Tunus

Tunus Tunus Cumhuriyeti Ülkenin Resmi Tam Adı: Tunus Cumhuriyeti

Kısa Şekli : Tunus

Yerel Tam Adı: Al Jumhuriyah at Tunisiyah

Yerel Kısa Şekli: Tunis

Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet

Başkenti: Tunus

İdari Bölümleri: 23 vilayet; Ariana (Aryanah), Beja (Bajah), Ben Arous (Bin 'Arus), Bizerte (Banzart), El Kef (Al Kaf), Gabes (Qabis), Gafsa (Qafsah), Jendouba (Jundubah), Kairouan (Al Qayrawan), Kasserine (Al Qasrayn), Kebili (Qibili), Mahdia (Al Mahdiyah), Medenine (Madanin), Monastir (Al Munastir), Nabeul (Nabul), Sfax (Safaqis), Sidi Bou Zid (Sidi Bu Zayd), Siliana (Silyanah), Sousse (Susah), Tataouine (Tatawin), Tozeur (Tawzar), Tunus, Zaghouan (Zaghwan)

Bağımsızlık Günü: 20 Mart 1956 (Fransa'dan)

Milli Bayramları: Bağımsızlık günü, 20 Mart (1956)

Anayasası: 1 Haziran 1959

Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: ABEDA, ACCT, AfDB (Afrika Kalkınma Bankası), AFESD (Arap Ülkeleri Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Fonu), AL, AMF (Arap Ülkeleri Para Fonu), AMU (Arap Magrep Birliği), BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), ECA (Birleşmiş Milletler Afrika Ekonomik Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), MIPONUH, MONUC (BM Kongo Operasyonu), NAM, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OAU (Afrika Birliği Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), UN (Birleşmiş Milletler), UN Güvenlik Konseyi, UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)


Kuzey Afrika’da yer alan bir kıyı ülkesi Batıda Cezayir, güneydoğuda Libya, doğuda ve kuzeyde Akdeniz ile çevrilidir
Tunus, Akdeniz bölgesinin orta kesiminde, karşısında bulunduğuİtalya Yarımadası ve Sicilya Adası ile birlikte, Doğu ve Batı Akdenizi birleştiren ve ayıran bir boğaz meydana getirir Sardunya Adasından 200 km, Sicilya Adasından 140 km uzaklıkta bulunan Tunus, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bağlantıyı kolaylaştırır Güneyden kuzeye genişliği 756 km, batıdan doğuya ise 351 km dir Kıyılarının uzunluğu 1200 km’dir





Târihi

Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hâkimiyeti ve gerekse Avrupa’nın Afrika ile olan münâsebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sâhiptir Tunus’un coğrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeşitli etnik toplulukların ülkeye yerleşmesinde en büyük faktör olmuştur
MÖ 1000 yılından îtibâren Fenikeliler, Tunus’ta ticâret merkezleri kurmaya başladılar MÖ 5 yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunus’a gelip yerleştiler ve burada Kartaca Cumhûriyetini kurdular Tunus, daha sonra batıdan gelen Vandalların, 6 yüzyılda da Bizanslıların hâkimiyeti altına geçti

Müslümanların Tunus’a (Afrikiyye) gelişi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında başlayan yayılmaları Ukbe bin Nâfi’nin 670’te Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi Tunus (Afrikiyye), hazret-i Muâviye zamânında 667 (H45) yılında alındı Bizanslılar bâzı önemli şehirleri ellerinde tuttular Berberî ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye’den uzaklaştılarsa da, Hasan bin en-Nûman zamanında Berberîler, Afrikiyye’yi Müslüman Araplara bıraktılar (698) Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye’nin başşehri olarak kaldı Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve İslâmiyyet her tarafa buradan yayılmaya başladı İkinci Abbasî halîfesi Câfer Mensur zamânında,Abbâsî hâkimiyeti yaygınlaştı

Emevî ve Abbâsî halîfelerine bağımlı olan Afrikiyye’yi önce Ağlebîler, sonra Kayruvan’da bir Şiî halîfeliği kuran (910) Fâtımîler yönetti Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fâtımîlerin merkezi oldu Fâtımîler 972’de başşehri Kahire’ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberî sülâlesi Zirîlerin iktidarı altına girdi Zirîler zamânında Tunus, Sicilya’daki Normanların istilâsına uğradı Zirîlerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fas’taki Muvahhidîn Devletinden yardım istedi Muvahhidîn Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunus’tan kovarak (1159-1160), Afrikiyye’yi Tunus’ta oturan bir vâli tarafından yönetilen bir eyâlet hâline getirdi Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adını aldı

