Sıkıyönetim-Türkiye'de Sıkıyönetim Uygulamaları

Sıkıyönetim-Türkiye'de Sıkıyönetim UygulamalarıSıkıyönetim temel hak ve özgürlüklerin geçici bir süre için sınırlandırıldığı ya da tümüyle kaldırıldığı, kolluk görev ve yetkilerinin sivil yönetimden askeri görevlilere geçtiğiiçin ülkenin iç ya da dış güvenliğinin ciddi biçimde tehlikeye girmesi gerekir
Türkiye'de sıkıyönetim 1876 Anayasasından (Kanun-ı Esasi) bu yana tüm anayasalarda yer alan askeri bir yönetim biçimidir Zaman içinde tanımı birçok değişikliğe uğramıştır olağanüstü bir yönetim biçimidir Sıkıyönetim uygulaması sırasında bazı suçların sanıkları askeri mahkemelerce yargılanır Sıkıyönetimin ilanı



1876 Anayasası ülkenin herhangi bir yerinde isyan olasılığının belirmesi durumunda hükümete o bölgede sıkıyönetim ilan etme hakkını veriyordu 1924 Anayasası buna savaş hali ile yurda ve cumhuriyete karşı kuwetli ve eylemli bir kalkışmanın kesin belirtilerini ekledi Bu anayasaya göre hükümet, süresi bir ayı geçmemek üzere ülkenin bir bölümünde ya da tümünde sıkıyönetim ilan edebilecek ve bunu vakit geçirmeksizin Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) onayına sunacaktı Sıkıyönetimi uzatmak TBMM'nin yetkisindeydi 1961 Anayasası'n-da da benzer bir düzenleme vardı


12 Mart 1971 askeri müdahalesini izleyen günlerde kabul edilen 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu, sıkıyönetimin uygulanma biçimini ayrıntılı biçimde belirledi Aynı yıl anayasada yapılan bir değişiklikle sıkıyönetim ilanının nedenleri artırıldı Bu değişikliğe göre hür demokratik düzeni ya da temel hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmayı amaçlayan şiddet hareketlerinin yaygınlaşması da sıkıyönetimin ilanına yol açabilecekti Ayrıca sıkıyönetim kaldırıldıktan sonra da sıkıyönetim mahkemeleri ellerindeki davalar sonuçlanıncaya kadar görev ve yetkilerini sürdürecekti 1982 Anayasası'nda ise sıkıyönetimi gerektirecek nedenlerin kapsamı daha da genişletildi Buna göre anayasanın güvencesi altındaki hür demokratik düzeni ya da temel hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmaya yönelik şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, savaş hali, isyan, ülkenin bölünmezliğini içten ve dıştan tehlikeye düşürecek şiddet hareketlerinin yaygınlaşması durumunda sıkıyönetim ilan edilebilmektedir




1982 Anayasası'na göre cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Güvenlik Kurulu'nun da görüşünü aldıktan sonra sıkıyönetime karar verir Sıkıyönetim süresi altı ayı aşmamak üzere yurdun bir ya da birden fazla bölgesinde ya da tümünde ilan edilebilir Sıkıyönetim ilanı kararın alınmasından hemen sonra Resmi Gazete'de yayımlanır ve aynı gün TBMM'nin onayına sunulur Eğer TBMM tatildeyse hemen toplantıya çağrılır TBMM gerek görürse sıkıyönetimin süresinde değişiklik yapabileceği gibi tümüyle de kaldırabilir Sıkıyönetimin uzatılması da her defasında dört ayı geçmemek üzere TBMM'nin 'kararına bağlıdır Bu dört aylık süre bir tek savaş durumunda aranmaz


Sıkıyönetim süresince Bakanlar" Kurulu cumhurbaşkanının başkanlığında toplanarak, sıkıyönetim halinin gerekli kıldığı konularda kanun hükmünde kararname çıkarabilir Resmi Gazete'de yayımlanan bu kararnamelere karşı Anayasa Mahkemesi'nde dava açılamaz Böylece sıkıyönetim, yürütmenin (hükümetin) yetkilerinin genişlemesine yol açar Sıkıyönetimin bir sonucu da kolluk görev ve yetkilerinin sivil makamlardan askeri makam-, lara geçmesidir Sıkıyönetimin ilan edildiği bölgeye en az kolordu ya da aynı düzeyde kıta komutanlığı görevini yapmış ya da yapmakta olan bir komutan sıkıyönetim komutanı olarak atanır


