Tuğra Nedir?

TUĞRA NEDİR?

Tuğra Osmanlı sultanlarının gözalıcı kaligrafik nişan veya arması, bir çeşit imzasıdır Sultanin ve babasının adını ve çoğunda el muzaffer daima dua ibaresini içerir Birinci sultan Osman Gaziye ait bir tuğraya günümüze dek hiçbir yerde rastlanmamıştır Bu nedenle 36 Osmanlı padişahı ama 35 Osmanlı padişah tuğrası vardır Tuğralar, Osmanlı devletinin kurulusundan yıkılmasına kadar çok çeşitli yerlerde kullanılmış, hat sanatında bir kol olmuş ve resmi görevini tamamladıktan sonra tarihe mal olmuştur (1) Halen hat sanatını icra edenlerce sanatsal amaçlı olarak yaşatılmaktadırTuğra tek basına Osmanlı kültür, sanat ve egemenliğini temsil eder Türklere özgüdür

Özellikle Türkiye dışındaki yabancılar arasında, Osmanlı denince tuğra akla gelir Tuğranın sekli kendine mahsustur Ne herhangi bir şey tuğraya benzer, ne de tuğra herhangi bir şeye Her tuğrada bir yandan alışılmış tuğra seklini korumak, diğer yandan her sultanin künyesini bu şekille barıştırmak Zor sanat Orhan Gazi’den Sultan Vahdeddin’e kadar tekrarlanan ve değişen parçalarla tuğraların evrimini izlemek çok ilgi çekicidir Tuğra bir güç ve egemenlik simgesi olduğu için belgelerin başında yer alır, sonunda değil(2)İlk Osmanlı tuğrasının sahibi Orhan Gazinin tuğrasında yazılı Orhan ve Osman kelimelerinin yazılış sekli kendinden sonra gelen tuğraların iskeletini oluşturmuştur

Tuğralar bir arma olarak olgunlaşmış halini aldıktan sonra hattatlar sanatsal boyuta geçerek hep daha güzelini yazmaya çalışmışlardır Sanatsal tuğra tabloları halinde padişah tuğraları dışında yakin zamanlarda Kur’an-ı Kerim’den ayetler, hadisler, dualar, şahıs isimleri vb de yazılmıştırBir Osmanlı belgesinin tarih tespitinde, varsa üzerindeki tuğranın sahibinin bilinmesi çok yardımcı olur Hatta tuğradaki nüanslar tarih aralığını daha da kısaltırTUĞRANIN BÖLÜMLERİ1-Sere (Kursu): Tuğranın en altında bulunan ve asıl metnin yazılı bulunduğu kısımdır2-Beyze’ler (Arapça: yumurta): Tuğranın sol tarafında bulunan iç içe iki kavisli kısımdır 3-Tuğ’lar: Tuğranın üstüne doğru uzanan “elif” harfi seklindeki uzantılardır Her zaman elif değillerdir Bazen harf de değillerdir Yanlarında yer alan flama seklindeki kavislere “zulfe” denir4-Kollar (hançere): Beyzaların devamı olarak sağa doğru paralel uzanan kollardır Bazı tuğralarda sağ üst boşlukta ilgili padişahin “mahlas”ı da görülürBoydaş’a Gore tuğlar göğü işaret eder, hükümdarın elinde tuttuğu bayrak veya muzaffer bir komutan olarak yorumlanabilir, kursu, tahtta oturan hükümdarı ve adaleti simgeler, beyzeler dünyayı ve hükümdarın daima muzafferiyetini düşündürür Hançere yani kollar adaletin kılıcını ima eder ancak kolların aşağı meyille bitmesi alçakgönüllülüğü, toprağı, olumu ve ölümden sonraki hayati simgeleyebilir (2)Olgunlaşmış bir tuğrada iki beyze ve üç tuğ yer alır İçerik metni bunları karşılamazsa bazı tuğralarda esas metinle ilgili olmayan şekiller de yer alır ki, bunlar klasikleşmiş tuğra seklini korumak ve kendinden önceki tuğraya benzetebilmek için eklenmişlerdir Bir anlam ifade etmezler


(1)Kaynaklar1-Umur S Osmanlı Padişah Tuğraları Cem Yayınevi İstanbul,19802-Boydaş N Osmanlı Tuğralarına Eleştiri Acısından Bir Bakış

emeğine sağlık paylaşım için tşk

Tuğra-Hükümdarların Mühürleri



Eski Türk devletlerinde hükümdarların özel biçimdeki mühürlerine verilen addı Tuğranın Oğuzlar'a kadar uzanan bir geçmişi olduğu söylenirse de, ilk örneklerine Büyük Selçuklular'da rastlanır Selçuklu tuğralarında, bağlı oldukları Kınık boyunun damgasından alındığı sanılan ok ve yay işareti vardı Bu biçim özelliği başka devletlerin tuğralarına da yarısı mıştır Selçuklular'da önemli resmi belgelerin başına, tuğranın yanma hükümdarın lakabı ve dualar da yazılırdı

Tuğra Anadolu Selçuklularında, Anadolu Beylikleri'nde, Memlûklar'da ve Osmanlılar' da da vardı En eski Osmanlı tuğrası Orhan Gazi'nindir ve 1324 tarihini taşır Gene ok ve yaya benzer biçimde düzenlenmiş bu tuğrada yalnız "Orhan bin Osman" (Osman oğlu Orhan) sözcükleri yer alıyordu Sonraları "han" (Yıldırım Bayezid), "şah" (Yavuz Sultan Selim) sanları ile "el-muzaffer daima" ibaresi de eklenmiştir İlk kez II Mahmud (1808-39) tuğranın yanına, mahlası olan "Adli"yi koydurmuştur II Abdülhamid (1876-1909) "el-Gazi" sıfatını, V Mehmed (1909-18) de ikinci adı olan "Reşad"ı tuğralanyla birlikte kullanmışlardır Tuğra zamanla, bu işle özel olarak uğraşan hattatların elinde, harflerin belli bir sırayla istiflendiği, karmaşık görünümlü bir biçim almıştır Bu yüzden, tuğranın kime ait olduğunu anlamak uzmanlık isteyen bir iştir




Tuğra padişahın buyruğunu ya da onayını gösteren belgelerin üstüne kâğıdın boyutuna ve yazının iriliğine uygun ölçüde çekilirdi Divan-ı Hümayun'da bu işle görevli kişiye nişancı ya da tevkii denirdi Ayrıca, padişahın özellikle savaş durumunda yetkili kıldığı yüksek görevliler de tuğra çekebilirlerdi Bu usul kötüye kullanıldığı için 1643'te kaldırıldı, yalnızca sefere çıkan sadrazamlara üzerine tuğra çekilmiş boş kâğıtlar verilmeye başlandı 18 yüzyılda gene eski usule dönüldü Osmanlı Devleti'nde sadrazamların, beylerbeyilerin ve sancakbeyliği yapan şehzadelerin de tuğraya benzer mühürleri vardı Pençe adı verilen bu mühürler tuğradan farklı olarak kâğıdın kenarına konurdu Sadrazamların buyruklarını içeren belgelere pençe koyma geleneği 1861'de kaldırıldı ve yerine mühür basma usulü kondu