On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devletinin, Akdeniz hâkimiyeti için yaptıkları savaşlar sonunda Hafrîler yıkıldı 1534 yılında Barbaros Hayreddîn Paşa, Tunus’u ele geçirdi AncakHafsî Hânedânından Hasan, İspanya Kralı Beşinci Şarlken’den yardım istedi ve Beşinci Şarlken başşehir Tunus’u işgâl etti ve Barbaros Hayreddîn PaşaCezayir’e çekilmek zorunda kaldı İspanya Kralı Hafsî Hânedânından Hasan’ı tekrar, kendisine vergi vermek şartıyla Tunus’un başına getirdi Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsî Hânedânlığının elinde kaldı Bu arada Barbaros Hayreddîn Paşa ve Turgut Reis 1556’da Gafsa’yı, 1558’de Kayrevan’ı ele geçirdiler Tunus’un doğu ve güney sâhilleri Türklerin eline geçti CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı Barbaros Hayreddîn Paşa, İspanya’daki Endülüslü Müslümanlardan 100000 kadarını kurtararak Kuzey Arfika’ya getirdi Nihâyet 1574’te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek sûretiyle bütün Tunus, Osmanlı İmparatorluğunun bir eyâleti hâline geldi

Osmanlı Devleti zamânında Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediği bir Dayı vâsıtasıyla, daha sonra da bir Bey vâsıtasıyla yönetilmeye başlandı
İlk beylik sülâlesi Birinci Murâd Bey tarafından kurulan Muradî sülâlesidir (1612-1631) 1710’dan sonra Beyler, irsî yoldan tahta çıktılar Bu arada Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya Tunus’ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar Fransa 1830’da Cezayir’i işgâl ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı
Bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunus’a daha fazla yardım edemedi 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi

Tunus’ta Fransa, İngiltere ve İtalya’nın gözü ve çıkarları vardı 1878’de Kıbrıs’ı elde eden İngiltere, Fransa’nın Tunus’taki özel imtiyazlarını tanıdı Fransa, bâzı Tunuslu aşiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bâzı toprak taleplerini bahâne ederek 1881 yılında Tunus’a asker çıkardı 12 Mayıs 1881’de yapılan Bardo Antlaşmasıyla; Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyâsî ve ordu işlerini bir Fransız Genel Vâlisine bırakıyordu Tunus’un Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı Vâli Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin’e (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883), Fransız himâyesi resmen kurulmuş oldu
Bütün bu olanları Osmanlı İmparatorluğu protesto ederek kabul etmediğini bildirdi Resmî pâdişâh fermanlarında Tunus Osmanlı eyâleti olarak zikredilmeye devam etti Fransız himâye rejimi Tunus’un bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956) Tunus’taki Fransız idâresi 78 yıl sürdü

1930’larda Habib Burgiba önderliğinde Tunuslular bağımsızlık mücâdelesine başladılar İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Tunus bir savaş alanı oldu Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücâdelesine devam etti Nihâyet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhûriyetini îlân eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu Birçok reformlar yaparak lâik eğilimli bir rejim kurdu

Burgiba, 1965’te İsrail’e karşı yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu Fakat bu düşünceleri şiddetle tenkit edildi 1979’da Mısır’ın Arap Birliğinden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi’nin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap Birliğinin karargâhı oldu

Ocak 1980’de Libya’da eğitim görmüş komandoların Gafsa şehrini ele geçirmeleri, Tunus’un Fransa ve ABD’den destek istemesine sebep oldu Olayların yatışmasından sonra başbakanlığa getirilen eski Millî Eğitim Bakanı Muhammed Mzali, siyâsî hayâtı kısmen olsun liberalleştirdi Siyâsî mahkumların çoğu serbest bırakıldı ve siyâsî partiler kânûnî olarak tanınmaya başlandı

Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden başka, Komünist Partisi dâhil üç siyasî partiye daha izin verildi
Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelâbidin bin Ali geçti Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu General Zeynelâbidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı Bunların desteklediği Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi Bu tutumunu hâlâ sürdürmektedir (1994) 21 Mart 1994’te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynelâbidin bin Ali ve partisi oyların % 99’unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi

1982 yılında Lübnan’dan çıkarılan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargâhını Tunus’a taşıdı Böylece Tunus, Filistin Kurtuluş Teşkilâtının Karargâhı oldu

