Etoloji (Hayvan Davranış Bilimi)

Etoloji doğal ortamında hayvan davranışını inceleyen bilim dalıdır Radikal etolojik yaklaşımda, davranışsal incelemeler vahşi doğada yapılmak zorundadır, çünkü hayvanların tepkilerinin doğal ortamları dışındayken bir anlamı olamaz Hayvan tek başına tüm sistemin yalnızca bir bileşenidir, ve sistem onun içinde bulunduğu ortamı da içermek zorundadır Hayvan davranışı kabaca üç ana sınıfta toplanabilir: Refleksler belirli dış etkiler sonucu tetiklenen ani, istem dışı tepkilerdir Reflekssel davranış yalnızca ona neden olan etki varolduğu sürece devam eder Dahası, tepki şiddeti etkinin gücüne bağlıdır Refleksler yürüme ve diğer yüksek koordinasyon gerektiren işlerde kullanılırlar Yönelimler hayvanı bir etkinin geldiği yöne veya ters yöne doğru yönelten davranışsal tepkilerdir

Yönelimler birçok farklı tür hayvanda görsel, kimyasal, mekanik ve elektromanyetik olaylar karşısında oluşur Karıncaların yol takibi kimyasal, sinek larvalarının ışığa ilerlemesi ışıksal yönelime birer örnektir Sabit davranış kalıpları refleksler gibi bir etki karşısında oluşur, fakat etkinin bitiminden sonra da sürer Tepkinin şiddeti ve süresi de, reflekslerin aksine, etkinin şiddeti ve süresine bağlı değildir Sabit davranış kalıpları istemli olabilir, ve basit bir reflekse sebep olanlardan çok daha geniş bir etki yelpazesi sonucu oluşabilirler Örnek olarak ağustosböcelerinin ötüşü ve çekirgelerin uçuş kalıpları verilebilir Canlılarda davranışa neden olan başlıca uyarılar; sıcak, soğuk, ışık, ses, kimyasal maddeler, yer çekimi gibi dış faktörlerle açlık, susuzluk, ağrı gibi iç faktörlerdir Ayrıca organizmalar, çevredeki diğer canlı ve cansızlara karşı da belirli bir tepki gösterir Davranışın organizmalar sağladığı iki temel yarar şöyle verilebilir:

• Bireyin yaşamını sürdürebilmesini sağlar
• Yavru yapma düzenini etkileyerek türün devamına yardımcı olur

Canlıların hayatta kalmasını sağlayan davranışları besin sağlamaya, düşmanlarından kaçıp korunmaya, üremeye ve yavrularını büyütmeye yönelik tepkilerdir

Davranış biliminin öncüleri

Ivan Petrovich Pavlov Rus Fizyolog Ivan Pavlov her ne kadar en iyi çalışmalarını davranış alanında yapsa da1904’te tıp alanında Nobel ödülü aldı John B Watson (1879-1958) Amerikan psikologDavranış biliminin kurucusu olarak tanınırJohn Watson Davranışların gözlenirken aynı zamanda kişilerin iç dünyalarının, düşüncelerinin ve hislerinin de incelenmesi gerektiğine inanıyordu Konrad Lorenz Avusturyalı zoolog Konrad Lorenz 1973’te tıp alanında nobel ödülü almıştırÇağdaş davranış biliminin kurucusu olarak bilinir İnsanlar ve hayvanların davranışlarında iç dünyalarının yanı sıra çevredeki olayların ve genetiğin de etkisi olduğunu savunurdu

Refleksler belirli dış etkiler sonucu tetiklenen ani, istem dışı tepkilerdir Reflekssel davranış yalnızca ona neden olan etki varolduğu sürece devam eder Dahası, tepki şiddeti etkinin gücüne bağlıdır Refleksler yürüme ve diğer yüksek koordinasyon gerektiren işlerde kullanılırlar

Yönelimler hayvanı bir etkinin geldiği yöne veya ters yöne doğru yönelten davranışsal tepkilerdir Yönelimler birçok farklı tür hayvanda görsel, kimyasal, mekanik ve elektromanyetik olaylar karşısında oluşur Karıncaların yol takibi kimyasal, sinek larvalarının ışığa ilerlemesi ışıksal yönelime birer örnektir

Sabit davranış kalıpları refleksler gibi bir etki karşısında oluşur, fakat etkinin bitiminden sonra da sürer Tepkinin şiddeti ve süresi de, reflekslerin aksine, etkinin şiddeti ve süresine bağlı değildir Sabit davranış kalıpları istemli olabilir, ve basit bir reflekse sebep olanlardan çok daha geniş bir etki yelpazesi sonucu oluşabilirler Örnek olarak ağustosböcelerinin ötüşü ve çekirgelerin uçuş kalıpları verilebilir

