Danimarka-Tarihi-Ekonomisi

Danimarka-Tarihi-Ekonomisi



Danimarka, Baltık Denizi'nin daralarak Kuzey Denizi'yle birleştiği yerde kuruludur Almanya'dan kuzeye doğru dar bir çıkıntı biçiminde uzanan Jutland Yarımadası'nın kuzey bölümü ile bu yarımadanın çevresindeki 500 dolayında ada üzerinde yer alır Karada tek sınır komşusu Almanya Federal Cumhuriyeti'dir İsveç ile arasında dar Sund Boğazı bulunur İsveç, Norveç ve Danimarka, İskandinav ülkelerini oluştururlar Danimarka en güneydedir ve İskandinavya'nın Avrupa'nın öbür ülkeleriyle bağlantısını sağlar


Çevresindeki adalardan en önemlileri, Seeland, Fyen, Lolland, Falster ve Bornholm' dur Danimarka'nın denizaşırı toprakları Grönland ve Far Öer (Faeroe) adalarıdır {bak Grönland)

Danimarka'nın iklimi nemli ve ılımandır Yazları sıcaklık ortalaması 16°C olur Kıyıları, denizin karaların içlerine kadar uzandığı, dar kanallar ya da fiyortlarla kaplıdır Alçak
bir ülke olan Danimarka'da yükseltiler 150 metreyi pek aşmaz Adalar ülke yüzölçümünün yüzde 30'undan biraz fazlasını oluşturur Toprakların bir bölümü de kıyılar doldurularak kazanılmıştır

Başlıca kentleri başkent Kopenhag, Jutland Yarımadası'nda bulunan Ârhus, Âlborg ve Esbjerg ile Fyen Adası'ndaki Odense'dir Danimarka kentlerinin dar, kaldırım taşı döşeli sokaklarında hâlâ eskiden kalma sevimli evlere rastlanır Eski çiftlik evleri ve küçük kaleler de Danimarka'nın özellikleri arasındadır Ayrıca büyük apartmanlar, çağdaş eğitim gereçleriyle donatılmış okullar ve nitelikli hizmet veren hastaneler vardır Kentlerde yaşayan insanların çoğu apartmanlarda oturur
Kırsal kesimde düzenli sıralar halinde ekili tarlalar ve badanalı, saz damlı çiftlik evleri sıkça görülür

Yazın Danimarkalılar'ın çoğu deniz kıyılarında tatil yapar Kentlerdeki okul çocukları genellikle çiftliklere giderken, köylerdeki çocuklar da tatillerini kentlerde geçirir
Eğitim düzeyi yüksek olan Danimarka'da 716 yaş arası çocuklar için okula gitmek zorunludur Okulların çoğu parasız devlet okullarıdır

Danimarka'da eğitimin özel bir biçimi de yetişkinler için açılmış halk okullarıdır Genellikle köylerde ve kırsal bölgelerde bulunan bu okulların, burada yaşayan halkın eğitim düzeyini yükseltmekteki katkısı büyüktür İsteyen her yetişkin, halk okullarına girebilir Bu okullara girişte hiçbir koşul aranmaz ve sınav uygulaması yoktur Kopenhag, Ârhus, Odense ve Roskilde'deki üniversitelerin yanı sıra ülkede çok sayıda akademi ve yüksek teknikokul vardır

Danimarka edebiyatının kökleri oldukça eskiye dayanır Ortaçağ Danimarka'sındaki yaşantıyı sergileyen baladlar ile dünyanın pek çok ülkesinde bugün de okunan ünlü yazar Hans Christian Andersen'in masalları Danimarka edebiyatında önemli bir yer tutar




Kuzey Denizi'nde bulunan petrol ülke ekonomisi için büyük yarar sağlamış ve petrole ilişkin sanayiler önem kazanmıştır Turizm de önemli bir gelir kaynağıdır Sanayide çalışan işçi sayısı tarımda çalışanlardan fazladır Ama, yurtdışına satılan ürünler içinde tarım ürünlerinin yeri hâlâ ağırlık taşır ve bunlar çoğunlukla İngiltere'ye satılır Danimarka 1973'te, İngiltere ile aynı zamanda Avrupa Ekonomik Topluluğu'na katılmıştır (bak Avrupa Topluluklari)

