Sudan Demokratik Cumhûriyeti

Sudan Demokratik Cumhûriyeti





DEVLETİN ADI: Sudan Demokratik Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Hartum

NÜFUSU: 29971000

YÜZÖLÇÜMÜ: 2504000 km2

RESMİ DİLİ: Arapça

DİNİ: İslâm

PARA BİRİMİ: Sudan Poundu

Kuzey Doğu Afrika'da, 3° 28' - 22° kuzey enlemleri ve 21° 49' - 38° 35' doğu boylamları arasında yer alan bir Afrika devleti Kuzeyden Mısır, doğudan Etyopya ve Kızıldeniz, güneyden Uganda ve Zaire, batıdan Orta Afrika Cumhûriyeti, Çad ve Libya devletleriyle çevrilidir Dikdörtgen bir şekle sâhip ve Afrika kıtasının yüzölçümü bakımından en büyük ülkesidir



Târihi

Önceleri Nubia diye bilinen Kuzey Sudan bölgesinde, ilk yaşayanlar zenci kabilelerdir Bundan sonra 18 yüzyıla kadar (Kush, Makurra, Alva ve Funj gibi çeşitli) Mısırlı kabîleler idâresinde kaldı

1825-1843 yılları arasında, Osmanlı vâlileri tarafından yönetildi 1863 yılında, Mısır Hidivi İsmail Paşa, Sudan topraklarını kontrolü altında tuttu

1882-1898 yılları arasında kendini Mehdi îlân eden bir sapığın arkasından giren bir kısım insanların elinde kaldı Bu târihte Anglo-Mısırlıların (Mısırlı İngilizlerin) işgâliyle yönetimi general Horatio Herbert aldı 1956 yılında ise, bağımsız bir devlet oldu

1958'de general İbrâhim, askerî bir darbeyle işbaşına geldiyse de 1964'te güney isyanları sonucu çekilmek zorunda kaldı 1969'da yeni bir askerî darbeyle başa İhtilâl Konseyi geçti Fakat hükümeti sivil üyeler kurdu ve başbakan sivildi Darbeyi gerçekleştiren general Cafer el-Nümeyri'ye karşı 1972'de yeni bir komünist darbe teşebbüsü olduysa da başarısız kaldı Bu arada ülkede çeşitli anlaşmazlıklar başgöstermişti 1973'te 8 Filistinli gerilla, ABD Savunma Delegesini ve Millî Ateşesini öldürdüler

1976 yılında yeni bir ihtilâl teşebbüsü bastırıldı ve bunu gizlice destekleyen Libya ile siyâsî münâsebetler bozuldu 1981 yılında Libya ile bâzı çatışmalar görüldü Nümeyri yurtdışında bulunduğu bir zamanda darbe yapılarak iktidardan uzaklaştırıldı Askerî yönetim yeni bir anayasa hazırlayarak 1986 Nisanında seçime gitti Seçimleri netîcesinde hiçbir parti tek başına iktidara gelemediğinden koalisyon hükümeti kuruldu Hükûmet ülke güneyindeki karışıklıkları sona erdiremedi Bunun yanı sıra ekonomik problemlerle sarsılan hükûmet 1989'da kansız bir darbeyle devrildi Millî Kurtuluş Devrim Komite Konseyi başkanı Tuğgeneral Ömer el-Beşîr'in güneydeki âsilerle görüşme çabaları netîce vermedi Ülkede âsilerle hükümet kuvvetleri arasında mücâdele devam etmektedir (1994 Şubat)

Fizikî Yapı

Sudan yaklaşık 2504000 km2lik yüzölçümüyle Afrika kıtasının en geniş ülkesidir Büyük Sahra Çölünün doğu ucunu meydana getirir Kuzeyinde Mısır, Batısında Libya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti, güneyinde Zaire, Uganda ve Kenya ve doğusundaEtiyopya ve Kızıldeniz yer alır Başşehir Hartum 476218 nüfuslu olup, en büyük şehirdir

