde tayγa kökenli taĭgá terimini kullanılmıştır Avrupa ve Kuzey Amerika'daki buna benzer bölgeler için de tayga ismi kullanılmaya başlanmıştır Ama tayga günümüz kullanımında artık yalnızca orman anlamına gelmez; Kuzey Yarımkürede tundranın güneyinde oluşmuş bir bitki örtüsü sınırının adıdır




İklim ve coğrafya



Tayga'da Ak ladin ormanları Denali karayolu, Alaska


Tayga, dünyanın en uzun biyom'da, sert bir karasal iklimli kuşakta ve yaz ile kış arasında en çok ısı farkı olan, Köppen iklim sınıflandırmasında D grubu iklim bölgeleri içinde sınıflandılır Bir tarafında tundra ve devamlı buzla kaplı, dünyanın en soğuk iklim alanıdır

Topraklar

Tayga toprağı çok genç eğilimli ve besin değeri-verimsiz; derin olmayan, adı geçen ılıman yaprak döken ormanlarda organiksel-zenginleşen toprak cinsidir[2] İnce derinlikte olan toprağı geniş ölçüde dondur, bitkilerin bu toprakta gelişmesi çok zordur Ayrıca dökülen yapraklar ve yosunlar uzun zaman soğuk olan orman tabanında aynen kalırlar

Tayga Biteyi



Tayga'da Kara ladin ormanları, Copper Nehri, Alaska




Tabanı liken (Ptilium crista-castrensis) ile kaplı tayga


Oralarda başlıca iki tür tayga vardır, kapalı ormanlar, çok sık aralıklı ağaçlı yosunlu toprakla örtülü, ve likenli ağaçlık yer, ağaçlar aralıklı-mesafede ve likenli taban örtülü, ikincisi daha fazla genelde en kuzeydeki taygadır En kuzeydeki tayga yalnız ormanla kaplı değil, daha fazla aralıklı (seyrek) yani sık sık bodur büyüme formundadır; bundan başka, buzsuz bakışımsız (asimetrik) kara ladin (Picea mariana) sıkça görülür, ki rüzgâr yönündeki tarafında azalmış ağaç yaprakları görülür


Tayga ormanlarında başlıca kozalaklı, iğne yapraklı olan, karaçam (melez çamı), ladin (alaçam), köknar ve çam hakimdir Tayga'da hep yeşil kalan bitki (yaprak dökmeyen ağaç) türleri (ladin, köknar ve çam) bir takım özellikleri oluşturmuş sert tayga kışlarında hayatta kalma yolunu bulmuşlardır, buna karşın karaçam, tüm diğer ağaçlardan en fazla soğuğa dayanıklı olan yaprak dökenidir Tayga ağaçları çok derin olmayan toprakta, derin olmayan kökleri, bu arada bir yığın mevsimsi değişiklik yaparak onların biyokimyasal yapısı ile "sertleşme" denilen donmaya dayanıklıdırlar Bir daralan koni şeklinde biçimli kuzeysel kozalaklı ağaçları, ve onların aşağıya doğru-sarkık dalları da, onların üzerindenki karların dökülmesine yardımcı olur

Yılın çoğunluğunda ufukta kalan güneş yüzünden, bitkilerin ışık etkisi ile sentezleme yoluyla enerji kazanması çok zordur Çam ve ladinler iğne yapraklarını kaybetmezler, kış sonunda ve ilkbahar'da eski yaprakları ile ışık etkisi ile sentezleme yaparlar

Tayga'da kozalaklı, iğne yapraklı ormanların yanında, huş ağacı, titrek kavak, söğüt ve üvez ağacı gibi bazı yapraklı ağaçlar da görülür Toprağa yakın yerlerde pek çok otsu bitkiler de yetişir Belli bir aralıkla çıkan doğal yangınlar (20 ile 200 yıl arasında tekrarlayan) ağaç örtüsünü temizleyerek, güneş ışınlarının orman tabanına ulaşarak yeni filizlenmelerini sağlar Bazı türlerden Banks çamı (Pinus banksiana) gibi bitkiler, yaşam aşamasında doğal yangınlar zorunludur Banks çamının kozalakları yalnız bir yangın sonunda açılıp tohumlarını dağıtarak, yeni temizlenmiş toprakta çoğalır Çimen ve çayırlar güneş gören her yerde, yosun ve likenler (temriye) de nemli zeminde ve ağaçların yan gövdelerinde yetişirler

Tayga Direyi

Tayga, bir sürü büyük olan Otoburlara, Memelilere ve daha küçük olan Kemiriciler gibi hayvanlara ev sahipliği yapar Kuzey Kanada Boreale ormanlarında bir sürü nesli tükenme tehlikesi olan ormanda yaşayan Ren geyiği (Rangifer tarandus), Kutup ayısı (Ursus maritimus), Kuzey Amerika boz ayısı (Ursus arctos horribilis) ve herşeyi yiyen (Gulo gulo) gibi yabani hayvanlar görülür Ancak, yırtıcı, yağmacı kuşlar (baykuş ve kartal gibi) ve diğer daha küçük etobur hayvanlardan, tilki ve gelincik gibileri de kemiriciler'den beslenir

Tehditler


İnsani etkinlikler

Sovyetler Birliğinin çökümünden sonra Sibirya taygasının büyük bir bölümü ağaçları yok edilmiştir Rusya'nın ormanları bir oranla her yıl 12 milyon hektar yok olmaktadır

Tayga Nedir?



Avrupa ve Asya'nın kuzeyindeki soğuk ye ağaçsız tundraların güneyinde uzanan geniş orman kuşağının Rusça adıdır Kuzey Amerika'da da geniş bir tayga kuşağı vardır, ama Kanada'nın kuzeyindeki bu ormanlar sazlı bataklıklarla birbirinden aynlmış parçalar biçimindedir Dünyanın başka yörelerinde yüksek dağların yamaçlarında benzer orman alanlarına rastlanır Kuzey yarıkürenin kutuplara oldukça yakın enlemlerinde yer aldığı için tayganın bir başka adı da "kuzey ormanlarıdır



Buna karşılık güney yarıkürede bu ormanların gelişmesi için yeterli genişlikte topraklar bulunmadığından taygaya rastlanmaz Tayga ormanları genellikle köknar, kara çam, çam ve ladin gibi iğneyapraklı ağaçlardan oluşur Daha az soğuk bölgelerde akça-ağaç gibi kışın yapraklarını döken ağaçlar da yetişir Baharla birlikte hemen gelişmeye başlayan tayga ağaçlan kısa gelişme mevsiminden olabildiğince yararlanır Karlı ve çok soğuk geçen uzun kış mevsimine uyum sağlayabilmek için tayga ağaçlan çeşitli değişikliklere uğramıştır

Kalın kabuklarıyla soğuktan korunan bu ağaçlar, toprak derinlere kadar donduğu zaman bile yüzeye yakın kökleriyle su emmeyi sürdürür İğne gibi yaprakları kış boyunca çok az su yitirir Tayga ağaçlanmn koni gibi olan biçimi dallann, üzerine fazla kar yığılarak kınlmasmı önler Tayga ormanlannın tabanında yosunlar ve likenler dışında çok az bitki yetişir Tayga bölgesinde yaşayan hayvanlar arasında ayı, geyik, tilki, kurt, kunduz, tavşan ve sincap sayılabilir Kuşlar özellikle, onlara besin kaynağı olan böceklerin ortaya çıktığı kısa ve sıcak yaz mevsiminde görülür