Danimarka günümüzde, dünyada kişi başına düşen gelirin en yüksek olduğu ülkelerden biridir Oysa tarihi boyunca hep böyle zengin değildi 100 yıl öncesine kadar, çiftçilerin geçimlerini güçlükle sağladıkları yoksul bir ülkeydi Köylüler toprağın büyük bölümünü ellerinde bulunduran az sayıda toprak sahibinin emrinde, düşük ücretlerle çalışırlardı O dönemde bol buğday üreten Danimarka Avrupa'nın öbür ülkelerine tahıl satardı Aynı dönemde Amerika kıtasının yerleşime açılan geniş topraklarında buğday üretimine başlandı ve milyonlarca ton buğday çok ucuza üretilerek Avrupa'ya gönderilmeye

başlanınca, Danimarka bu rekabete dayanamadı, neredeyse iflasın eşiğine geldi
Bu döneme ilişkin olarak, "Ülkeyi inekler, domuzlar ve tavuklar kurtardı" sözü, doğruluk payı çok olan şakalardandır Buğdaylarını satamayan çiftçiler inek, tavuk ve domuz beslemeye yöneldiler Kısa bir süre sonra da Almanya ve İngiltere gibi komşu ülkelere binlerce ton tereyağı, yumurta ve et satmaya başladılar Uyumlu bir birlik içinde çalışmakla ün kazanan Danimarkalı çiftçiler kooperatifler oluşturarak ülke çapında örgütlendiler (bak KOOPERATİF)

Çiftçiliğin hâlâ çok önemli olduğu Danimarka son zamanlarda sanayisini geliştirmeye ağırlık vermektedir Danimarka'da üretilen besin maddelerinin arasında tereyağı, süttozu, şekerpancarından elde edilen şeker, jambon ve domuz pastırması önemli yer tutar Danimarka'nın Kopenhag'da üretilen ve dışarıya satılan en önemli ürünlerinden biri de ünlü birasıdır Ayrıca gümüş ve cam eşya, çimento, metal, kâğıt, tarım makineleri ve mobilya gibi sanayi kolları da önemlidir İnce porselen yapımında kullanılan kaolinin bulunduğu Bornholm Adası ustalıkla yapılmış çömlekleri ve porselenleri ile tanınmıştır




Ülkenin her yerinden kolayca denize ulaşıldığı için balıkçılık ve gemi yapımcılığı önemli sanayiler arasındadır Danimarka'yı çevreleyen sularda bol balık bulunur Morina, uskumru, yassıbalıklar, karides ve ringa en çok bulunan balık çeşitleridir Danimarka'nın büyük bir ticaret filosu vardır Gemiler, dizel motorları, mandıra ve çiftliklerde kullanılan elektrikli aletler ve makineler de ülkede üretilir ve dışarıya satılır

Danimarka'nın iletişim ve ulaşım olanakları çok gelişkindir, İyi yapılmış yollan, hızlı dizel trenleri, çok sayıda köprüsü ve adalar arası işleyen feribotları bulunmaktadır Falster ve Seeland adalannı birbirine bağlayan köprü Avrupa'nın en uzun köprülerinden biridir
Danimarka'da bisiklet çok kullanılan ulaşım araçlarından biridir ve anayolların yanı sıra, özel bisiklet yolları bulunur

Danimarka'ya ilişkin bilgiler

RESMİ ADI: Danimarka Krallığı

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli meşruti monarşi

YÜZÖLÇÜMÜ: 43093 km2

NÜFUS (1991): 5146000

BAŞKENT: Kopenhag

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1988): Kopenhag(metropoliten alan; 1343916), Arhus (198047),Odense (137082), Alborg(112620)

DOĞAL YAPI: Danimarka küçük, düzlük ya da az yükseltili bir ülkedir 150 metreyi aşan tepelerin sayısı azdır 500 dolayında adası vardır ve kıyı uzunluğu 7400 kilometreyi bulur

