Timur ( 1336-1405 )

TİMUR

( 1336-1405 )

Türk-Moğol soyundan gelen büyük bir cihangir Ayağından ve kolundan aldığı yaralarla hayatını topal ve çolak olarak yaşadığı halde, hayatında yenilginin tadını tatmamış, gittiği her yere zaferi beraberinde taşımış yaman bir komutan "Tüzükât-ı Timur" adlı eseriyle, hayatını ve devlet yönetme üstüne düşüncelerini yazan bir hükümdar

"Cengiz"e kadar uzanan bir soykütüğü var Babası Togay, Barlas adlı bir kabilenin başkanı idi Timur, Semerkant çevresinde Yeşilşehir (Keş) kasabasında doğdu (1336) İlk gençlik çağına ait bilgiler karışıktır Hırçın bir delikanlı olarak bilinir Ata biner, ok atar, avlanmayı severdi Vuruşmak, döğüşmek, mizacında yatıyordu Nitekim çok genç günlerinin birinde bir gece baskınına katıldı ve bacağından aldığı bir yara yüzünden, bütün hayatınca topal yaşadı Bir başka vuruşmada da kolu sakatlanmıştı

Fakat çolak ve topal olmak, Timur'a ne aşağılık duygusu vermiş, ne hırslarına bir gem olabilmişti Gözü pekliği, ataklığı sayesinde çabucak çevresinde kendisini tanıttı Çağatay Hanlığı valilerinden Kaşgan Han'ın emrine girdi ve az sonra da kızı Olcay Türkân hatunla evlendi

Bir süre sonra Kaşgan Han, düşmanlarının bir tuzağına düştü ve öldürüldü Kayınpederini öldürenlerden öç almak Timur'a düşmüştü Timur, tuzak kuranları bir bir tuzağa düşürerek öldürdü Bu başarısı Çağatay hükümdarı Kutluk Han'ın dikkatinden kaçmadı Timur'u 10000 kişilik bir ordusuna komutan tayin etti

AMAÇ, TİMUR' U BEYAZIT 'LA KAPIŞTIRMAKTI

Timur, ikbal merdivenlerini adım adım çıkıyordu Kutluk Han'a başarılı hizmetler gördü ve günün birinde de Belh şehrinde bağımsızlığını ilân etti Hırslıydı, gözü pekti, acımasızdı İyice güçlendiğine kanaat getirince, kurultay toplayıp kendisini hükümdar seçtirdi

Timur, ülkenin dizginlerini ele geçirince, çevresindeki devletlere saldırmaya başladı Her birini bulduğu bir sebeple savaşa zorluyor, topraklarını, kendi topraklarına katıyordu Doğu'da Çin sınırına kadar genişledikten sonra, İran ve Azerbaycan üzerine yöneldi ve buralarını da ele geçirdi

O sıralar, Osmanlılar, Yıldırım Beyazıt günlerini yaşıyorlardı Gerek Yıldırım gerekse babası ve dedesi, Anadolu'daki birtakım beylikleri ele geçirmişler ve Anadolu birliğini kurma yoluna girmişlerdi Beyliği elinden alınanların arasında Karakoyunlu hükümdarı Yusuf Han da vardı Yusuf Han, kaçmış ve Timur'a sığınmıştı Beyliğini ele geçirmek için Timur'u, Beyazıt ile kapıştırmaya çalışıyordu

Bahane bulmakta üstüne olmayan Timur, Beyazıt'a bir mektup yazarak, Anadolu'daki beylere topraklarını geri vermesini istedi Fakat asıl maksadı, Osmanlıların kendi himayesine girmelerini sağlamaktı Yıldırım ile Timur arasında hakaret dolu yazışmalar yapıldı Sonunda iki tarafın ordusu, Ankara'ya yakın bir yerde Çubuk ovasında karşılaştılar

PAPANIN EKMEĞİNE YAĞ SÜRMÜŞTÜ

Yıldırım Beyazıt komutanlarının ihaneti yüzünden Timur'a yenildi ve esir düştü Bu esaret sırasında Timur'un Yıldırım Beyazıt'a karşı davranışı çeşitli tarihlerde başka başka anlatılmıştır Bazı tarihçiler, Timur'un, Yıldırım'ın karısı ile evlendikten sonra Yıldırım'ı demir kafese koyduğunu ve gözü önünde karısı ile âlemler yaptığını yazarlar Bazı tarihçiler de Yıldırım'a iyi davrandığını, itibar ettiğini söylerler Fakat nasıl davranılmış olursa olsun, Yıldırım Beyazıt kahrından öldü Timur, Anadolu'yu baştan başa ele geçirdikten ve eski beylere yerlerini vererek kendisine bağladıktan sonra Semerkant'a döndü

