Sparta-İlk Spartalılar

Sparta-İlk Spartalılar





Eski Yunan uygarlığında Atina sanat, devlet yönetimi, siyaset, edebiyat, felsefe, eğitim ve bilim alanlarında ün kazanmıştı Sparta ise savaşçılıkta önde geliyordu
İlk Spartalılar 3000 yılı aşkın bir süre önce Korint Körfezi'ni geçen Dorlar'dı Yunanistan'ın güney ucundaki Peloponnesos (Mora) Yanmadası'nda, Evrötas Irmağı vadisinde köyler kurarak buraya Lakonia adını verdiler Eskiden Lakedaimon olarak bilinen Sparta kentini de başkent yaptılar

Sparta'nın gücünü Lykurgos adlı bir yasa koyucuya borçlu olduğu kabul edilir İÖ 8 yüzyıl dolaylarında Lykurgos'un, sonradan Sparta adını alacak olan askeri bir devlet modelini oluşturduğu söylenir Herodot ve pek çok başka tarihçiye göre, Sparta'da anayasayı hazırlama, yasalar koyma, toprak dağıtımı gibi birçok düzenlemeyi Lykurgos gerçekleştirmiştir Ne var ki, bunun doğruluğunu kanıtlayan hiçbir belge yoktur Lykurgos, öncelikle güçlü bir askeri örgütlenmeye dayanan Sparta kent devletinin kurucusu olarak tanınır Bu devleti, İÖ 6 yüzyıldan başlayarak iki kral, beş yargıçtan oluşan ephoros ve 30 üyeli bir yaşlılar kurulu olan gerousia ile birlikte yönetti

Lykurgos ayrıca katı bir eğitim sistemi de kurmuştu Buna göre devlet bireyden çok daha önemliydi Sağlıklı ve güçlü doğan Spartalı erkek çocukların yaşamları devlete adanırken, sağlıksız bebekler dağlarda ölüme bırakılıyordu Ana babalar yedi yaşına kadar oğları çocuğun bakımından sorumluydu Çocuklar bu yaştan 12 yaşına kadar, 15 kişilik bir ekibin üyesi olur, kurallara uymakta basarı gösterenler önderliğe seçilirdi



Hep birlikte yaşanır, çocuklar yalınayak yürüyüp, çıplak gezerek vücutlarını güçlendirir, savaşa Hazırlanırlardı 12 yaşına gelince yeniden ekiplere ayrılır, her ekip 20 yaşında bir önderin yönetimine verilirdi Sıkı bir beslenme düzenleri vardı Daha çok yemek isteyen bunu ancak çalarak elde edebilirdi Çocuklar sadece uzun kollu, kısa bir tunik giyerler, kendi yaptıkları kamıştan sert yataklarda yatarlardı Spora büyük önem verilir, koşu, güreş, atlama ve atış eğitimi yapılırdı Okuma yazma önemli sayılmaz, müzik ve edebiyata pek ilgi duyulmazdı

Çocukluktan çıkıp erişkin yaşa geldiklerinde herkesin aynı masada oturup yemek yediği, bir örnek giyindiği 15'er kişilik birlikler oluşturulurdu Birliklerinde eşlerinden ve ailelerinden ayrı yaşarlardı Avlarıır, askeri eğitime katılır ve savaşırlardı Savaşta başlarına yaban domuzu dişi kakılmış demir tolgalar giyer, ayaklarına tozluk takarlardı Ancak önderliğe seçilirlerse siyasetle ilgilenirlerdi

Bir Spartalı 30 yaşına geldiğinde yetişkin bir yurttaş sayılırdı; yaklaşık 60 yaşına kadar askerlikten başka uğraşı olmazdı Bu yaştan sonra ya eğitim ya da kamu hizmetlerinde görev alırdı



Sparta yurttaşlarının (Spartiates) el emeğine dayanan işlerde çalışmalanyasaktı Zanaat ve ticaretle ilgili işlerle perioikhos adı verilen ve köle ile yurttaş arası Sayılarıinsanlar uğraşırdı Bunlar Evrötas vadisinin yerli halkının torunlarıydı Tarımda ya da el emeğine dayanan işlerde helotlar (köleler) kullanılırdı Bunlar Spartalılar'ın İÖ 8 yüzyılda fethettiği komşu Messenia topraklarının halkıydı İÖ 7 yüzyılda Messenia halkı başkaldırınca, Spartalılar bu isyanı acımasızca bastırarak onları köleleştirmişlerdi

Spartalılar'ın yaşamları çok sadeydi; her türlü lüksü küçümserlerdi Para olarak gümüş ve altın yerine demir çubuklar kullarıdılar Bunlarla alışveriş etmek ve biriktirmek oldukça zordu
Spartalılar İÖ 6 yüzyılda Eski Yünan'da büyük bir güç durumuna gelerek Peloponne-sos Yarımadası'nın tümünü ele geçirdiler Ne var ki, dar görüşlülükleri ve demokratik olmayan yönetimleri yüzünden Yunanistan'ın tümüne önderlik edemediler Pers Savaşları sırasında Sparta, yandaşlarından çok kendi topraklarını savundu Atinalılar Pers ordusunu yenerek büyük bir zafer kazandılar (bak ATİNA) Sparta Kralı Leonidas ise İÖ 480'de komutasındaki küçük bir birlikle, güçlü Pers ordusuna karşı Thermopilai Geçidi'ni üç gün elinde tutmayı başardı Son askeri ölünceye kadar geçidi bırakmadı (bak THERMOPÎLAİ SAVAŞI)

Sparta ve Atina arasında zorlu bir rekabet başlamıştı Peloponnesos Savaşı'nda Spartalılar Atinalılar'ı yendi Böylece Sparta Eski Yunan'ın en güçlü devleti durumuna geldi (bak Peloponnesos Savaşi) Ama, öbür Yunan kent devletlerine karşı acımasız tutumuyla bu devletlerin başkaldırısına neden oldu Sparta İÖ 371'deki Leuktra Çarpışması'nda kesin bir yenilgiye uğradı Bu savaşın sonucu olarak, tüm Yunanistan Thebai kent devletinin egemenliği altına girdi

Leuktra Çarpışmasından sonra heloflar özgürlüğüne kavuştu Lykurgos'un katı kuralları artık neredeyse tümüyle göz ardı ediliyordu Gene de Sparta, Makedonya Kralı II Philippos'a boyun eğen son Yunan kent devletlerinden biri oldu Sparta'nın son Kralı Na-bis eski disiplini geri getirerek İÖ 2 yüzyıldaki Roma saldırılarına karşı kenti ayakta tutmayı başardı Nabis'in öldürülmesiyle birlikte Sparta Romalılar'ca işgal edildi ve İÖ 146'da tarihin karanlıklarına gömüldü

Modern Sparta kenti 1834'te eski kentin yakınında bir yerde kuruldu Eski kentten ayırmak amacıyla Nea Spartî (Yeni Sparta) adıyla anılır Bugün Yunanistan'da turunçgillerin yetiştiği bir bölgenin merkezidir