BAŞLICA ÜRÜNLER: Et, çiftlik ürünleri, makineler, kimyasal ürünler, balık

EĞİTİM: 716 yaşları arasındaki çocuklar için okula gitmek zorunludur

Tarih

İnsanların Taş Devri'nden beri yaşadığı Danimarka'da geçmiş dönemlere ilişkin birçok eski kalıntı, araç gereç ve silah bulunmuştur İS 411 yüzyıllar arasında İngiliz Adalan'na ve Avrupa'nın öteki bölgelerine dalga dalga akın eden istilacılar bu topraklardan yola çıkmışlardı Adaları anakarayla bir krallık altında birleştiren Kral Gorm'un torununun torunu Canute, Danimarka, Norveç ve Güney İsveç'in yanı sıra İngiltere'nin de kralı oldu Ama Danimarka, Canute'un ölümünden kısa bir süre sonra İngiltere ve Norveç topraklarını yitirdi

Danimarka 12 yüzyılda Baltık Denizi'nin güney kıyılannda yaşayan Vendler'le ve aynı denizin doğu kıyılarında yaşayan Estonyalılar'la savaştı Bu dönemde Kral Valdemar'ın önderliğinde birçok saray ve kilise yapıldı; ayrıca ilk Danimarka yasaları oluşturuldu
1397'de Danimarka'nın ilk kadın yöneticisi olan Margrethe İskandinavya'yı tek bir krallık altında birleştirerek Kalmar Birliği'ni kurdu Ölümünden kısa bir süre sonra İsveç birlikten ayrıldı, ama Norveç 1814'e kadar Danimarka'nın egemenliğinde kaldı Devlete yüzyıllar boyunca gelir getiren önemli bir kaynak da Baltık Denizi ve Sund Boğazı'ndan geçen gemilerin ödediği paraydı Paraların toplandığı yer ise Shakespeare'in ünlü oyunu Hamlef'm geçtiği Helsingör'dü O dönemden kalma Kronborg Şatosu hâlâ yerli yerinde durmaktadır

Danimarka I Margrethe döneminde Baltık'ın en güçlü ülkesi oldu ve ticareti çok gelişti Ama sonraki 300 yıl içinde, özellikle de İsveç ile yaptığı bir dizi uzun savaş sonucu gücünü yavaş yavaş yitirdi III Christian'ın yönetimi sırasında (153459) Luthercilik ülkeye kavgasız gürültüsüz girdi ve Danca ilk Kutsal Kitap (Tevratİncil) bu yıllarda basıldı {bak Luther, Martin)
Kopenhag ve çevresindeki yapılaşma IV Christian zamanında gelişti Ne var ki, giriştiği savaşlarda başarısız olan IV Christian Güney İsveç'teki son Danimarka topraklarını da terk etmek zorunda kaldı

1479'da kurulan Kopenhag Üniversitesi'nden astronomi bilgini Tycho Brahe ile ışık hızını hesaplayan Ole Römer gibi büyük bilim adamları yetişti (bak BRAHE, TYCHO) İsveç'le yapılan savaşlar Danimarka'ya çok şey kaybettirmekle birlikte, bu dönemde ticaret gelişti ve köylülerin yaşam koşulları iyileşti Ne var ki, Napolyon Savaşları'nda Fransa'nın yanında yer alan Danimarka büyük bir yıkıma uğradı İngiliz ordusu Kopenhag'a iki kez saldırdı 1814'te İsveç Norveç'i aldı 1848 ve 1864'te Almanlar'ın saldırısına uğrayan Danimarka, güney eyaleti SchleswigHolstein'ı Almanya'ya bırakmak zorunda kaldı Ama 1919' da Schleswig'in bir bölümü burada yaşayanlann isteği üzerine Danimarka'ya geri verildi

1849'da kralın gücü sınırlandmldı ve parlamentoya dayalı ilk anayasa kabul edildi Danimarka II Dünya Savaşı sırasında Almanlar'ın işgaline uğradı 1949'da Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) üye oldu 1973'te Avrupa Ekonomik Topluluğu' na ya da öbür adıyla Ortak Pazar'a girdi

