Tonoz Nedir?

Tonoz Nedir?



Salon, oda, koridor gibi herhangi bir mekânın üstünü örtmek amacıyla taş, tuğla ya da beton kalıpla oluşturulan, kavisli tavan örtüsüdür Dilimize, Yunanca'da "kubbe" anlamına gelen tholos sözcüğünden geçmiştir Tonoz yöntemi bulunmadan önce tavan ağırlığını taşıması için yapılarda çok sayıda sütun ve kemer kullanılırdı {bak Kemer) Tonozun ilk biçimi olan yarım silindir biçimindeki beşik tonoz Eski Mısır'da, Mezopotamya'da, Ege ve Akdeniz uygarlıklarında biliniyordu Günümüzden 3000 yıl önce Asurlular saraylardaki uzun koridorları örtmek için, pişmiş tuğladan örülmüş beşik tonozdan yararlandılar

Tonoz tarih boyunca değişime uğradı ve çeşitli biçimler kazandı Avrupa'da ortaçağdan başlayarak manastır, kilise ve katedrallerde yaygın olarak uygulandı Başlangıçta tonozlar kalıp kurmadan, tuğla ya da taşlan birbiri üzerine bindirerek örülürdü İlk kez Romalılar kalıp kurarak, kendi buluşları olan özel bir betonla ve tuğlayla kalın tonozlar yaptılar Tonoz, tek eksenli ve çift eksenli olmak üzere iki çeşittir Yuvarlak kemerlerin art arda dizilip eklenmesiyle oluşan beşik tonoz tek eksenlidir Birbirine paralel iki duvar boyunca uzanır ve demiryolu tüneline benzer Kavisli biçimi tavanın ağırlığının yan duvarlara aktarılmasını sağlar Birbirini dikine kesen iki tonozun iç içe geçmesiyle oluşan çapraz tonoz (haç tonoz) çift eksenli tonozun en yaygın örneğidir

Çapraz tonozu ilk uygulayan Romalılar saray, tapınak ve hamamların tavanlarını çapraz tonozla ördüler Çapraz tonozlu tavanın ağırlığı duvarların üzerine değil, taşıyıcı sütunlarla desteklenmiş dört köşenin üzerine biner Bir başka deyişle duvar örmek gerekmez Çapraz tonozlar birbiri ardına sıralanarak mekânlar istendiği kadar büyütülebilir Büyük tonozlu bazı yapılarda destek olarak payandalardan yararlanılır Avrupa'da 11 yüzyılın ortalarında gelişen romanesk üslupta beşik tonozlar ve çapraz tonozlar yaygın olarak kullanıldı 1200'lerde gotik üslupla birlikte sivri kemerli çapraz tonozlar ortaya çıktı Zamanla daha büyük kiliseler ve katedraller yapılmaya başlanınca daha karmaşık düzenli yeni tonoz türleri geliştirildi

Tonoz yüzeyi taş ya da tuğladan örülen kaburgalarla desteklenerek sağlamlaş-tırıldı Kaburgalı tonoz olarak adlandırılan bu tavanların daha zarif bir görünümü vardı Kaburgalı tonozların kaburga sayısı artırılarak daha karmaşık görünümlü yelpaze tonozlar geliştirildi Tonoz 18 yüzyıl ortalarına kadar yapıların önemli bir öğesi olarak varlığını korudu Sanayi Devrimi sırasında yeni inşaat gereçlerinin ve tekniklerinin ortaya çıkmasıyla birlikte eski önemini yitirdi Yapılarda çelik iskelet kullanılmaya başlandı Buna bağlı olarak tonozun yerini düz, betonarme tavan örtüsü aldı Ayrıca bak KİLİSE VE KATEDRAL; MİMARLIK