Timur'un hırsı, Yıldırım'ın gururu yüzünden tarihin en büyük hatası işlenmiştir İki büyük Türk devleti, hiçbir ciddî sebep olmadığı halde, meydan savaşı vermiş ve biri, diğerini yok etmiştir O tarihte Avrupa'nın Belgrad'a kadar olan toprakları, Osmanlı hakimiyeti altına girmişti Avrupa'nın Türk ordularına karşı direnme gücü yoktu Asya, Avrupa kıtalarını kaplayan büyük bir Türk imparatorluğu kurulmak üzere idi Timur'un, Çin'e döneceği yerde, Osmanlı Türklerine dönmesi, kendi imparatorluğunun da işine yaramamış fakat Papa'nın ekmeğine yağ sürmüştü Çünkü Papa, Osmanlı orduları ile başa çıkamayınca, Timur'a heyetler göndermiş ve ona Osmanlılar üzerine yürümesini ve kendisini kurtarmasını rica etmişti Nitekim Timur'un Anadolu'yu ele geçirmekle yetinmesi ve asıl bereketli Balkan topraklarına geçmemesi de bu yorumun berkitir

TEŞKİLATÇI, STRATEJİST OLARAK BÜYÜK BİR KOMUTAN

Kimin doğru, kimin yanlış bir iş gördüğünü tarih ortaya koymuştur Osmanlı İmparatorluğu'nun, sadece 30 yıl gibi çok kısa bir duraksama döneminden sonra, yeniden ve eskisinden daha güçlü olarak kurulabilmesi buna karşılık Timur İmparatorluğu’nun, Timur'un ölümünden kısa bir zaman sonra eriyip gitmesi, hangi imparatorluğun fikir temeline, hangi imparatorluğun kör güce dayalı olduğunu ortaya koymuştur

Timur 1405'de öldü Timur'un kan yağmuru altında kurduğu imparatorluğu, yüzyıl bile sürmemiş, kardeş kavgaları, komutan başkaldırmaları içinde yüzerek, sönüp gitmiştir Timur, bir teşkilâtçı, bir stratejist, bir komutan olarak büyüktür Fakat acımasız olduğu için çok kan dökmüştür Sağlığında, savaş ve politika hakkındaki görüşlerini, Moğol geleneklerini, kendi hayatını ve çocuklarına öğütlerini içeren bir kitap yazdı: "Tüzükât-ı Timur"

TİMUR(1336/1405)







Timur 1336′da Keş’de doğdu Türkler kendisine, Aksak Timur derlerdi Barlas aşiretinin başbuğlarından Emir Turagay ile Tekina Hatunun oğluydu
1370 yılında hükümdar olan Timur askeri ve idari düzenlemeler yaptı 1373′de Harizm seferine çıkan Timur, Kat şehrini ele geçirdi Daha sonra Celyirlilerin başkenti Hocend üzerine yürüdü ve şehri ele geçirdi Bu bölgede seferlere ve zaferlerine devam eden Timur giderek güçlendi 1379′da Harizm’i tamamıyla, 1381′de de Sebzvar’ı, topraklarına kattı 1384′de Irakı Acem’e giren Timur, aynı yıl Esterabat’ı ele geçirdi

1386′da Tebriz, Kars ve Tiflis’i aldı Azebaycan ve Ermenistan bölgelerindeki seferleri sonunda Karakoyunlulara karşı savaştı ve 1387′de Doğu Beyazıt, Ahlat, Adilcevaz ve Van’ı ele geçirdi İran’a yönelen Timur, Maraga, Rey ve Isfahan üzerine yürüdü 1389 yılında Altınordu devleti üzerine sefere çıkan Timur, iki kez zafer kazandı

1391 yılında Mazerdan bölgesini ele geçirdi Timur, bütün Şiraz ve Kirman’ı ele geçirdikten sonra Bağdat, Tekrit, Erbil ve Musul’a hakim oldu Urfa’yı ele geçiren Timur bir süre sonra Akkoyunlu ve Karakoyunlu beylerini kendine bağladı 1395 yılında Derbendi ele geçirerek kuzeye yönelen Timur, Ukrayna ve Kiev üzerine yürüdü Özi ırmağı kıyısında bulunan Kırım ve Azak çevresindeki Ceneviz kolonilerini ele geçirdi ve Moskova’ya dayandı

1398′de Hindistan’a girdi Delhi’yi ele geçirdi 1400′de toplanan kurultaydan sonra Gürcistan Seferine çıkma kararı aldı Ardahan ve Kars üzerinden Bingöl’e geldi Ahmed Celayir ve Kara Yusuf, Timur’dan kurtulmak için Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid’e sığındılar Bayezid, Timur’a bağlı olan Erzincan’ı ele geçirdi Timur ise 1400 yılında Erzincan’a tekrar hakim oldu ve Sivas, Malatya ve Behisni şehirlerini ele geçirdi Suriye üzerine yürüyen Timur Halep’i aldı ve Şam’ı kuşattı ve aldı