Bu küçük ama gelişkin Batı Avrupa ülkesinde 1957'den başlayarak, kısa süreli koalisyon hükümetleri dönemi yaşandı Gitgide gerileyen Sosyal Demokrat Parti 1982'de hükümetten ayrılmak zorunda kaldı Başbakanlığı üstlenen Muhafazakâr Halk Partisi önderi Poul Schlüter bir azınlık hükümeti kurdu Ülkenin 20 yüzyıldaki ilk muhafazakâr başbakanı olan Poul Schlüter ekonomiyi düzene koymayı amaçlayan bir programı uygulamaya koydu Ama bu programın uygulanmasında gerekli desteği sağlayamadı Dış borçların ve işsizliğin yüksekliği Danimarka'nın ana sorunlarıydı 1987'den

başlayarak ihracat ve ithalat arasındaki dengesizliğin, ihracat artırılarak ve ithalat azaltılarak ortadan kaldırılması ve enflasyonun düşürülmesi 1991'de ekonomide gözle görülür bir canlanma yarattı 1980 sonrasında yaşanılan ekonomik durgunluk bir ölçüde aşıldı Kuzey Denizi'nden çıkartılan petrol rekor düzeye ulaştı; Danimarka, İngiltere ve Norveç'ten sonra, Batı Avrupa'nın üçüncü büyük petrol üreticisi konumuna yükseldi Bu arada Schlüter dört kez seçime gitmek ve birkaç kez de hükümet değişikliği yapmak zorunda kaldı

Danimarka, Avrupa'nın kuzeyindeki İskandinav ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmek üzere girişimlerde bulundu Öteden beri bağımsızlık isteklerini desteklediği eski Sovyet cumhuriyetleri Estonya, Letonya ve Litvanya'nın bağımsızlığını tanıdı ve bu ülkelerle diplomatik ilişki kurdu 1989'da ise, Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı'nın (NATO) askeri harcamalarına katkısını üç yıl süreyle dondurma kararı aldı

Avrupa Toplulukları (AT) etkinliklerine öteden beri fazla ilgi duymayan Danimarka' da, 1989'daki Avrupa Parlamentosu seçimlerine ilgi düşük düzeyde kaldı AT ile daha bağlayıcı bir birliği öngören Maastricht Antlaşması, Haziran 1992'de yapılan halk oylamasında reddedildi Bu sonuç öteki Batı Avrupa ülkelerinde Avrupa birliğinin geleceği konusunda kaygı yarattı Daha sonra Fransa, İngiltere ve Almanya'da Maastricht Antlaşması' nın kabul edilmesiyle kaygılar bir ölçüde dağıldı

DEVLETİN ADI: Danimarka Krallığı

BAŞŞEHRİ: Kopenhag

YÜZÖLÇÜMÜ: 43092 km2

NÜFUSU: 5146000

RESMİ DİLİ: Danca

DİNİ: Hıristiyan (Protestan)

PARA BİRİMİ: Danimarka Kronu

Kuzey Avrupa'da Baltık Denizi ile Kuzey Denizi arasında Jutland Yarımadası ve dört yüz seksen üç ada üzerinde kurulmuş olan en küçük İskandinav ülkesi Güneyinde Batı Almanya, doğusunda Baltık Denizi, batısında Kuzey Denizi ile çevrilidir Dünyânın en büyük adası olan Grönland da Danimarka'ya bağlıdır


Târihi






Bilinen en eski târihi MS 800 yıllarında Vikingler zamanıdır Fakat günümüzde Avrupa müzelerinde bulunan en eski târihi eşyalar burada yapılan kazılarda elde edilmiştir 9-11 asırlarda burada bulunan Vikingler ilk Danimarka Krallığını kurmuşlardır Danimarka târihinde İngiltere'yle yapılan sürekli savaşlar önemli yer tutar Danimarka Krallığı İngiltere'ye yaptığı devamlı akınlar neticesinde 1013 senesinde İngiltere'yi ele geçirdi İngiltere ile birlikte Norveç'i de Danimarka'yla birleştirerek büyük bir krallık kurdu 1042 senesinde çıkan karışıklıklarda İngiltere bağımsızlığını kazandı