Fizikî Yapı

Tunus, fizikî yapısı îtibâriyle üç bölgeye ayrılır Kuzey bölgesi, Sâhil bölgesi veGüney bölgesi
Kuzey bölgesi, Atlas Dağlarının Akdeniz kıyısı boyunca uzanımı olan iki dağ şeridinin bulunduğu bölgedir Bunların arasında Mecarda Vâdisi bulunmaktadır Bölge nâdiren 1000 m’yi aşan yüksekliklere sâhip olmasına rağmen dağlık olarak nitelendirilebilir Ülkenin en yüksek noktaları olan Eş-Şenebî (1544 m), ve Zaguon (1295 m) dağları bu bölgede yer alır

Sâhil bölgesi, ülkenin Tunus şehri güneyindeki kıyı bölgesini içine alan Suse, Sifakis ve Kayrevan şehirlerinin bulunduğu bölgedir Bu bölge kuzey bölgeden Dorsal Dağı ile ayrılır Bölge yumuşak tepeleri, geniş ovaları ve plajları ile meşhurdur
Güney bölgesi 34’üncü enlem dâiresinden güneye geçince Gabes Körfezinin çerçevelediği geniş Cafara ve Nefta ovalarından ve Büyük Sahraya ulaşan düzlük arâzilerden meydana gelir Buraya step ve çöl bölgesi de denilmektedir Rakım 200 m’nin altındadır

Yaklaşık 1200 km uzunluğundaki Tunus kıyıları genelde düzdür Gabes Körfezinde gelgit olayı oldukça önemlidir Deniz yükselmesi iki metreyi bulur Akdeniz’de en yüksek gelgit olayı burada olur Ülkenin önemli nehirleri Mecorda ve Miliare’dir

İklim

Tunus’ta bâriz bir şekilde Akdeniz iklimi hüküm sürer Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve bölgeye göre az veya çok yağışlıdır Yağmurlar sonbahar ortasında başlar ve ilkbaharın ortasına kadar devam eder Güneye inildikçe yağmurlar azalır ve iklim düzensizleşir Kışın sıcaklık 0°C altına düşmez Yazın 40°C’ye kadar çıkar Sıcaklık denizin etkisine bağlı olarak değişir ve kıyılar iç kesimlere göre daha serindir Kuzeyde yıllık yağış ortalaması 610 mm civarındadır Tunus ve Bizerte çevresindeyse 500 mm dolaylarındadır Yağışlar düzensiz olup, seneden seneye farklılık gösterir

Tabiî Kaynakları

Tunus’un % 43’ü bozkır ve çöl, % 6’sı ormanlarla kaplıdır Çok yağmur alan yerlerde ormanlar yer alır Vâdiler çok münbit olup, her çeşit mahsûl yetişir Kuzeyde 900000 hektarlık meşe ve çam ormanları bulunur Güneyde sıcağa dayanıklı cinsten bitkiler yer alır Tunus’ta yabânî hayvanlar olarak ençok yabandomuzu ve dağkeçisi bulunur
Tunus’un önemli yeraltı zenginlikleri fosfat, demir, petrol, kurşun ve çinkodur Ülkedeki fosfat yatakları, Afrika’nın en büyük rezerv noktalarındadır Petrol rezervleri bakımından kıta ülkeleri arasında beşinci sırayı, doğal gaz kaynakları bakımından ise dördüncü sırayı alır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Tunus nüfûsu, ülkenin yerlileri olan Berberîlerle Arapların karışımından ortaya çıkmıştır Ayrıca safkan Berberîlerle, Araplar da sayıca önemlidir Ülkede çok eskiden İspanya’dan göç eden Yahûdî azınlığı mevcuttur Bağımsızlıktan sonra giderek azalan Fransızlar 60000 civârındadır Tunus’ta Türk asıllı âileler mevcut olup, Türk soylu olmak burada iftihar vesilesidir
Tunus halkı ırkçı değildir Halkın % 98’i Müslüman olup, geri kalanını Hristiyan ve Yahûdîler teşkil edir Müslüman halkın hemen hemen hepsi sünnîdir Çoğunluğu Malikî mezhebindedir Tunus’ta Arapça konuşulur Fransız işgâli çok sürdüğü için Fransızca bilenlerin sayısı da çoktur Gazete ve dergilerin yarısı, Radyo ve TV’nin birer kanalları Fransızca yayın yapar

Nüfûsun yaklaşık % 70’i kuzeyde yaşar Nüfus dağılışı çok düzensizdir ve tarım kaynaklarına bağlıdır Nüfus yoğunluğunun km2 başına 70 kişiden çok olduğu Mecerda ovaları ve Tunus bölgesi ve kıyılar en kalabalık kesimlerdir Buna mukabil 2 kilometre kareye 10 kişiden az düşen bozkırlarda, özellikle yarı göçebeler yaşar Tunus’un en önemli şehri başşehir Tunus olup, nüfûsu 1,5 milyona yaklaşmıştır Diğer önemli şehirler Sefakis, Suse, Kayrevan ve Bizerte’dir