Ülkenin batısı, güneyi ve doğusu, bâzı yerleri 3000 m'ye kadar ulaşabilen dağlar ve tepelerle çevrilmiştir Güneybatıda Nil Havzası ile Kongo Havzasını yine bu dağlar ayırmıştır Nil, Sudan'ın en önemli fizikî özelliğidir Nehir ülke boyunca akar Önceleri Beyaz Nil ve Mavi Nil adında iki büyük kol hâlinde, Hartum'a kadar gelirler ve burada birleşerek esas Nil'i meydana getirirler Beyaz Nil'in diğer adı Bahr-el-Cebel olup, Akdeniz'den yaklaşık 490 km güneyinde yer alan Nimule'den Sudan'a girer Viktoria Gölünden doğan bu kol, No Gölünde dâimî bir kanala dönerken batıdan gelen Bahr-el-Gazel Nehrinin sularını da alır Mavi Nil ise, Tana Gölünden doğar Daha kuzeyde Ana Nil, Atbara Nehriyle birleşir Ana Nil'in suları ağustos ve eylül aylarında, Hartum bölgesinde oldukça artar ve bu sular nisan ayında aşağı yukarı 16 defâ daha azalarak en düşük seviyesine gelir Suların coştuğu ve sellerin çoğaldığı dönemlerde Mavi Nil ve kolları, Aşağı Nil sularının toplam hacminin % 70'ini ve nisan ayındaysa % 20'sini ihtivâ eder

Kuzeydoğu Sudan bölgesinde, dik Kızıldeniz Tepeleri yer alır Batıda Darfur bölgesinde bulunan yaklaşık 3070 m yüksekliğindeki Marra Dağı, volkaniktir Orta kısımda granit tepelerden meydana gelmiş Nuba Dağları bulunur Yükseklikleri 900 m civârındadır Uganda sınırında yer alan Dongotona ve Tmatong dağları umûmiyetle tropikal ormanlarla kaplıdır Ülkenin en yüksek yeri olan Kinyeti Dağı burada olup, yaklaşık 3187 m'dir

Sudan'ın sâdece kuzeyi dağsız olup, açık ve geniş çölün başlangıcıdır Nil Nehrinin doğusunda kalan çöllere Nubian Çölü ve batısında kalanlarına ise Libya Çölü adı verilir Ülkenin % 24'üne yakın bir bölümü çöldür

İklim

Sudan'ın tropikal iklimi kuzeyden gelen kuru hava ve güneyden gelen nemli hava kütlelerinden büyük ölçüde tesir görür Kuzeyin kuru hava kütlesi kışın soğuk ve yazın sıcak getirir Düşük bir nem oranına sâhiptir ve ortalama sıcaklığı 47 dereceyi bulur Güneyin nemli hava kütlesi ise Atlantik ve Hint Okyanuslarından Sudan'a yüksek nem ve bol yağış getirir Güneyde bu yağışlar yıllık ortalama 120 mm civârındadır Kuzeyde, özellikle çöl bölgesinde hemen hemen hiç yağış görülmez

Tabiî Kaynakları

Sudan toprakları, kuzeyde kumlu ve çakıllı çöllerden ve güneyde organik yapılı kum-kil karışımlı kuvvetli topraklardan ibârettir Bu iki bölge arasındaki Sudan Yaylası killi topraklardan teşekkül etmiştir Ayrıca yaylada bol miktarda koz (goz)lar da mevcuttur Bu kozlar, ondüleli kum yığınları olup, üzerleri yoğun yağışlarla yeşeren seyrek bitkilerle örtülüdür Ülkenin geri kalan kısımları ise kozsuz olup, killi topraklara sâhiptir

Bitki örtüsü büyük ölçüde yağışlara göre değişiklik gösterir Kuzeyde az miktarda akasya fundalıkları ve kıt çöl otu bulunur Güneyde yağışlar sebebiyle, savanalar ve gövdeleri boş tipik ağaçlar yetişir Beyaz Nil yakınlarında çok sulu çimenlik arâziler ve çayırlar, Bahr-el-Gazal bölgesi civârında ise tropikal bol yağış alan ormanlar mevcuttur

