Saat ve Zaman ölçümünün Tarihsel Gelişimi

Saat ve Zaman ölçümünün Tarihsel Gelişimi



Mekanik saatlerin bulunmasından önce, manastırlarda ve kalelerde zamanı duyurmak için çanlar kullanılırdı Çanı çalacak görevli zamanı güneş saatinden, kum saatinden ya da su saatinden belirlerdi (bak GÜNEşSaatİ;Kum Saati) Ama bunlar pek fazla güvenilebilecek aygıtlar değildi

Avrupa'da ilk mekanik saatler 13 yüzyılda ortaya çıktı; bunları yapanlar demirci ustalarıydı Bu saatler ağırlıkla çalıştıklarından ve ayrıca çok sık kurma gereğini ortadan kaldırmak için kilise kulelerine ya da yüksek binaların çatılarına yerleştirilirdi Önceleri bunlann kadranı ya da akrep ve yelkovan kollan yoktu; zamanı bir çanın çalmasıyla duyururlardı Dünyanın hâlâ işleyen en eski saati İngiltere' de Salisbury Katedrali'ndedir (Bu saat 1386 dolaylarında yapılmış ve 500 milyon kezden daha çok "tik-tak"ladıktan sonra 1956'da elden geçirilmiştir) İlk ev saatleri kule saatlerinin küçültülmüş türleriydi ve bunlann da duvarda yüksek bir yere yerleştirilmesi gerekirdi

15 yüzyılın ortalannda zemberek sisteminin bulunmasıyla daha küçük saatlerin yapılabilmesi olanaklı oldu 1500 dolaylannda Peter Henlein adındaki bir Alman çilingir taşınabilir türden ilk saati yaptı Bu saatlerin kadranı üzerinde yalnızca saat kolu (akrep) vardı; dakika kolu (yelkovan) ise ancak 1670'te ortaya çıktı İlk taşınabilir saatler özel keselerde taşınıyordu




1582'de Galileo sarkacın zamanı sayabilme özelliğini fark etti ve 1656'da Hollandalı astronom Christiaan Huygens bu ilkeyi saatlere uyguladı Bu buluş saat yapımcılığının hızla yaygınlaşmasına yol açtı O dönemde yapılan saatlerin sarkaçları kısaydı ve ağırlıkla çalışıyordu Saatler ahşap bir kutu içine yerleştiriliyor ve duvara asılıyordu 167Û'te İngiliz saat yapımcısı William Clement, salınımını bir saniyede tamamlayan (periyodu bir saniye olan) uzun sarkacı geliştirdi Daha sonra da uzun sarkaç ve ağırlığın bir kutunun içine alınmasıyla, uzun kutulu saatler ortaya çıktı

İngiliz saatleri 17 ve 18 yüzyılda Kuzey Amerika'da kullanıldı, ama Bağımsızlık Sava-şı'ndan (1775-83) sonra Amerikalı saat yapımcıları kendilerine özgü saat türleri geliştirmeye giriştiler 1802'de ünlü saat ustası dört kardeşten biri olan Simon Willard (1753-1848), banço (bir tür çalgı) saatin patentini aldı Bu, banço biçimindeki bir kutu içine yerleştirilmiş uzun sarkaçlı bir duvar saatiydi Banço saatler bir kez kurulduktan sonra sekiz gün durmadan işliyor ve oldukça doğru çalışıyordu İlk ucuz saatler 19 yüzyılın başlarında ABD'de piyasaya sürüldü Connecticut'lı Eli Terry (1772-1852), bazı hareketli parçaları ahşaptan yapılmış çeşitli konsol ve masa saatleri yaptı

Huygens'in 1670'lerin ortalarında balans yayını geliştirmesi, taşınabilir saatlerin gerçek bir cep saati haline getirilmesini olanaklı kıldı (İngiliz fizikçi Robert Hooke da 1650'lerin sonunda bu tür bir saat yapmış olduğunu ileri sürmüştür) Balans yayının bulunmasıyla, balans çarkının doğruluk ve güvenilirlik oranı büyük ölçüde arttı Bir başka büyük gelişme de Thomas Mudge'ın 1765'te maşalı eşapmam geliştirmesi oldu Maşalı eşapmanla balans çarkının serbestçe salınımda bulunması olanağı doğdu




İlk ucuz cep saatleri de ABD'de üretildi Özellikle, Robert H Ingersoll'un (1859-1928) ürettiği saatler İngiltere'de çok tutuldu Kol saatleri 1890 dolaylarında ortaya çıktı ve bu tür saatleri yıllarca yalnız kadınlar taktı Ama kol saatleri I Dünya Savaşı (1914-18) sırasında erkekler arasında da yaygınlaştı ve hızla cep saatlerinin yerini aldı
Kanadalı W A Marrison'ın ABD'deki Bell Laboratuvarlan'nda kuvars kristalli saati geliştirmesi zaman ölçümünde yeni bir çığır başlattı

Bugün artık bu ilkeye göre işlemeyen pek az saat kalmıştır Enerjisini bir yıl ya da daha uzun ömürlü minik bir pilden sağlayan bu saatlerin kurulmasına gerek yoktur Zamanı son derece duyarlı biçimde Ölçen kuvars kristaller ve elektronik devreler o kadar küçük yapılabilmektedir ki, geleneksel bir saatin hacmi kadarlık bir yere, başka pek çok işlevi de yerine getirecek ek devreler yerleştirilebil-mektedir Kronometre, takvim ve alarm gibi kolaylıkları bulunan saatlere artık herkeste rastlanmaktadır Radyosu, hesap makinesi, birleştirilmiş sayısal ve örneksel göstergesi olan, hatta ayın evrelerini gösteren saatler de yaygınlaşmıştır