Eğitimde Fransız sistemine bağlı kalınmıştır İlkokullardan îtibâren öğretimin Arapça yapılması sağlanmışsa da üniversitede öğretim Fransızca olarak yürütülmektedir Tunus Üniversitesine bağlı 9 fakülte, 3 enstitü ve 4 yüksek okulla yüksek tahsil yapılmaktadır Tunus halkının % 62’si okuma-yazma bilmektedir

Siyâsî Hayat

Tunus 17 vilâyete ayrılmıştır Kânûnî sistemi İslâm kânunları veFransız medenî kânunu esas alınarak, Türk ve ABD örneği bir anayasa ile yürütülür Seçimler her beş yılda bir yapılmakta olup, oy verme yaşı 21’dir Temsilciler Meclisi(Millet Meclisi) 141 üyeden meydana gelmiştir Cumhurbaşkanı beş senede bir halk tarafından seçilir Anayasaya göre cumhurbaşkanı olan kişi arka arkaya birden çok dönem için seçilebilir Tunus Birleşmiş Milletlere, Arap Birliğine ve Afrika Birliği Teşkilâtına üyedir

Ekonomi

Tunus ekonomisi genel olarak tarıma dayanmakta olup, toplam nüfûsun % 50 ilâ 60’ı bu sektörde çalışmaktadır Buğday, arpa, zeytin, nârenciye, meyve, sebze ve hurma başlıca tarım ürünleridir Koyun, keçi, sığır ve kümes hayvanları yetiştirilen başlıca hayvanlardır Son yıllarda balıkcılık önemli bir gelir kaynağı hâlini almıştır
Turizm mâdencilik, yiyecek, konserve, tekstil, hafif sanâyi malları ve sun’î gübre ana sanâyi kollarıdır Ülkede tarım ürünlerine dayalı sanâyi kollarının geliştirilmesine çalışılmaktadır Yerli hammaddelerden fosfatın bütün işlenme safhalarının Tunus’ta gerçekleştirilmesi için büyük çaba harcanmaktadır Tunus mâdenlerini işleyecek kadar yeterli sayıda tesise sâhip değildir Gerek istihdam ve gerekse ihrâcat imkânlarının artması için îmâlât sanâyiine büyük önem verilmektedir

Tunus’un ithâl ettiği belli başlı mallar, sanâyi malları, tarım âletleri, tüketim, yiyecek, giyecek ve enerji malzemeleridir Fosfat, petrol, zeytinyağı, nârenciye, demir cevheri, balık ve tekstil ana ihraç mallarıdır
Tunus en çok Fransa, İtalya, Birleşik Almanya ve ABD ile ticâret yapar Kuveyt, Suudi Arabistan, ABD, Kanada ve BirleşikAlmanya yardım aldığı başlıca ülkeler arasındadır
Tunus’ta karayollarının uzunluğu 17220 km, demiryolları ise 2189 km’dir Ülkede dört ana liman olan Tunus, Bizerte, Sousse ve Sefakis’a ilâve olarak çok sayıda ikinci derecede liman vardır Tunus yakınındaki El-Auina Havaalanı büyük, milletlerarası bir havaalanıdır İç havayolları Tunus’un belli başlı şehir merkezlerini birbirine bağlar

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Kuzey Afrika'da, Akdeniz kıyısında, Cezayir ile Libya arasında yer alır

Coğrafi Konumu: 34 00 Kuzey derecesi, 9 00 Doğu boylamı

Bulunduğu Kıta: Afrika

Yüzölçümü: 163,610 km²

Sınırları: toplam: 1,424 km

Sınır Komşuları: Cezayir 965 km, Libya 459 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 1,148 km

İklimi: Kuzeyde ılıman, güneyde çöl iklimi görülür

Arazi Yapısı: Kuzeyde dağlar, merkezde kuru ve sıcak ovalar, güneyde Sahra çölü yer alır

Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Shatt al Gharsah 17 m
en yüksek noktası: Jebel ech Chambi 1,544 m

Doğal Kaynakları: petrol, fosfat, demir, kurşun, çinko, tuz

Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %19

Devamlı Ekilen Alanlar: %13

Otlakları: %20

Ormanlık Arazisi: %4

Diğer Arazileri: %44 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 3,850 km² (1993 verileri)