1397'de iç karışıklıklarda Norveç'le birlikte İsveç de Danimarka'ya bağlandı Yapılan savaşlar sonunda 1645'te Danimarka bugünkü durumunu aldı 1848'de yapılan değişiklikle meşrûtî bir idâre kabul edildi Birinci Dünyâ Harbinde tarafsız kalan ülke, İkinci Dünyâ Harbinde de tarafsızlığını îlân etmesine rağmen, 9 Nisan 1940'da Alman orduları tarafından daha önce aralarında yapmış oldukları saldırmazlık paktı hiçe sayılarak işgale uğradı Bu işgale karşı hiçbir mukavemette bulunmayan Danimarka ordusunu kaldırıp, donanmasını kendisi batırdı Herhangi bir savaşın olmadığı bu işgal 1945 senesinde Almanların yenilmesiyle sona erdi Birleşmiş milletlerin kurucu üyeleri arasında bulunan Danimarka, 1949'da NATO'ya katıldı


Avrupa Konseyinin de kurucu üyelerinden olup, Grönland'ın savunması içinAmerika BirleşikDevletleri ile bir anlaşma yapmış, ayrıca 1951'de İskandinav ülkeleri arasında bir konsey kurarak işbirliğini arttırmıştır 1960'da AET'ye dâhil oldu


Fizikî Yapı






Yüzölçümü 43092 km2 olan ülke, Jutland Yarımadası ile 483 adadan müteşekkildir Jutland Yarımadası Kuzey Avrupa düzlüğünün bir uzantısıdır Kuzeyde Limfiyord Boğazı ile ayrılan yarımadanın batı kıyıları düzgün ve kum alanlarıyla kaplıdır Kum alanlarının doğusunda bataklıklar yer alır Son derece girintili, çıkıntılı olan doğu kıyılarında verimli moren (buzultaş) ovaları bulunur Ovaların düzlüğünde seyrek rastlanan tepelerin en yükseği 173 m ile Yding Skovhoj'dur Doğu kıyılarının açıklarında Büyük Fionie, Syaelland, Seeland ve Lolland adalarıyla birlikte yüzlerce küçük ada vardır Buraya bağlı olan Grönland % 90'ı buzlarla kaplı, yüksek yayla görünümündedirYüzölçümü küçük olan Danimarka'nın yüksekliği fazla olmadığından, akarsuları da küçüktür En uzun akarsuyu Jutland'daki Guden Irmağı (160 km), Stor Irmağı (100 km), Skern Nehri (90 km), Fyn adasındaki Odenja Nehri (60 km) ile Sjelland Adasındaki Sus Nehri (82 km) Danimarka'nın belli başlı ırmaklarındandırÖnemli bir gölü yoktur


İklim


İklim, fizikî yapıdan dolayı her yerde aynı özelliği gösterir En sıcak ayda sıcaklık 15-17°C, en soğuk ayda ise 0°C civarındadır Yağışlı gün sayısı yılda 130-180 gün arasında değişir En yağışlı aylar ağustos ve ekim olup, yağış ortalaması 130-180 mm, Batı Jutland'da ise 800 mm'dir Rüzgârlar genellikle batıdan eserler ve çok serttirlerKatlegat ile Baltık Denizi arasındaki boğazların sert kışlarda aylarca donmuş şekilde kalmalarına rağmen Jutland kıyısı buz tutmaz Kış ve sonbahar ayları fırtınalı geçer Danimarka'da nisan ve haziran aylarında senenin en güzel günleri yaşanır



Tabiî Kaynaklar





Tabiî kaynakları bakımından oldukça fakirdir Yüzölçümünün % 10'unu kaplayan ormanların büyük bir kısmı halkın yaptığı ağaçlandırma çalışmaları ile meydana gelmiştirKayın, meşe ve kozalaklı ağaçlar yaygındırArâzinin doğu kısmında verimli ovalar bulunurken, diğer kısımları mer'a veya kırlık arâzidir Yabâni hayvanların bir özellik göstermediği Danimarka'da, mâden olarak porselen kili, granit, tuğla yapımında kullanılan kil, turba ile tebeşir yatakları ve az miktarda kömür yatakları bulunur Balık bakımından kıyıları zengindir Balıkçılar,Baltık denizinde ve Kuzey denizinde bol miktarda balık avlarlar