Canlılarda davranışa neden olan başlıca uyarılar; sıcak, soğuk, ışık, ses, kimyasal maddeler, yer çekimi gibi dış faktörlerle açlık, susuzluk, ağrı gibi iç faktörlerdir Ayrıca organizmalar, çevredeki diğer canlı ve cansızlara karşı da belirli bir tepki gösterir

Davranışın organizmalar sağladığı iki temel yarar şöyle verilebilir:

• Bireyin yaşamını sürdürebilmesini sağlar
• Yavru yapma düzenini etkileyerek türün devamına yardımcı olur

Canlıların hayatta kalmasını sağlayan davranışları besin sağlamaya, düşmanlarından kaçıp korunmaya, üremeye ve yavrularını büyütmeye yönelik tepkilerdir

Davranış biliminin öncüleri

Ivan Petrovich Pavlov Rus Fizyolog Ivan Pavlov her ne kadar en iyi çalışmalarını davranış alanında yapsa da
1904’te tıp alanında Nobel ödülü aldı

John B Watson (1879-1958) Amerikan psikologDavranış biliminin kurucusu olarak tanınırJohn Watson Davranışların gözlenirken aynı zamanda kişilerin iç dünyalarının, düşüncelerinin ve hislerinin de incelenmesi gerektiğine inanıyordu

Konrad Lorenz Avusturyalı zoolog Konrad Lorenz 1973’te tıp alanında nobel ödülü almıştırÇağdaş davranış biliminin kurucusu olarak bilinir İnsanlar ve hayvanların davranışlarında iç dünyalarının yanı sıra çevredeki olayların ve genetiğin de etkisi olduğunu savunurdu

1)Yurt seçimi (Teritoryum Tesisi)
Bireyler beraberliklerini sürdürüp belirli bir kuluçka alanının emniyetini sağlayabilmek için bir alana, gereksinim duyarlar Bu alan yurt ve teritoryumdur Kurulacak yurt alanının, çıkacak yavrulara besinin kolayca sağlanabileceği uygun bir arazi parçası olması gerekir

Yurt alanlarının sınırları, bireylerin (genellikle erkeklerin) şubat sonundan mayıs ayına kadar yoğun olarak sürdürdükleri yurt belirleme ötüşü ile saptanır Bu ötüşlerin diğer bir amacı da yurdun kurulduğunu seçilecek eşe duyurmak ve rakip erkek bireylere gözdağı vermektir Gözdağına rağmen kurulacak yurda bir saldırı olursa, erkekler arasında şiddetli kavgalar olur Bu tür davranışlar aynı tür içinde (interspesifik) olduğu gibi farklı türler arasında (intraspesifik) olabilir Yapılan kavgalar genellikle tarafların karşılıklı olarak birbirlerine, keskin ve kesik kesik bağırmaları ile başlar Kavga esnasında bireyler kafalarını birbirlerine uzatarak kısık sesler çıkarırlar Boyun ve kuyruk tüyleri dikleşir ve kanatları yanlara hafifçe açılır

2)Yuva Sunumu
Yuva sunumu erkek bireylerce yapılır Erkekler şubat sonundan itibaren, dişilere sunacakları yuvalara girip çıkar ve ot parçası, tavuk ve güvercin tüyleri gibi materyaller getirirler Erkeğin işgal ettiği yuvayı dişi kabullenirse yuva ikisi tarafından müştereken yapılır

Dişinin ilgisini çekip yuvayı ona beğendirmek için erkek bireyler yuvalara, her seferinde içeride daha az kalmak üzere girip çıkar Bu arada erkek yuva sandığı üzerinde veya yuva deliğinden dışarıyı gözleyerek sağa-sola bakar Yuvadan çıktıktan sonra yuvaya en yakın dala tüner, bazen yuvanın üstüne konar ve tekrar içeri gibi yapıp yuva giriş deliğini vücudu ile kapatır, hemen sonra geri çıkar

Dişi yuvaya yakın bir yere gelince, erkeğin daldan dala yer değiştirip çok sık öttüğü ve dişinin ilgisini çekmek istediği izlenir Daha çok yuvanın üstünde yapılan bu hareketler: kendi ekseni etrafında dönme; kafayı sağa-sola oynatma, ileriye uzatma; kanatları yana açma ve kanat tüylerini titretme; kuyruk tüylerini yukarı kaldırma; bazen de bir kanadı aşağı itip telekleri yere sürme şeklidir Yuva sunma ilgi çekme hareketlerine, dişi birey kayıtsız kalır ve sunulan yuvayı kabul ettiği anlamı taşıyan erkeğin faal olduğu yuvaya girme uçuşu yapmazsa, erkeğin ötüşünü daha canlı ve keskin olarak bir başka yuva veya dal üzerinde, fakat dişiyi gözden kaçırmayacak şekilde sürdürdüğü görülür Dişi bu sırada sunulan yuvalardan birine yönelme uçuşu yapar Yapılan ilk uçuş genellikle yuva deliğine yakın dallar üzerine olur Burada kısık kısık ses çıkarıp kafasını sağa sola ve öne uzatarak, etrafını izler Bazen yuva deliğine girmeye çalışır, ve hemen geri döner Bu arada erkek yuva deliğinden içeri girerek dişiye kur hareketleri ve ötüşleri yapar Dişi bu davranışlara karşılık vererek yuva deliğine konup onu izler ve içeriye kısa bir süre için de olsa girer çıkar Dişinin yuvaya sıklıkla girip çıkması ve yuvada daha uzun süre kalması onun yuvayı kabul ettiğini gösterir Yuvaya giriş çıkışların sıklaşması ve erkeğe daha yakın bir yere konma girişimleri ile birlikte, erkeğin çiftleşme öncesi yaptığı kur hareketleri görülür