Nüfus: 9,705,102 (Temmuz 2001 verileri)

Nüfus Artış Oranı: %115 (2001 verileri)

Mülteci oranı: -067 mülteci/1,000 nüfus
(2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 2904 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7392 yıl

Erkeklerde: 7235 yıl

Kadınlarda: 7562 yıl (2001 verileri)

Ortalama Çocuk Sayısı: 199 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %004 (1999 verileri)
Ulus: Tunuslu

Nüfusun Etnik Dağılımı: Arap %98, Avrupalı %1, Yahudi ve diğer %1

Din: Müslüman %98, Hıristiyan %1, Musevi ve diğer %1

Diller: Arapça, Fransızca

Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler

Toplam Nüfusta: %667

erkekler: %786

kadınlar: %546 (1995 verileri)

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 628 milyar $ (2000 verileri)

GSYİH - reel büyüme: %5 (2000 verileri)

GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %14

endüstri: %32

hizmet: %54 (1999 verileri)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %3 (2000 verileri)

İş Gücü: 265 milyon (2000 verileri)

İşsizlik oranı: %156 (2000 verileri)

Endüstri: petrol, madencilik, turizm, tekstil, ayakkabı, gıda, meşrubat

Endüstrinin büyüme oranı: %41 (2000 verileri)

Elektrik Üretimi: 9173 milyar kWh (1999)

Elektrik Tüketimi: 8677 milyar kWh (1999)

Elektrik İhracatı: 19 milyon kWh (1999)

Elektrik İthalatı: 165 milyon kWh (1999)

Tarım Ürünleri: Zeytin, süt ürünleri, domates, narenciye, et, şeker pancarı

İhracat: 61 milyar $ (2000 verileri)

İhracat Ürünleri: Tekstil, mekanik eşyalar, fosfat ve kimyasallar, tarım ürünleri, hidrokarbonlar

İhracat Ortakları: Almanya %28, Fransa %22, İtalya %17, Belçika %5, Libya %4 (1999)

İthalat: 84 milyar $ ( 2000 verileri)

İthalat Ürünleri: Makine ve parça, hidrokarbon, kimyasallar, gıda

İthalat Ortakları: Fransa %23, Almanya %23, İtalya %15, Belçika %3 (1999)

Dış Borç Tutarı: 13 milyar $ (2000 verileri)

Para Birimi: Tunus Dinarı (TND)

Para Birimi Kodu: TND

Mali Yılı: Takvim yılı Oyu

Tunus Cumhûriyeti


DEVLETİN ADI: Tunus Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Tunus

NÜFUSU: 8413000

YÜZÖLÇÜMÜ: 154530 km2

RESMİ DİLİ: Arapça

DİNİ: İslâm

PARA BİRİMİ: Tunus Dinarı




Kuzey Afrika'da yer alan bir kıyı ülkesi Batıda Cezayir, güneydoğuda Libya, doğuda ve kuzeyde Akdeniz ile çevrilidir
Tunus, Akdeniz bölgesinin orta kesiminde, karşısında bulunduğuİtalya Yarımadası ve Sicilya Adası ile birlikte, Doğu ve Batı Akdenizi birleştiren ve ayıran bir boğaz meydana getirir Sardunya Adasından 200 km, Sicilya Adasından 140 km uzaklıkta bulunan Tunus, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bağlantıyı kolaylaştırır Güneyden kuzeye genişliği 756 km, batıdan doğuya ise 351 km dir Kıyılarının uzunluğu 1200 km'dir


Târihi


Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hâkimiyeti ve gerekse Avrupa'nın Afrika ile olan münâsebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sâhiptir Tunus'un coğrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeşitli etnik toplulukların ülkeye yerleşmesinde en büyük faktör olmuştur
MÖ 1000 yılından îtibâren Fenikeliler, Tunus'ta ticâret merkezleri kurmaya başladılar MÖ 5 yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunus'a gelip yerleştiler ve burada Kartaca Cumhûriyetini kurdular Tunus, daha sonra batıdan gelen Vandalların, 6 yüzyılda da Bizanslıların hâkimiyeti altına geçti







Müslümanların Tunus'a (Afrikiyye) gelişi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında başlayan yayılmaları Ukbe bin Nâfi'nin 670'te Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi Tunus (Afrikiyye), hazret-i Muâviye zamânında 667 (H45) yılında alındı Bizanslılar bâzı önemli şehirleri ellerinde tuttular Berberî ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye'den uzaklaştılarsa da, Hasan bin en-Nûman zamanında Berberîler, Afrikiyye'yi Müslüman Araplara bıraktılar (698) Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye'nin başşehri olarak kaldı Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve İslâmiyyet her tarafa buradan yayılmaya başladı İkinci Abbasî halîfesi Câfer Mensur zamânında,Abbâsî hâkimiyeti yaygınlaştı


