Piri Reis

Piri Reis hakkında bilgi

Osmanlı denizcilik tarihinde derin izler bırakmış olmasının yanısıra Piri Reis eşsiz bir Kartoğraf ve deniz bilginidir Tam olarak doğum tarihi bilinememekle beraber 1456-1470 arası diye kabul edilir Osmanlının ünlü bir deniz üssü ve tersanesi olan Gelibolu’da doğdu

Piri Reis

Asıl adı Muhiddin Pirî'dir Karamanlı Hacı Ali Mehmed'in oğlu ve ünlü Osmanlı denizcisi Kemal Reis'in yeğenidir Akdeniz'de nam salmış ünlü bir korsan olan amcası Kemal Reis’in ( 1450- 1510) “Gelibolu çocukları su içinde tıpkı bir timsah gibi yetişirler Tekneler onların beşiği, gece gündüz denizlerin çırpıntısı ninnileridir” dediği gibi burada yetişti ve 11 yaşına geldiğinde onun tayfalarına katıldı(1481) 1487'de O'nunla birlikte İspanya'daki Müslümanlar'ın yardımına gitti 1491- 1493 arasında Sicilya, Sardunya, Korsika adalarına ve Güney Fransa kıyılarına yapılan akınlara katıldı Piri 14 yıl boyunca amcası Kemal Reis’in Akdeniz’deki seferlerine katıldı Hayatının bu dönemini, tüm gittikleri yerlere ait gözlem ve deneyimlerini yazdığı, dünyaca ünlü denizcilik klavuzu Kitab-ı Bahriye’den izleyebiliyoruz 1494 yılında Granada’da (İspanya) zor durumdaki Endülüs müslümanlarının Osmanlıdan yardım istemesi üzerine, Kemal Reis buradaki müslüman toplumu gemileriyle Kuzey Afrika’ya taşıdı

1495’te Fatih Sultan Mehmet’in oğlu Beyazıt hükümdar olunca, geniş topraklara yayılmış olan imparatorluğun ancak çok güçlü bir deniz gücüyle burada egemenliğini sürdürebileceğini düşünür Bunun üzerine Akdeniz’de korsanlık yapan yetişmiş, iyi savaşçı Türk denizcilerine Osmanlı donanmasına katılmaları için davette bulunur Kemal Reis’in de Osmanlı donanmasına katılmasıyla, amiral olan amcasının yanında Piri, gemi komutanı olarak Akdeniz’de İspanyol, Ceneviz, Venedik donanmalarıyla ve pek çok deniz üssünün alınmasında savaştı Yine bu sırada bulunduğu denizlerin rüzgar, akıntı gibi özelliklerini not alıyor, ada ve sahillerin coğrafi ayrıntılarıyla birlikte haritalarını çıkarıyordu Savaşlarda ele geçirilen düşman gemi ve esirlerinden onların denizcilik ve haritacılık bilgilerini araştırıp, bulduklarını kendi elindekilerle birleştirererek özenli bir arşiv oluşturuyordu

1510 yılında girişilen ve bilemediğimiz nedenle Piri Reis’in katılmadığı bir deniz savaşında Kemal Reis’in hayatını kaybetmesiyle, büyük üzüntüye düşen Piri Reis bir süre açık denizlere açılmadı ve Gelibolu’ya yerleşti Burada kendini o zamana kadar biriktirmiş olduğu denizcilik ve haritacılık bilgileri üzerine çalışmalara verdi İşte Amerika kıtasını da gösteren, en eski dünya haritasının çizimi ile o zamana kadar almış olduğu not ve taslakları derleyerek denizciler için kılavuz amaçlı Kitab-ı Bahriye’nin yazımı bu dönemde gerçekleşti ve 1513'te bir dünya haritası çizdi

1516 Mısır seferinde Osmanlı donanmasında kaptan olarak savaştı 1517'de ilk çizdiği haritayı I Selim'e (Yavuz) sundu 1521'de Kitab-ı Bahriye'yi tamamladıktan sonra 1522'de Rodos seferine katıldı 1524'te sadrazam Makbul İbrahim Paşa'yı Mısır'a götüren gemiye kılavuzluk etti Sadrazamın ilgilenmesi üzerine 1525'te Kitab-ı Bahriye'yi yeniden düzenleyerek onun aracılığıyla I Süleyman'a (Kanuni) sundu 1528'de çizdiği ikinci haritasını da padişaha armağan etti 1528'den sonra güney denizlerinde görev yaptı