Ülkede vahşi hayvan pek azdır Ehlî hayvanlardan daha çok kümes hayvanları keçi, koyun, sığır ve deve yetiştirilir

Ülkenin en önemli tabiî kaynaklarından biri de hiç şüphesiz Nil ve kollarının sularıdır Çöle ve dolayısıyla Sudan'a hayat getiren bu sular halkın biricik gelir kaynağıdır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Sudan'ın nüfûsu 29971000 olup, sâhip olduğu 2504000 km2lik arâzisine göre, dünyânın en seyrek nüfus yoğunluğu olan, ülkelerinden birisi durumundadır Nüfus yoğunluğu kuzey bölgelerde km2ye 2 kişi ve güneyde, yerleşme alanlarında 25 kişiden ibârettir Nüfûsun % 25'ine yakın bir bölümü Beyaz Nil ile Mavi Nil arasındadır Bu bölge ülke topraklarının sadece % 6,5'ini teşkil eder Ülkenin yıllık nüfus artışı % 3,7'dir

Etnik yapı îtibâriyle kuzeyde genellikle Araplar ve Nubianlılar, güneyde ise Nilotikler, Sudanlılar ve Zenciler yaşar Sudan hem Afrika ve hem de Ortadoğu âdetlerinin, dillerinin ve kültürlerinin karıştığı bir ülkedir

Kuzey bölgede yaşayan insanların tamamına yakın bir bölümü Müslümandır Hemen hemen hepsi Arapça konuşur Bunlar çoğu göçebe veya yarı göçebedirler Eski Kuş kabilesinin devamı olan Nubianlılar da Müslüman olup Arapça bilirler Kendi asıl yerli dillerini ve lehçelerini de konuşurlar Bunlar genellikle avcılık, balıkçılık ve hayvancılık yapar

Sudan'ın kuzey bölgeleri genellikle, Arapça konuşurken güney bölgelerde hâkim bir dil yoktur Aşağı yukarı 80 lehçe çeşitli bölgelerde konuşulmaktadır Güneyin bu insanları iki ana gruba ayrılabilir: Nil Nehri havzasında yaşayan Nilotikler ve diğer bölgelerdeki Nilotik olmayanlar Nilotikler esas îtibâriyle Dinka, Nuer ve Shilluk kabilelerinden meydana gelmiştir Dinkalar güneyde kalabalık kabiledir Nilotikler, Nilotikçe konuşurlar Çoğu Müslümandır Çok az bir kısmı Animist ve Hıristiyandır Hayvancılık ve tarım yaparlar Nilotik olmayanların içinde en kalabalığı Kongo ve Nil havzaları arasında yaşayan Azendelerdir Çoğunlukla avcılık ve çiftçilik yaparlar

Çeşitli Sudan lehçeleri konuşan daha birçok kabile mevcuttur Bunlardan batıda, Bahr-el-Gazal'de olan Kreish, Moru ve Bongu kabileleri sayıca en kalabalık olanlarıdır

Sudan halkının okuma-yazma oranı % 20 civârındadır Genç nüfûsun yarısı okula devam eder Ülkenin öğretim dili Arapçadır Ülkede temel eğitim Kur'ân-ı kerîm öğreten okullarla yapılır Hartum'da bir üniversiteyle Kahire Üniversitesinin bir fakültesi vardır

Siyâsî Hayat

Sudan, demokratik bir cumhûriyet olmasına rağmen bağımsızlığından bu yana genelde darbe netîcesinde başa geçen askerî idâreler tarafından yönetilmiştir Devlet Başkanı aynı zamanda hükümet başkanıdır İdârî olarak 15 ile ayrılmıştır Ayrıca güneyde yer alan üç ilin ortaklaşa mahallî bir hükümeti vardır Ülke yönetiminde Yüksek İhtilâl Konseyi, başkana yardım eder Sudan BM'e ve Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU)na üyedir Hartum ülkenin resmî başşehridir