1402 yılında Erzurum, Erzincan, Kemah ve Kayseri üzerinden Ankara’ya doğru hareket etti Ankara’da Çubuk ovasında yapılan savaşta Osmanlı Kuvvetlerini büyük bir bozguna uğratan Timur, Yıldırım Bayezid’i esir aldı Bir yıl Anadolu’da kalan Timur bütün Anadolu illerini ele geçirdi 1403′de Gürcistan, 1405′de Çin seferine çıktı Pir Muhammed’i yerine veliaht bırakan Timur, Otrar’da öldü

Cengiz Han'dan sonra Asya'da ortaya çıkmış en büyük fatih olan (1336-1405) Timur'un ele geçirdiği topraklar doğuda Türkistan'a, güneydoğu'da Hindistan içlerine, güneybatıda Irak'a, batıda Kafkasya'ya ve Doğu Anadolu'ya kadar uzanıyordu Ama kurduğu devlet onun ölümünden sonra ancak bir yüzyıl yaşayabilmiştir Timur, Çağatay Hanlığı topraklarında yaşayan bir boy beyinin oğluydu, ama hükümdar olduktan sonra saray tarihçileri ailesinin Cengiz Han'ın soyundan geldiğini ileri sürmüşlerdir Timur'un gençlik yılları Çağatay Hanlığı'nın karışıklıklar içinde bulunduğu bir dönemde geçti

Timur da boylar arasındaki çatışmalara katıldı Bunların birinde ayağından yaralanıp sakat kaldığından Aksak Timur ya da Timur-ı Leng (Timurlenk) olarak anılır oldu 1350'lerin başında hizmetine girdiği Semerkant Emiri Kazgan Han'ın kızıyla evlenerek güç kazanmaya çalıştı 1363'te kayınbiraderi Herat Emiri Hüseyin'le ortak hareket etmeye başladı Bir ordu oluşturmayı başarınca da ilk olarak kayınbiraderini safdışı etti (1369) Bu arada Çağatay Hanı Tuğluk'un da gözüne girerek, hanın oğlu olan Türkistan valisi İlyas Hoca'nın vezirliğine ve danışmanlığına atandı

Timur bu görevinden yararlanarak iyice zayıflamış durumdaki Çağatay Hanlığı'na son verdi ve Semerkant'ı ele geçirerek hükümdarlığını ilan etti (1370) İlk seferlerini Harezm'e ve Horasan'a karşı düzenleyen Timur daha sonra İran'ın fethine girişti 1383'te sınırlarını Azerbaycan'a kadar genişletmişti Bunu, Doğu Anadolu'da Karakoyunlu, Irak'ta Celayirli egemenliği altındaki önemli bazı merkezleri alması izledi 1390'ların başında Güney İran'daki Muzafferiler'i ortadan kaldırdı 1395'te hızla kuzeye yönelerek en büyük rakibi olarak gördüğü Altınordu Hükümdarı Toktamış'ı yenilgiye uğrattı

Astrahan'ı ele geçirip Moskova'ya kadar ilerledi 1398'de Hindistan'a düzenlediği seferde Delhi'yi alması Tuğluklular'ın çöküşünü hızlandırdığı gibi, Timur'a büyük maddi kazanç da sağladı Timur 1400'lerin başına kadar birkaç kez Anadolu'nun doğusuna gelmiş, ama asıl seferlerini Kafkasya'ya ve Irak'a karşı düzenlemişti 1400'de başlattığı batı seferi sırasında Celayirli ve Karakoyunlu hükümdarlarının Osmanlı Devleti'ne sığınması Timur'u Anadolu'ya yöneltti Sivas'a kadar ilerleyip kenti yakıp yıkan Timur Suriye'ye çekildi 1402'de ikinci kez Anadolu'ya girince Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Bayezid'le karşı karşıya geldi Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid'i ağır bir yenilgiye uğratıp tutsak ettikten sonra İzmir'e kadar ilerledi

O güne kadar Osmanlı egemenliğini kabul etmiş bütün Anadolu Bey-likleri'ne bağımsızlıklannı geri vererek Osmanlı Devleti'ni yıkımın eşiğine getirdi 1403'te Anadolu'dan çekildikten sonra bu kez Çin'e yönelik bir seferin hazırlıklarına girişti Ama yorgun ve hastaydı Nitekim seferin başlamasından kısa bir süre sonra öldü Semerkant'ta gömüldüğü türbe İslam sanatının en güzel örneklerindendir Timur büyük bir fatih, usta bir savaşçı olduğu kadar bilim ve sanatın koruyucusu olarak da ün kazanmıştır Bu özelliğini ondan sonra gelen hükümdarlar da sürdürmüş, Timurlular döneminde başta minyatür sanatı olmak üzere, birçok sanat dalında ve kültür alanında önemli atılımlar gerçekleşmiştir (Ayrıca bak Anadolu Beylikleri; Fetret Dönemi; TİMUR İMPARATORLUĞU; YILDIRIM BA-YEZİD)