1517 yılında Mısır seferine çıkan Osmanlı donanmasının başındaki Cafer Bey’in emrinde filo komutanı olarak katıldı Nil nehri üzerinden Kahire’ye giden Piri Reis, bu bölgenin detaylı bilgilerini içeren haritasını da çizdi Piri Reis Mısır seferi sırasında Yavuz Selim ile tanışma fırsatı buldu ve ona 1513 yılında çizmiş olduğu dünya haritasını takdim etti Mısır seferinden sonra Gelibolu’da Bahriye notlarını zenginleştirerek kitap formuna soktu (Kitab-ı Bahriye)

Portekizlilerin Aden'i alması üzerine Süveyş'teki Osmanlı donanmasına kaptan atanarak 26 Şubat 1548'de Aden'i geri aldı 1552'de önemli bir portekiz üssü olan Maskat'ı ve ardından Kişm Adası'nı alarak Hürmüz Kalesi'ni kuşattı Portekizliler'in Basra Körfezi'ni kapatmak istediklerini duyarak kuzeye yöneldi Katar Yarımadası'na, Bahreyn Adası'na egemen olarak Mısır'a geçti Donanmayı Basra Körfezi'nde bıraktığı için sefer sırasında kendisinden yardımını esirgeyen Basra Valisi Kubâd Paşa'nın da girişimleriyle suçlu görülerek idam edildi

Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı olan Pirî Reis, korsanlık günlerinden başlayarak gezip gördüğü yerleri yabancı kaynaklardan da yararlanarak tarihi ve coğrafi özellikleriyle birlikte kitabında anlatmış ve haritalarını çizmiştir Kitab-ı Bahriye'nin nazımla yazılan ve denizcilikle ilgili tüm bilgilerin toplandığı başlangıç bölümünde, genel açıklamalardan sonra Ege ve Akdeniz adaları tanıtılarak, denizle ilgili gözlem ve deneyim önemi vurgulanır Fırtına, rüzgâr çeşitleri, pusula ve haritanın tanımından sonra dünyayı kaplayan denizler ve karaların oranı belirtilir Portekizliler'in denizcilikteki ilerlemeleri ve keşifleri, Çin Denizi, Hint Okyanusu, Akdeniz ve Ege Denizi'ndeki rüzgârlar, Basra Körfezi, Atlas Okyanusu ayrıntılı biçimde anlatılır

Düz yazı ile anlatımın başladığı haritalı bölüm asıl metni oluşturur Bu bölümde Çanakkale Boğazı'ndan başlayarak Ege Denizi kıyı ve adaları, Adriyatik denizi kıyıları, Batı İtalya, Güney Fransa, Doğu İspanya kıyılarıyla çevresindeki adalara ilişkin tarihi, coğrafi bilgiler verilerek kuzey Afrika kıyıları, Filistin, Suriye, Kıbrıs ve Anadolu kıyıları izlenerek Marmaris'te tüm Akdeniz'in havzası noktalanır

1513'te çizdiği ilk haritasında Kristof Kolomb'un 1498'de çizdiği Amerika haritasından, Portekiz ve Arap haritalarından yararlandığını belirtir Elde kalan parçası Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarıyla Atlas Okyanusunu, Antil Adalarını, Orta ve Güney Amerika'yı gösterir

1528'de çizdiği ikinci haritasından günümüze kalan parça, büyük bir dünya haritasının kuzey batı köşesi olup Atlas Okyanusu'nun kuzeyini, kuzey ve orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş kıyılarını ve Grönland'dan Florida'ya uzanan kıyı şeridini içerir Adalar ve kıyılar son keşiflere dayalı olarak daha doğru çizilidir Keşfedilmeyen yerler ise beyaz bırakılarak, bilinmediği için çizilmediği belirtilir İlk haritadan daha büyük ölçekli ve gelişkin olan ikincisi, teknik olarak döneminin en ileri örneğidir