3)Çiftleşme
Çiftleşmeden önce dişi ve özellikle erkeğin sürekli aktif oldukları ve dallar üzerinde oynaştıkları gözlenir Bu kur hareketleri eşlerin uyarılması için yeterlidir Çiftleşmede erkeğin dişinin üstüne çıktığı ve omuz kemeri yada ensesini gagası ile kavradığı görülür Çiftleşme süresi genellikle 3-6 saniye arasında değişir Erkek dişinin üzerinden inince kanatlarından birini yere doğru uzatarak tekrar çiftleşme teşebbüsünde bulunur

Mart-Kasım ortasına kadar olan dönemde çiftleşme faaliyetleri iklim koşullarına ve özellikle sıcaklığa bağlıdır

Dişi 4-5 yumurta bırakır Kuluçka süresi 10-11 gün sürer Yavrular 15-19 günde yuvadan uçar Kuluçka başarısı % 90’dır

4)Besin Arama Hareketleri
Besinlerini genellikle toprağın üstünde ve ağacın yapraklı kısımlarında ararlar Topraktaki yemi açığa çıkarmak için, toprağı tırnakları ile eşelerler Topraktaki kurumuş yaprak ve otları yana atarlar Ağaçtaki gizli zengin besinlere ulaşınca, dalın üstünde kanatlarıyla pırpır yaparak bunlara yakalar Uçabilen böcekleri de çok yakından takip ederler

Besin olarak; kelebek tırtılı, böcek larvaları, böcekler ve sinekler hayvansal besinlerini oluşturur; buğday, arpa, mısır, tohumları taze ot yaprakları bitkisel besinlerini oluşturur

Beslenme grup halinde gerçekleşir Bu sırada gruptan birkaç birey tehlikelere karşı gözcülük yapar

5)Rahatlama (konfor) Hareketleri
Serçeler güneş banyosu yaparken, vücut tüylerini kabartıp,kanatlarını hafifçe yere doğru açar, güneş ışınlarının vücudun bütün bölgelerine girmesi için kendi ekseni etrafında dönerler Bunlarda sıklıkla gözlenen davranışlardan biri de kum ve su banyosundaki hareketlerdir Bunun için, özellikle vücutlarının üst kısımlarındaki tüyleri gevşeterek, hızlı bir şekilde sağa-sola sıçrarlar Su içine girince, su içer, kum banyosunda daima kumları gagalar ve içinde yiyebileceği besinler varsa onları yer

Tepinme hareketleri: Suda ve özellikle kumda tepinme hareketlerine rastlanır Sudan veya kumdan çıkınca, kanadın biri sabit şekilde durur, diğeri omuzdan aşağıya inerek şiddetli bir şekilde silkelenir Daha sonra diğer kanadı ile aynı hareketleri yapar Yakında bulunan bir ağaca veya dal üzerine konarak tüylerini gagaları ile düzeltirler Bazen ayak parmaklarıyla başın üst kısmını düzeltirler Gagayı da bir dala sürterek temizlerler

6)Ötüşler

Yuva Çevresindeki Ötüşler: Kur yaparken ve rakiplerini korkutmak için aralıksız ve yüksek bir sesle öterler Bu tür ötüşler sırasında tüylerini kabartırlar

Yalvarış Ötüşleri: Biraz gelişmiş civcivler ve uçma durumuna gelmiş yavrular kısık bir sesle ve çok sesli olarak öterler Uçma durumuna gelmiş yavruların yer arama ötüşleri, tek düze yüksek sesledir Ana-Babaları bu ötüşlere bir şeyler anlatır gibi yumuşak ve sessizce karşılık verir

Diyalog Kurma Ötüşleri: Yalnız kalan birey, grubu bulabilmek için kısa ve keskin bir şekilde öter

Tehlikeye Karşı Alarm Ötüşleri: Kuralsız olarak yüksek sesle ve uzatarak öterler Yavrular tehlike altında ise tehdit unsuruna 1 metre kadar yaklaşacak şekilde alçak uçuşlar yaparlar

Fatih UZUNER