Ses Nedir?

Ses Nedir?




Kuş cıvıltıları, trafik gürültüsü, kıyıya çarpan dalgaların çıkardığı sesler, fabrika ve bürolardaki makinelerin gürültüsü, banttan yayımlanan ya da "canlı" müzik, bütün bu olgular ve daha pek çoğu bizim bir sesler dünyasında yaşadığımızın açık kanıtlarıdır Peki ama ses nedir?


İşitilebilen herhangi bir şey, şu ya da bu türden bir sestir Ama bütün seslerde ortak olan önemli bir özellik vardır Seslerin hepsi titreşen bir cisim tarafından üretilir Gitar çalarken tellerinin, arı vızıldarken kanatlarının titreştiği çıplak gözle görülebilir Üflemeli çalgılarda ses, çalgının içindeki hava sütunu titreştirilerek çıkartılır Telefon kulaklığında ve radyo hoparlöründe sesi, titreşen bir diyafram (zar) üretir İnsanın konuşurken çıkardığı sesin nasıl oluştuğu KONUŞMA maddesinde anlatılmıştır

Ses nedir?

Ses bir enerji biçimidir Herhangi bir maddeyi, örneğin davulun derisini ya da flütün içindeki hava sütununu titreştirmek istediğimizde o maddeye belirli bir miktarda mekanik enerji veririz {bak Enerji) Bu enerji, tıpkı ışık ya da radyo dalgaları gibi dalgalar halinde bir noktadan bir başka noktaya ilerleyebilir Ama, ışık ve radyo dalgalarının boşlukta da yol alabilmesine karşılık, ses dalgalarının ilerleyebilmesi için mutlaka başka bir maddenin aracılığına gereksinimi vardır





Titreşen bir cisimden yayılan ses dalgalarının kulağa ulaşabilmesi için arada başka bir maddenin bulunması gerektiği, çok bilinen bir deneyden yararlanılarak gösterilebilir Ağzı sıkıca kapatılmış bir kavanoza bir elektrikli zil yerleştirilir; zil teller aracılığıyla kavanozun dışındaki bir pile bağlanır Zil sürekli çalınmaya başlanır ve bu arada bir pompanın yardımıyla kavanozdaki hava boşaltılır

Hava dışarı atıldıkça zilin sesi giderek zayıflar; ama eğer kavanoza tekrar hava sızdınlırsa, zilin sesi yeniden şiddetlenir ve belirginleşir Bu durum sesin boşlukta, yani havasız ortamda yol almadığını kanıtlar

İşittiğimiz seslerin pek çoğu havada ilerler; ama ses, katı ve sıvı maddelerde de yol alabilir Kuzey Amerika Yerlileri kulaklarını yere dayayarak hayvanların ya da düşmanlarının yaklaştığını saptayabilirlerdi Hatta bazıları birbirleriyle uzaktan yere vurarak işaret leşirlerdi Sualtında çıkartılan seslerin de kulağımıza ulaştığına tanık olmuşsunuzdur İçinizde, iki kibrit kutusunun arasına gerilmiş bir ipten oluşan bir oyuncak telefon aracılığıyla konuşanlar da olmuştur Bütün bunlar, yani toprak, su, ip hepsi sesi iletebilir

Keman teli, davul derisi ya da titreşen başka bir cisim küçük hava tanecikleriyle çevrilidir Cisim ileri geri titreşirken bitişiğindeki hava taneciklerini dışa doğru iter; bu tanecikler de kendilerine komşu olan tanecikleri iter ve bu böylece sürüp gider Titreşen cisim, örneğin keman teli, her hareketinde havaya yeni bir vuru, yani bir darbe verir Her saniye bu tür yüzlerce vuru oluşur ve iki vuru arasında tel geriye doğru hareket eder Sonuçta, titreşen telle birlikte hava tanecikleri de ileri geri hareket etmeye başlar

Tanecikler telin itmesiyle bir araya toplandıklarında hava basıncı hafifçe artar Tel geriye doğru hareket ettiğinde tanecikler tekrar yayılır ve o zaman da basınç düşer Bu hareketlerin oluşturduğu ses dalgaları, havuza atılan taşın oluşturduğu dalgaların çevreye yayılması gibi, giderek daha uzaklardaki parçacıkları da etkileyerek telden dışa doğru ve her yönde yayılır Dalgaların doğurduğu basınç değişimleri kulak zarlarına çarpar ve bu zarların da uyumlu bir biçimde titreşmesine neden olur Beyin bu titreşimleri çözer ve böylece sesin işitilmesini ve tanınmasını sağlar
Hava tanecikleri yalnızca ileri geri hareket eder, ama ses dalgaları havanın içinde ilerler Sesin kaynağından uzaklaştıkça hava taneciklerinin titreşimi de zayıflar ve ses giderek işitilemeyecek Ölçüde zayıflar Ses dalgalan katıların ve sıvıların içinde de aynı biçimde yol alır

Şimşek çaktığında çıkan çatırtının ya da gök gürültüsünün, şimşeğin görülmesinden belirli bir süre sonra işitildiğini herkes bilir Bunun nedeni, ışık 1 saniyede yaklaşık 300 milyon metre yol alırken, aynı süre içinde sesin havada yalnızca yaklaşık 340 metre yol almasıdır Bu nedenle gök gürültüsünün, örneğin 1 km uzaktan bize ulaşması hemen hemen 3 saniye sürer Eğer gök gürültüsü şimşeğin görülmesinden 6 saniye sonra işitili yorsa, bu durum şimşeğin 2 km ötede çakmış olduğu anlamına gelir

Uçak ya da benzeri bir cisim havada saniyede 340 metrenin üzerinde bir hızla yol alıyorsa (yani havada ses dalgalarından daha hızlı gidiyorsa), bu cismin hızı süpersonik olarak nitelenir Ses su içinde havada olduğundan daha hızlı yol alır (saniyede yaklaşık 1450 metre); çelikteki hızı daha da yüksektir (saniyede yaklaşık 5000 metre) Maddenin sıkıştı nlabilirliği ve ağırlığı ne kadar büyükse, ses de o madde içinde o kadar yavaş hareket eder Çelik havadan daha ağırdır, ama ondan çok daha az sıkıştınlabilir olduğu için, ses çelikte daha hızlı yol alır