Nüfus ve Sosyal Hayat


Halkın hemen hepsi yerliler olan Dan'lardan meydana gelir Azınlıkları Alman, Eskimo, Mûsevî ve göçmen işçiler teşkil eder Nüfus yoğunluğu başşehri olan Kopenhag'ın bulunduğu Sjelland Adasında fazladırÜlkede ortalama nüfus yoğunluğu km2 ye 119 kişidir Jutland Yarımadası diğer meskûn adalar içerisinde yoğunluğu en az olanlarındandırYarımadanın yerleşim bölgeleri genellikle doğu kıyılarındaki verimli ovalar üzerine kurulmuşturNüfus artışı hemen hemen yok denecek kadar azdır (binde 4) Halkın % 67'si şehirlerde, kalanı ise köylerde yaşar






Hıristiyan olan halk Protestan mezhebine bağlıdır Kullanılan resmi dil Danca olup, kendi grubunda olan diğer İskandinav dillerinden İsveççe ve Norveççeye çok benzemektedir Öğretimin devlet tarafından parasız olarak yapıldığı ülkede okuma-yazma bilenlerin toplam nüfusa oranı % 100'dür Edebiyat dallarından çocuk edebiyatı oldukça gelişmiştir Halk için deniz ulaşımında feribot, kara ulaşımında ise bisiklet vazgeçilmez araçlardandır Hayat standardı bakımından Avrupa'da ikinci gelmektedir İki milyon insan atletizm kulüplerine kayıtlıdır Futbolda 1992 Avrupa Kupasını kazandı


Siyâsî Hayat






Meşrûtî bir idâre vardır 10 Eylül 1920 târihinde kabul edilen anayasaya göre Danimarka, anayasa düzeninde kral tarafından yönetilir 27 Mart 1953 tarihli kânuna göre de hükümdar soyundan olan kadınlar da tahta çıkabilir 4 yıl içinde seçilen 179 üyeli bir meclisi vardırKral, kânunları tatbik ve yürütme yetkisine sâhiptir Parlamentoda kurulan bir hükümet icrâ işinde krala yardımcı olur Kral parlamentoda başbakanı tâyin eder



Ekonomi






Damimarka'da hayvancılık çok gelişmiştir Et, süt ve süt ürünleri, Avrupa piyasasında son derece makbuldür Nüfûsun % 16'sı tarım alanında çalışır Ülke topraklarının üçte ikilik kısmında ekim yapılır Arpa, buğday ve şekerpancarı yetiştirilen ürünlerin başında gelmektedir Balıkçılık, bilhassa açık deniz balıkçılığı ileri seviyededir Batı Jutland kıyılarındaki Esbjerg en önemli balıkçı limanıdır Balık yağı ve diğer balık ürünleri üretimi ve işlenmesi için gelişmiş fabrikalar yapılmıştır






Tabiî kaynaklardan mahrum olmasına rağmen sanâyi ileri bir seviyededir Dışardan alınan ham petrol ve hammaddeler işlenir Sanâyi liman şehirlerinde fazladır Gemi yapımı ve fabrika makinalarının yapımı ileri seviyededir Sanâyi makinaları, gemi ve tersâne inşâ sanâyiinde dünyânın önde gelen ülkelerindendirHayvan ürünleri (et, süt, süt mâmülleri vs), balık ve balık ürünleri, gemi, sanâyi makinaları, diğer ülkelere kurulan tersâneler ülkenin başlıca ihraç mallarıdır İşlenmiş petrol satışı da mühimdir İthal malları arasında yiyecek maddeleri, gübre, tohum, işlenecek hammadde başta gelmektedir Ticâretini genellikle batı Avrupa ülkeleri, ABD ile yapar