Genelkurmay Başkanlığı'na bağlı olarak görev yapan sıkıyönetim komutanları yasa tarafından kendilerine verilen yetki ve görevleri bölgelerindeki güvenlik güçleri ve askeri birliklerle yürütür Aynca Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) da sıkıyönetim komutanlığıy-la işbirliği yapmak zorundadır Sıkıyönetim komutanları yurttaşların temel hak ve özgürlüklerini sınırlayabilir; bazı özgürlüklerin kullanılmasını izne bağlayabilir, hatta tümden durdurabilir Gerek görüldüğünde konutlar ve siyasal parti binaları da içinde olmak üzere her türlü binada izne bağlı olmaksızın arama yapmak, mektupları okumak, telefonları dinlemek sıkıyönetim komutanlığının yetkisi içindedir Sıkıyönetim komutanlarına bağlı güçler yasalarca saptanmış olan durumlarda silah kullanma yetkisine de sahiptirler Sıkıyönetim komutanlarının tüm iletişim araçlarını denetleme, sansür koyma ya da çalışmadan men etme haklan da vardır Grev hakkının kullanılmasını da engelleyebilirler

Türkiye'de Sıkıyönetim Uygulamaları



24021925- Doğu Anadolu'da Şeyh Said Ayak-23121927 lanması üzerine ilan edildi Muş, Genç (Bingöl), Elaziz (Elazığ), Siirt, Diyarbakır, Mardin, Dersim (Tunce-li),'Urfa, Van, Hakkâri, Malatya, Erzurum illerini kapsadı 01011931- Menemen'de Kubilay'ın öldürülmesi 09031931 üzerine ilan edildi Manisa, Menemen, Balıkesir'i kapsadı 20111940- j| Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine ' 23121947 İstanbul, Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Tekirdağ, Kocaeli'de ilan edildi 07091955- 6-7 Eylül olayları üzerine istanbul,
07061956 Ankara ve İzmir'de ilan edildi 08041960- Öğrenci olayları üzerine Demokrat 01121961 Parti tarafından ilan edildi 27 Mayıs askeri müdahalesinden sonra sürdü İstanbul ve Ankara'da uygulandı 21051963- 20/21 Mayıs'ta Talat Aydemir'in dar-20071964 be girişimi üzerine İstanbul, Ankara ve İzmir'de ilan edildi


16061970- 15-16 Haziran'da işçi gösterileriüze-16091970 rine İstanbul ili ile Kocaeli'nin İzmit
ve Gebze ilçelerini kapsadı
26041971- 12 Mart askeri müdahalesinin ardın-26091973 dan İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Zonguldak, İzmir, Eskişehir, Ankara, Adana, Hatay, Diyarbakır ve Siirt illerinde ilan edildi

20071974- Kıbrıs çıkarması üzerine İstanbul, 02091975 Ankara, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Antalya, Muğla, Adana, İçel, Hatay illerinde ilan edildi 26121978- Yaygınlaşan şiddet hareketleri nede-12091980 niyle Adana, Ankara, Bingöl, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, Kahramanmaraş, Kars, Malatya, Sivas, Urfa, Adıyaman, Hakkâri, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Tunceli, İzmir, Hatay, Ağrı illerinde ilan edildi 12091980- 12 Eylül askeri müdahalesi üzerine 19071987 tüm yurtta ilan edildi

Sıkıyönetim Kanunu'nda 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra yapılan değişikliklerle sanıkların gözaltında tutulma süresi 90 güne çıkarıldı Ayrıca sıkıyönetim komutanlarına, bölgelerindeki kamu görevlilerinden sakıncalı olduklarına inandıklarını görevden alma, bölgelerinde kalmasında sakınca gördükleri kişileri bölge dışına sürebilme yetkisi ve sıkıyönetim süresince sıkıyönetim komutanlarının aldığı kararlara karşı iptal davası açılamaması hükümlerini de getirdi Sıkıyönetimin yargı alanında ortaya çıkardığı sonuç ise, sıkıyönetim bölgesi içinde gerektiğinde sıkıyönetim mahkemesinin kurulmasıdır Bu mahkemelerde yasada belirtilen suçları işleyenler yargılanır Sıkıyönetim kalksa da, mahkemeler görevlerini davalar sonuçlanıncaya kadar sürdürürler


Cumhuriyet tarihimizde sıkıyönetim uygulamalarına sık sık başvurulmuştur Ülkenin değişik yerlerinde uygulanan sıkıyönetimlerin toplamı yaklaşık 26 yılı bulmaktadır Bu süre tüm cumhuriyet tarihinin yüzde 40'ını kapsamaktadır