Piri Reis'in Bilinen Eserleri:

- Kitab-ı Bahriye
- Piri Reis'in Haritası (İlk Dünya Haritası)
- Piri Reis'in Haritası (İkinci Dünya Haritası)
- Hadikat'ül Bahriye
- Netayic'ül-Efkar fi Cezayir'ül Bihar
- Bilad'ül- Aminat
- Eşkalname

Ahmet İbn-ül Hac Muhammet al Karamani; Larendevi lakabı ile anılan PİRİ REİS, büyük Kaptan-ı Derya Kemal Reis’in erkek kardeşinin oğludur Eski biyografik eserleri tümü, Piri Reis’in Karamanlı olduğunu kaydederler Biyografik eserlerde Kemal Reis’in Karamanlı olduğuna dair bir kayda rastlanamamısına rağmen- yeğeni Piri Reis’in Karamanlı oluşu nedeni de; Fatih Sultan Mehmet’in veziri Rum Mehmet Paşa’nın Karaman’ı yakıp yıkıp kalbur üstü halkını İstanbul’a göç ettirdiği, İstanbul’da ev bark ve toprak sahibi yapılan Karamanlı göçmenlere bir süre sonra çok ağır mukataa vergisi yüklediği, ağır vergilerin altından kalkamayan Karamanlıların pek çoğunun Rumeli dolaylarına, bir kısmınında Ege ve Isparta dolaylarına göç ettirildiği bilinen bir gerçektir


Kemal Reis ailesininde İstanbul’a göç ettirilen e sonrada Gelibolu taraflarına çekilip burada tutun bir aile olduğu ve orada Karaman’da kalan kardeşi Hacı Mehmet ailesini veya da yalnızca yeğeni Piri Reis’i yanına aldırdığı veya kendi arzularıyla Geliboluya gittikleri kanısını yürütebiliriz İsmail Hamdi Danışment de Osmanlı kronolojisi isimli eserinin 2 nci cilt 271 sayfasında Piri Reis’inLarendeli olduğu konusunda ve bu arada ki, Beyazit devrinin Sapienza Deniz savaşının kahramanı Hacı Mehmet’in amcası Piri Reis’inde amcasıdır


Piri Reis’in Karamanlı olduğuna dair bu amiral’in soyundan olan İstanbullu merhum Halil Sırrı Bey’in eşi Şerife Hanım’ın bir konuşmasını aynen yazıyorum“Kocam Halik Sırrı, 15 Mart 1932 de 62 yaşında iken öldü Fırsat buldukça biz Piri Reis’in torunuyuz, der ve övünürdü Mütarekenin kara günlerinde itilafçılar Boğazlıyan Kaymakam’ı olan akrabamız Kemal’i asmışlardı Halil Sırrı bizi teselli için şunları söylerdi Bizim millet yolun verdiğimiz kurban yalnız bu değildir



Kanuni Sultan Süleyman’da bizim dedemiz Piri Reis’i idam ettirmiştiHalil Sırrı’nın babası Bahriye Nezerati mümeyyizlerinden Nazif idi Hicri 1318 yılında 75 yaşında ölmüştür Bunun babası Ahmet ve Ahmet’in babası 1ci Halil Sırrıda tersanede memur imiş Kocamın bütün dedeleri denizcidir Yalnız birinci dedesi Harbiye nezaretinde memur imiş Bunlara bakarak iddia ediyorum ki oğulları Ankara’da iş bankası Şefi Mehmet Sıdık, Muhittin, Mehmet Cüneyt de Piri Reis’in torunlarıdır Kocam Piri Reis’in ailesinin vaktiyle Karaman’ın bir köyünden geldiklerini söylerdi Halil Sırrı’min elinde vesikalarda vardır