Emevî ve Abbâsî halîfelerine bağımlı olan Afrikiyye'yi önce Ağlebîler, sonra Kayruvan'da bir Şiî halîfeliği kuran (910) Fâtımîler yönetti Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fâtımîlerin merkezi oldu Fâtımîler 972'de başşehri Kahire'ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberî sülâlesi Zirîlerin iktidarı altına girdi Zirîler zamânında Tunus, Sicilya'daki Normanların istilâsına uğradı Zirîlerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fas'taki Muvahhidîn Devletinden yardım istedi Muvahhidîn Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunus'tan kovarak (1159-1160), Afrikiyye'yi Tunus'ta oturan bir vâli tarafından yönetilen bir eyâlet hâline getirdi Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adını aldı





On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devletinin, Akdeniz hâkimiyeti için yaptıkları savaşlar sonunda Hafrîler yıkıldı 1534 yılında Barbaros Hayreddîn Paşa, Tunus'u ele geçirdi AncakHafsî Hânedânından Hasan, İspanya Kralı Beşinci Şarlken'den yardım istedi ve Beşinci Şarlken başşehir Tunus'u işgâl etti ve Barbaros Hayreddîn PaşaCezayir'e çekilmek zorunda kaldı İspanya Kralı Hafsî Hânedânından Hasan'ı tekrar, kendisine vergi vermek şartıyla Tunus'un başına getirdi Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsî Hânedânlığının elinde kaldı Bu arada Barbaros Hayreddîn Paşa ve Turgut Reis 1556'da Gafsa'yı, 1558'de Kayrevan'ı ele geçirdiler Tunus'un doğu ve güney sâhilleri Türklerin eline geçti CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı Barbaros Hayreddîn Paşa, İspanya'daki Endülüslü Müslümanlardan 100000 kadarını kurtararak Kuzey Arfika'ya getirdi Nihâyet 1574'te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek sûretiyle bütün Tunus, Osmanlı İmparatorluğunun bir eyâleti hâline geldi


Osmanlı Devleti zamânında Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediği bir Dayı vâsıtasıyla, daha sonra da bir Bey vâsıtasıyla yönetilmeye başlandı
İlk beylik sülâlesi Birinci Murâd Bey tarafından kurulan Muradî sülâlesidir (1612-1631) 1710'dan sonra Beyler, irsî yoldan tahta çıktılar Bu arada Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya Tunus'ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar Fransa 1830'da Cezayir'i işgâl ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı
Bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunus'a daha fazla yardım edemedi 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi


Tunus'ta Fransa, İngiltere ve İtalya'nın gözü ve çıkarları vardı 1878'de Kıbrıs'ı elde eden İngiltere, Fransa'nın Tunus'taki özel imtiyazlarını tanıdı Fransa, bâzı Tunuslu aşiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bâzı toprak taleplerini bahâne ederek 1881 yılında Tunus'a asker çıkardı 12 Mayıs 1881'de yapılan Bardo Antlaşmasıyla, Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyâsî ve ordu işlerini bir Fransız Genel Vâlisine bırakıyordu Tunus'un Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı Vâli Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin'e (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883), Fransız himâyesi resmen kurulmuş oldu


Bütün bu olanları Osmanlı İmparatorluğu protesto ederek kabul etmediğini bildirdi Resmî pâdişâh fermanlarında Tunus Osmanlı eyâleti olarak zikredilmeye devam etti Fransız himâye rejimi Tunus'un bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956) Tunus'taki Fransız idâresi 78 yıl sürdü
1930'larda Habib Burgiba önderliğinde Tunuslular bağımsızlık mücâdelesine başladılar İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Tunus bir savaş alanı oldu Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücâdelesine devam etti Nihâyet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhûriyetini îlân eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu Birçok reformlar yaparak lâik eğilimli bir rejim kurdu
Burgiba, 1965'te İsrail'e karşı yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu Fakat bu düşünceleri şiddetle tenkit edildi 1979'da Mısır'ın Arap Birliğinden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi'nin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap Birliğinin karargâhı oldu


