Seçim Sistemleri

Seçim Sistemleri


Seçmenlerin kullandıkları oylarla kimlerin seçileceği ve oyların nasıl değerlendirileceğine ilişkin kurallar seçim sistemini oluşturur Seçim sistemleri ilk olarak şu soruya yanıt getirir: Bir seçim bölgesinde bir tek temsilci mi, yoksa birden çok temsilci mi seçilecektir? Birinci yol seçildiğinde "tek adlı seçim yöntemi" ortaya çıkar Dar bölge sistemi de denen bu sistemde ülke, her biri birer temsilci çıkaracak biçimde seçim bölgelerine ayrılır Böylece çok sayıda küçük seçim bölgesi yaratılır Bu sistemin en tipik uygulama yeri ABD ve İngiltere'dir Öbür ülkelerde ise genellikle liste sistemi uygulanır ve seçim bölgeleri nüfuslarına göre değişen sayıda temsilci çıkarır

Verilen oylarla kimin seçilmiş sayılacağı konusu seçim sistemlerinin yanıtlayacağı ikinci ana sorudur Burada, biri "çoğunluk", öbürü de "nispi temsil" olmak üzere başlıca iki sistem vardır Çoğunluk sisteminde, o bölgede oyların çoğunu alan liste bütün temsilcilikleri kazanmış olur Örneğin bir seçim bölgesinde yarışan üç partiden birincisi yüzde 34, ikincisi yüzde 30, üçüncüsü de yüzde 36 oy almışsa, bütün milletvekilliklerini sonuncu parti kazanmış sayılır Yüzde 30 ve yüzde 34 oy alan öbür iki parti ise hiç temsilci çıkaramaz Görüldüğü gibi bu sistem adil değildir Nispi temsil sistemi ise, partilerin aldıkları oy oranında temsilci çıkarabilmeleri kuralına dayanır

Daha adil sonuçlar yaratan bu sistemde halk iradesi gerçeğe daha yakın bir biçimde parlamentoya yansır Ne var ki, çoğunluk sisteminin uygulandığı ülkelerde partilerden birinin tek başına iktidar olma şansı daha fazladır Nispi sistemi uygulayanlarda ise oyların değişik partiler arasında bölünmesi yüzünden tek partinin mecliste çoğunluğu kazanması daha zordur Böylece tek parti yönetimi yerine, birden çok partinin katıldığı koalisyon hükümetleri kurmak gerekmektedir

Ayrıca, seçimler "tek dereceli" ya da "iki dereceli" olarak yapılabilir Tek dereceli seçimlerde, seçmenler temsilcilerini doğrudan kendi oylarıyla seçerler İki dereceli seçimde ise, önce "ikinci seçmen" denen delegeler için oy kullanılır Seçilen bu delegeler asıl temsilcileri seçerler Tek dereceli seçim daha demokratik bir uygulamadır İki dereceli seçimlerin en iyi bilinen örneği ABD'de başkanlık seçimidir Başkan her eyaletten seçilmiş olan delegelerin oylarıyla belirlenir Türkiye'de de 1946'ya kadar iki dereceli seçim sistemi uygulanmıştır