PİRİ REİS

Türk amirali coğrafya ve kartoğrafya bilginidir Nerede ve ne zaman doğduğu kesin olmamakla birlikte 1465 yılında Karaman'da doğduğu tahmin edilmektedir Asıl adı Ahmet Muhiddin Piri Reis'tir O donemde karamanoğulları Osmanlılar'a katılmış Fatih Sultan Mehmed'in emri ile beyliğin ileri gelenleri İslanbul'a göç ettirilmiştir Kemal reis ve ailesi önce istanbul'a bir sure sonra Gelibolu'ya giderek oraya yerleşmiştir Piri Reis amcası Kemal Reis'le ispanya seferlerine katıldıCebeli Tarık'a kadar gitti Akdeniz'de görmediği ayak basmadığı yer kalmamıştır1491-1493 arasında Sicilya,sardunya, Korsika adalarına ve güney Fransa kıyılarına yapılan akınlara katılmıştırAmcası ile birlikte Osmanlı devletinin hizmetine girerek 1499-1502 Osmanlı Venedik savaşında bir savaş gemisinde kaptanlık yaptı 1511'de amcasının ölümü üzerine Gelibolu'ya çekilerek kitab-ı bahriye adlı eserini tamamlamıştır 1513 yılında ilk dünya haritasını çizmiştir Atlas okyanusu ibre yarımadası Afrika'nın batısı ile Amerika'nın dogu kıyılarını kapsayan üçde birlik parça bu haritanın elde bulunan kısmıdır Bu haritayı dünya ölçeğinde önemli kılan Kristof KOLOMB' UN hala bulunamamış olan Amerika haritasındaki bilgileri içeriyor olmasıdır Haritanın üst kısmının genişliği 61 cm alt kısmı 41 cm Alt kısmının genişliğinin kısa oluşu derinin olağan yapısındandır Üzerinde hemen göze çarpan ve deniz haritalarının tipik özelliklerinden olan dördü büyük ve süslü ikisi küçük altı rüzgar gülü ile iki mil ölçeği bulunmaktadır Harita deve derisi üzerine çizilmiştir Üzerinde yer adlarının yanı sıra keşif tarihi efsanevi bilgiler haritanın oluşumu hakkında bilgiler verirDokuz renkle boyanmış resimlenmiş ve 86 cm boyundadır


Piri reis 1517'de haritasını Yavuz Sultan Selim'e sunmuşturBazı tarihçilere göre padişah dünya haritasına bakmış ve :'Dünya ne kadar küçük'demiştirSonra padişah bu haritayı ikiye bölmüş ve : 'Biz dogu tarafını elimizde tutacağız'demiştir Daha sonra 1929 yılında bulunacak olan diğer yarıyı yırtmıştır Bazı kaynaklarca günümüzde bulunamamış olan doğu yarısını Hint okyanusunun ve onun baharat yolunun kontrolünü ele geçirmek için padişah'ın yapacağı olası bir sefer için kullanmak istediği iddia edilmektedir Kristof KOLOMB 1492-1504 tarihleri arasında Amerika'ya 4 sefer yapmış kıyıların haritalarını çıkarmış fakat bu haritalar günümüze ulaşmamıştır Kristof KOLOMB'la birlikte ikinci yolculuğa kılavuz olarak katılan Jean de la Cosa 'nın 1500'de yaptığı dünya haritası Contarini'nin 1506 tarihli dünya haritası ve Martin waldsee Müller'in 1507 tarihli dünya haritası (ilk defa bu haritada K Ve GAmerika Asya'dan ayrı bir şekilde gösterilmiştir)

Piri Reis'in haritasının bu haritalardan daha net ve doğru olduğu uzmanlar tarafından belirtilmektedir ProfCHapgood tarafından yapılan araştırmalar sonucunda kahire'yi merkez alan hava fotoğrafları ile inanılmaz benzerlikler taşıdığı görülmüşdür Eric Von Daneikon ise haritanın uzay gemilerinden çekilen fotoğraflardan yapılabileceği gibi sansasyonel bir görüş belirtmiştir Yüz yıllardır buzullarla kaplı Antarktika'daki bu dağlar 1951'de ses yansıtıcı bir sistemle keşfedilmiştir Kısaca Kristof KOLOMB'un Amerika'yı keşfinden sonra yapılan haritalar içerisinde en isabetlisi ve bugünkü modern haritalara en uygun olanıdır Projeksiyon sistemi şaşırtıcı şekilde mükemmeldir Marmara ünv Atatürk eğitim fak Coğrafya eğitimi bölüm başkanı Prof Dr Ramazan ÖZEY bana gönderdiği e-mail'inde :'Piri Reis geçmişteki haritalardan yararlanmış zamanının ileri düzeydeki harita çizim metotlarını uygulayarak yep yeni ve tamamıyla orijinal bir harita çizmiştir Geçmişten yararlanarak çizmek bilim adamının erdemidirYararlanmamak bilim ile bağdaşmaz' Diyerek Piri Reis'in alıntılar yaptığını belirtmiştir