Ocak 1980'de Libya'da eğitim görmüş komandoların Gafsa şehrini ele geçirmeleri, Tunus'un Fransa ve ABD'den destek istemesine sebep oldu Olayların yatışmasından sonra başbakanlığa getirilen eski Millî Eğitim Bakanı Muhammed Mzali, siyâsî hayâtı kısmen olsun liberalleştirdi Siyâsî mahkumların çoğu serbest bırakıldı ve siyâsî partiler kânûnî olarak tanınmaya başlandı


Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden başka, Komünist Partisi dâhil üç siyasî partiye daha izin verildi
Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelâbidin bin Ali geçti Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu General Zeynelâbidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı Bunların desteklediği Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi Bu tutumunu hâlâ sürdürmektedir (1994) 21 Mart 1994'te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynelâbidin bin Ali ve partisi oyların % 99'unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi
1982 yılında Lübnan'dan çıkarılan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargâhını Tunus'a taşıdı Böylece Tunus, Filistin Kurtuluş Teşkilâtının Karargâhı oldu


Fizikî Yapı







Tunus, fizikî yapısı îtibâriyle üç bölgeye ayrılır Kuzey bölgesi, Sâhil bölgesi veGüney bölgesi
Kuzey bölgesi, Atlas Dağlarının Akdeniz kıyısı boyunca uzanımı olan iki dağ şeridinin bulunduğu bölgedir Bunların arasında Mecarda Vâdisi bulunmaktadır Bölge nâdiren 1000 m'yi aşan yüksekliklere sâhip olmasına rağmen dağlık olarak nitelendirilebilir Ülkenin en yüksek noktaları olan Eş-Şenebî (1544 m), ve Zaguon (1295 m) dağları bu bölgede yer alır
Sâhil bölgesi, ülkenin Tunus şehri güneyindeki kıyı bölgesini içine alan Suse, Sifakis ve Kayrevan şehirlerinin bulunduğu bölgedir Bu bölge kuzey bölgeden Dorsal Dağı ile ayrılır Bölge yumuşak tepeleri, geniş ovaları ve plajları ile meşhurdur


Güney bölgesi 34'üncü enlem dâiresinden güneye geçince Gabes Körfezinin çerçevelediği geniş Cafara ve Nefta ovalarından ve Büyük Sahraya ulaşan düzlük arâzilerden meydana gelir Buraya step ve çöl bölgesi de denilmektedir Rakım 200 m'nin altındadır
Yaklaşık 1200 km uzunluğundaki Tunus kıyıları genelde düzdür Gabes Körfezinde gelgit olayı oldukça önemlidir Deniz yükselmesi iki metreyi bulur Akdeniz'de en yüksek gelgit olayı burada olur Ülkenin önemli nehirleri Mecorda ve Miliare'dir


İklim


Tunus'ta bâriz bir şekilde Akdeniz iklimi hüküm sürer Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve bölgeye göre az veya çok yağışlıdır Yağmurlar sonbahar ortasında başlar ve ilkbaharın ortasına kadar devam eder Güneye inildikçe yağmurlar azalır ve iklim düzensizleşir Kışın sıcaklık 0°C altına düşmez Yazın 40°C'ye kadar çıkar Sıcaklık denizin etkisine bağlı olarak değişir ve kıyılar iç kesimlere göre daha serindir Kuzeyde yıllık yağış ortalaması 610 mm civarındadır Tunus ve Bizerte çevresindeyse 500 mm dolaylarındadır Yağışlar düzensiz olup, seneden seneye farklılık gösterir


Tabiî Kaynakları


Tunus'un % 43'ü bozkır ve çöl, % 6'sı ormanlarla kaplıdır Çok yağmur alan yerlerde ormanlar yer alır Vâdiler çok münbit olup, her çeşit mahsûl yetişir Kuzeyde 900000 hektarlık meşe ve çam ormanları bulunur Güneyde sıcağa dayanıklı cinsten bitkiler yer alır Tunus'ta yabânî hayvanlar olarak ençok yabandomuzu ve dağkeçisi bulunur
Tunus'un önemli yeraltı zenginlikleri fosfat, demir, petrol, kurşun ve çinkodur Ülkedeki fosfat yatakları, Afrika'nın en büyük rezerv noktalarındadır Petrol rezervleri bakımından kıta ülkeleri arasında beşinci sırayı, doğal gaz kaynakları bakımından ise dördüncü sırayı alır


Nüfus ve Sosyal Hayat


Tunus nüfûsu, ülkenin yerlileri olan Berberîlerle Arapların karışımından ortaya çıkmıştır Ayrıca safkan Berberîlerle, Araplar da sayıca önemlidir Ülkede çok eskiden İspanya'dan göç eden Yahûdî azınlığı mevcuttur Bağımsızlıktan sonra giderek azalan Fransızlar 60000 civârındadır Tunus'ta Türk asıllı âileler mevcut olup, Türk soylu olmak burada iftihar vesilesidir