Ekonomi

Bugünkü Sudan ekonomisi esâsen iki büyük ekonomiye ayrılır Bunlardan birincisi temel olarak pamuk üretimine ve ihrâcâtına dayanan modern sektör, ikincisiyse geçim veya nafaka sektörü diye adlandırılabilen tarım ve çobanlığa dayalı sektördür Sudanlıların % 90'ı bu ikinci sektöre dâhildir

Cezire Projesinin uygulanmasıyla Sudan'ın pamuk üretimi bir hayli artmış durumdadır Yapılması düşünülen birçok baraj, kanal ve sulama sistemi, bayındırlık ve ulaşım sistemlerinin ihtiyacını bu projeden sağlamak yoluna gidilmektedir

Sudan arâzisinin sâdece % 3'lük bölümü ekilidir Halbuki daha bunun altı misli arâzi ekime müsâittir Ülkede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri şunlardır: Tahıl, patates, Afrika darısı, şekerkamışı, sebze, tütün, yerfıstığı, susam, mısır, hurma, pamuk, yulaf, pirinç, kahve ve süpürgedarısı

Ülkede hayvancılık daha çok deve, keçi, koyun ve sığır üzerinedir

Nüfûsun % 95'i pamuk üretimi, tarım ve hayvancılık üzerinde istihdam edildiği için, endüstri ve sanâyinin ekonomi üzerine tesiri çok azdır Endüstri daha çok tarım ve hayvan ürünlerine dayandırılmıştır Ülkenin en önemli endüstri kolları tekstil ve gıdâ maddeleridir

Yeraltı zenginlikleri bakımından daha çok krom, altın, bakır, beyaz mika, asbestos ve demir elde edilir Ülkenin diğer önemli gelir kaynakları orman ürünleri, özellikle mahun, balıkçılık ve turizmdir İthâlâtı ihrâcâtının hemen hemen üç mislidir Dışarıdan daha çok makine, petrol ürünleri, motorlu taşıtlar, gıdâ maddeleri, metaller ve çeşitli tüketim malları alır İthâlâtın % 13'ünü İngiltere ile yapar Diğer ithâlât yaptığı ülkelerse ABD ve Birleşik Almanya'dır Sudan dışarıya genellikle pamuk, pamuk tohumu, sakız, yerfıstığı, susam, orman ürünleri ve çeşitli hayvan ürünleri satar İhrâcâtının % 22'sini Suudi Arabistan'a % 13'ünü İtalya'ya ve % 10'unu Çin'e yapar

Sudan hükümeti ülkenin ithâlât, ihrâcât, kamu faaliyetleri, ulaştırma ve haberleşme alanlarını kendi tekelinde tutmaktadır

Ülkenin ulaşım sistemi henüz yeterli değildir Karayollarının uzunluğu 6600 km olup % 59'u asfalttır Demiryolları ise 4786 km uzunluğa sâhiptir Bahr-ül-Gazal ve Beyaz Nil yıl boyunca ulaşıma elverişlidir Ülkede târifeli sefer yapılan 10 havaalanı vardır

Sudan-Tarihi-Ekonomisi


Afrika'nın kuzeydoğusunda, Kızıldeniz'in kıyısında yer alanbağımsız bir cumhuriyettir Kuzeydoğudaki Kızıldeniz kıyısı dışında ülke Mısır, Libya, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Zaire, Uganda, Kenya ve Etiyopya ile çevrelenmiştir Doğudan batıya en geniş yerinde 1577 kilometrelik uzunluğuyla, Sudan Afrika kıtasının en büyük yüzölçümlü ülkesidir Ama büyük bir bölümü insan yaşamayan sıcak ve kurak çöllerle kaplı olduğu için, nüfusu yüzölçümüne göre çok düşüktür