Bu haritanın nasıl çizildiğini Güney Amerika üzerinde okunan aşağıdaki satırlarda Piri Reis bilim adamlarına yakışan bir dürüstlükle haritasının kaynaklarını açıkça belirtmektedir :'Bu fasıl iş bu haritanın ne tarikle telif olunduğunu beyan ederİs bu harti asır içinde kimsede yokdur Bu fakirin elinde telif olup şimdi bunyad oldu hususan yirmi miktar hartiler ve yapmam ondolardan yani İskender-i Zulkarneyn zamanında telif olmuş hartidir ki Rub-u meskun anın içinde malundur, Arap taifesi ol harti'ye caferiye derler anın gibi sekiz caferiyede ve bir Arabi hint hartisinden ve dort portukalın şimdi telif olmuş hartilerinden kim sint ve hint ve hendese tarihi üzerine ol hartilerin içinder mesturdur Ve bir dahi kolombo'nun garp tarafından yazdıgı hartiden bir kıyas uzerine istihraç edip bu şekil hasıl oldu, Şöyle ki bu diyarınb hartisi bahriler içinde nice sahih ve muteber ise mezbur hartide dahi yedi derya ile sahih muteberdir' demişdir Piri Reis burada haritanın kimsede olmadığını çiziminde yirmi kadar haritadan yararlandığını İskender-i Zulkarneyn zamanında oluşturulduğunu sekiz caferiye bir Arap hint haritası dort Portekiz haritasından yararlandığını belirtmiştir Sint,hint ve Çin hendese tarihi uzerine ve o haritaların içinde yer aldığını KKOLOMB'un çizdiği haritalardan bir karşılaştırma ile çizildiğini dürüstçe açıklamaktadır

Piri Reis Kanuni Sultan Suleyman zamanında son görevi olan acılarla dolu olan Mısır kaptanlığına atanır 1502'de çıktığı ikinci seferin son durağı Basra'da tamire ve dinlenmeye muhtaç 27 gemilik donanmayı bırakıp ganimet yuklu 3 gemi ile mısır'a dondugu Basra valisine ganimetten istediği haracı vermemesi Mısır beylerbeyi'nin politik hırsı yüzünden Basra valisi Kubat paşa ve mısır beylerbeyi Mehmed Paşa Piri Reis hakkında yanlış rapor düzenleyerek Kanuni Sultan Süleyman'a gönderir Divan-ı Hümayun Piri Reis'in idamına karar verir Ve idam fermanı Mısır beylerbeyine yollanır Beylerbeyi Piri Reis'i Kahire'ye çağırır ve idam ettirir (1554) bu olay Osmanlı devletinin Kanuni dönemindeki yaptığı en olumsuz ve en isabetsiz olaylarından biri olarak bilim adamları tarafından belirtilmektedir

80 yaşında hak etmediği bir biçimde idam edilen Piri Reis Osmanlılardaki kartoğrafya'nın (harita bilimi) öncülüğünü yapmış dünyanın sosyal ve ekonomik kitabını yazmıştır Adına internette 48000 sayfa açılmış ABD'de onun adına belgeseller düzenlenmiş çizdiği haritası 10 YTL'ye konu olmuş sayısız seminerler sempozyumlar düzenlenmiş eseri Avrupa'da okutulmuş Piri Reis adına Türkiye ve Avrupa da değişik kurumlar açılmıştır Sayısız ada haritaları çizmiş ve bütün bu çalışmalarıyla Osmanlı Donanmasının Piri olmuştur