Tunus halkı ırkçı değildir Halkın % 98'i Müslüman olup, geri kalanını Hristiyan ve Yahûdîler teşkil edir Müslüman halkın hemen hemen hepsi sünnîdir Çoğunluğu Malikî mezhebindedir Tunus'ta Arapça konuşulur Fransız işgâli çok sürdüğü için Fransızca bilenlerin sayısı da çoktur Gazete ve dergilerin yarısı, Radyo ve TV'nin birer kanalları Fransızca yayın yapar


Nüfûsun yaklaşık % 70'i kuzeyde yaşar Nüfus dağılışı çok düzensizdir ve tarım kaynaklarına bağlıdır Nüfus yoğunluğunun km2 başına 70 kişiden çok olduğu Mecerda ovaları ve Tunus bölgesi ve kıyılar en kalabalık kesimlerdir Buna mukabil 2 kilometre kareye 10 kişiden az düşen bozkırlarda, özellikle yarı göçebeler yaşar Tunus'un en önemli şehri başşehir Tunus olup, nüfûsu 1,5 milyona yaklaşmıştır Diğer önemli şehirler Sefakis, Suse, Kayrevan ve Bizerte'dir


Eğitimde Fransız sistemine bağlı kalınmıştır İlkokullardan îtibâren öğretimin Arapça yapılması sağlanmışsa da üniversitede öğretim Fransızca olarak yürütülmektedir Tunus Üniversitesine bağlı 9 fakülte, 3 enstitü ve 4 yüksek okulla yüksek tahsil yapılmaktadır Tunus halkının % 62'si okuma-yazma bilmektedir


Siyâsî Hayat







Tunus 17 vilâyete ayrılmıştır Kânûnî sistemi İslâm kânunları veFransız medenî kânunu esas alınarak, Türk ve ABD örneği bir anayasa ile yürütülür Seçimler her beş yılda bir yapılmakta olup, oy verme yaşı 21'dir Temsilciler Meclisi(Millet Meclisi) 141 üyeden meydana gelmiştir Cumhurbaşkanı beş senede bir halk tarafından seçilir Anayasaya göre cumhurbaşkanı olan kişi arka arkaya birden çok dönem için seçilebilir Tunus Birleşmiş Milletlere, Arap Birliğine ve Afrika Birliği Teşkilâtına üyedir


Ekonomi


Tunus ekonomisi genel olarak tarıma dayanmakta olup, toplam nüfûsun % 50 ilâ 60'ı bu sektörde çalışmaktadır Buğday, arpa, zeytin, nârenciye, meyve, sebze ve hurma başlıca tarım ürünleridir Koyun, keçi, sığır ve kümes hayvanları yetiştirilen başlıca hayvanlardır Son yıllarda balıkcılık önemli bir gelir kaynağı hâlini almıştır





Turizm mâdencilik, yiyecek, konserve, tekstil, hafif sanâyi malları ve sun'î gübre ana sanâyi kollarıdır Ülkede tarım ürünlerine dayalı sanâyi kollarının geliştirilmesine çalışılmaktadır Yerli hammaddelerden fosfatın bütün işlenme safhalarının Tunus'ta gerçekleştirilmesi için büyük çaba harcanmaktadır Tunus mâdenlerini işleyecek kadar yeterli sayıda tesise sâhip değildir Gerek istihdam ve gerekse ihrâcat imkânlarının artması için îmâlât sanâyiine büyük önem verilmektedir





Tunus'un ithâl ettiği belli başlı mallar, sanâyi malları, tarım âletleri, tüketim, yiyecek, giyecek ve enerji malzemeleridir Fosfat, petrol, zeytinyağı, nârenciye, demir cevheri, balık ve tekstil ana ihraç mallarıdır
Tunus en çok Fransa, İtalya, Birleşik Almanya ve ABD ile ticâret yapar Kuveyt, Suudi Arabistan, ABD, Kanada ve BirleşikAlmanya yardım aldığı başlıca ülkeler arasındadır


Tunus'ta karayollarının uzunluğu 17220 km, demiryolları ise 2189 km'dir Ülkede dört ana liman olan Tunus, Bizerte, Sousse ve Sefakis'a ilâve olarak çok sayıda ikinci derecede liman vardır Tunus yakınındaki El-Auina Havaalanı büyük, milletlerarası bir havaalanıdır İç havayolları Tunus'un belli başlı şehir merkezlerini birbirine bağlar