Sudan'ın en büyük özelliği Nil Irmağı'nın ülke topraklarından geçmesidir Irmağın iki kolu olan Beyaz Nil ve Mavi Nil Sudan'ın başkenti Hartum'da birleşir (bak NİLlRMAĞl) Sudan topraklarının Hartum'un kuzeyinde kalanbölümü, Nil vadisi dışında baştan başa çöllerle kaplıdır Hartum'dan güneye doğru inildikçe yağmur oranı ve toprağın verimliliği artar Bu bölge fundalıklar, savanlar ve tropik yağmur ormanlarıyla kaplıdır Sudan'da fil, asları, pars, suaygırı, zürafa ve arıtılop gibi yabanıl hayvanlar, ayrıca çeşitli kuşlar yaşar
Sudan'ın adı, İS 9 yüzyılda bölgeyi fetheden Araplar'ın verdiği Biladü's-Sudan ("Siyahlar Ülkesi") adından gelir Ülkenin güneyinde yaşayanların çoğunluğu Sudanlı'dır Avcılık, balıkçılık yapan ve sığır besleyen bu halk, sazlarla kaplı kulübelerde yaşar Güneyliler yerel dinlere ya da Hıristiyanlık'a bağlıdır Ülkenin kuzeyinde yaşayan Arap ve Nübyeli karışımı halkın büyük bir bölümü Müslüman'dır; çoğunluğu çiftçi ve köylüdür Ülkede çok sayıda göçebe de bulunur

SUDAN'A İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Sudan Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Geçici yasama meclisi bulunan askeri yönetim

YÜZÖLÇÜMÜ: 2503890 km2

NÜFUS (1992): 29971000

BAŞKENT: Hartum

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1983): Omdurman (5262887), Hartum (476218), Kuzey Hartum (341146), Port Sudan (215000), Vad Medani (1987; 145000)
DOĞAL YAPI: Güneyde Nil Irmağı'nın akaçladığı verimli ve kısmen ormanlık bir bölge bulunur Kızıldeniz kıyısında denize paralel uzanan dağ dizisi yer alır En yüksek nokta Kinyeti Dağı'dır (3187 metre) Ülkenin kuzeyinin büyük bir bölümü çöllerle kaplıdır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Pamuk, yerfıstığı, arapzamkı

EĞİTİM: Zorunlu değildir

Sudan'ın güney kesiminde büyük yerleşimler yoktur Kızıldeniz kıyısında yer alaniç ve dış ticaret limanı Port Sudan ile başkent Hartum, ülkenin kuzeyindeki başlıca yerleşim merkezleridir Hartum'un güneyinde, Nil'in iki ayağı arasında kalangeniş ovaya Cezire denir Mavi Nil'e bağlı sulama kanalları ile sulu tarım yapılan bu bölgede yetiştirilen yüksek nitelikli pamuk dış ülkelere satılır Ülkenin ortasında bulunan Kordofan bölgesinde yetişen bazı Afrika akasyalarından arapzamkı elde edilir Tahıl ve yerfıstığı gibi tarım ürünleri yetiştirilir Ormanlık bölgelerden maun gibi değerli ağaçlar elde edilir Kömür ve maden çıkanmmın çok düşük olduğu Sudan'da modern sanayi kuruluşları yok denecek kadar azdır

Sudan'daki karayollarının büyük bölümü topraktır Bunlar yağmurda kullanılamaz hale gelir Port Sudan'da başlayan bir demiryolu kuzeydeki önemli yerleşim birimlerini birbirine bağlar Nil Irmağı'nın üzerinde işleyen gemilerle Cuba'ya kadar yolcu ve mal taşınır Hartum Afrika'nın doğusundaki en önemli havayolu ulaşım merkezlerinden birisidir

Tarih

Sudan'ın erken dönem tarihi, özellikle İÖ 11 yüzyıldan İS 4 yüzyıla kadarki Eski Mısır tarihi ile bağlarıtılıdır 7 yüzyılda Mısır'ı fetheden Araplar sonradan Sudan'ın kuzeyini de ele geçirdiler Ülke yüzyıllar boyunca yari Arap, yarı Afrikalı yerel krallar ve kabile şeflerince yönetildi Kuzeyde yaşayanlar sık sık güneyden köle topladılar Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa, özellikle ordularına asker toplamak amacıyla 1820-21 yılların: da Sudan'ı fethetti

Böylece Sudan, bütün Nil havzasını bir bayrak altında toplamayı amaçlayan Mısır'ın yönetimine girdi Mısırlılar Avrupa'nın desteğini sağlamak amacıyla İngiliz görevliler getirdiler Bunların en ünlüsü olan general Charles George Gordon adaletli bir yönetim kurmaya ve kölelik düzenini kaldırmaya çalıştı Ne var ki, Sudanlılar'ın büyük bir bölümü çok güç koşullar altında yaşamayı sürdürüyordu Bu yüzden Mehdi olduğunu iddia ederek ortaya çıkan tarikat önderi Muhammed Ahmed İbnü's-Seyyid Abdullah'ın başlattığı ayaklanmayı desteklediler Mehdi 1882'de Sudan halkını Mısır yönetimine karşı kışkırtmaya başladı 1885'te Hartum'u aldı; bu sırada general Gordon ayaklanmacılarca öldürüldü

Mısır 1882'de İngilizler'in işgaline uğramıştı 1886'da İngiliz ve Mısır orduları birlikte, Sudan'ı yeniden ele geçirmeye başladılar 1898'de Abdullah bin Muhammed yönetimindeki Sudan ordusu, Hartum yakınlarındaki Omdurman'da yapılan savaşta general Herbert Kitchener'ın birliklerine yenildi Ülke 50 yıl boyunca Mısır-İngiliz ortak yönetimi altında yaşadı

1930'larda ve 1940'larda gelişen Sudan milliyetçiliği, Sudan'ın 1956'da bağımsızlığını kazanmasıyla sonuçlandı 1969'da kuzeydeki subaylar hükümeti devirdiler ve general Cafer Numeyri komutasında bir Devrim Komuta Konseyi kuruldu 1970'te dinci çevrelerin, 1971'de de komünistlerin düzenlediği hükümet darbeleri bastırıldı ve yapılan bir halkoylamasıyla devlet başkanı seçilen Numeyri 1972'de konseyi dağıttı Ülke bir süre barış içinde yaşadı Daha sonra Numeyri ülkeyi şeriata göre yönetmek isteyerek yasalanbuna göre düzenlemeye başladı

Bu yüzden güneyli putperest ve Hıristiyan Sudanlılar yönetime karşı ayaklarıdılar 1985'te, Savunma Bakanı General Abdurrahman Sivar ed-Dahab bir darbeyle yönetimi ele geçirerek Numeyri'yi iktidardan düşürdü Yeni bir anayasa hazırlarıdı ve 1986'da seçimler yapıldı En güçlü parti olan Ümmet Partisi bir koalisyon hükümeti kurduysa da, kuzeyde güçlenen Ulusal İslami Cephe'nin de koalisyona katılması sorunları artırdı 1989'da yeni bir hükümet darbesi yapıldı Ama güneyde şeriat uygulamasının kaldırılmasını isteyen Sudan Halk Kurtuluş Ordusu ile general Ömer el-Beşir başkanlığındaki yeni hükümet arasında bir anlaşmaya varılamadı

Hükümet kuvvetleri ile Sudan Halk Kurtuluş Ordusu (SHKO) arasındaki çarpışmalar 1990 başlarında daha da şiddetlendi Öte yandan, iki başarısız darbe girişimi yeni tutuklama ve idamlara yol açtı Birleşmiş Milletler kaynakları iç savaş ve kıtlık yüzünden ülkede son dört yılda 500 bin kişinin öldüğünü tahmin ediyordu Hükümet ülkenin gıda yardımına gerek duyduğunu ancak Şubat 1991'de kabul etti

Körfez Savaşı nedeniyle 1991'de Kuveyt'te çalışan binlerce Sudanlı'nın ülkeye geri dönmesi ekonomik sıkıntilandaha da artırdı Sudan'ın Irak'ı desteklemesi dış yardımların büyük ölçüde kesilmesine yol açtı Hükümet SHKO temsilcileriyle Nijerya'da yürütülen barış görüşmelerinin boşa çıkmasından sonra, Mart 1992'de güneyde yeni bir saldırıya geçti Çatışmaların sürmesine yol açan başlıca anlaşmazlık noktalanhükümetin şeriat düzeninde, SHKO'nun da güney bölgesinin kendi geleceğini belirlemede diretmesiydi