Şengül Şirin
|
Trablusgarp Savaşı
Trablusgarp Savaşı, 1911-1912 yılları arasında Osmanlı Devleti ile İtalya arasında, İtalya'nın Trablusgarp ve Bingazi' nin uygarlık bakımından geri bırakıldığı, burada yaşayan İtalyanlara kötü davranıldığım bahane ederek 28 Eylül 1911'de bu bölgeyi işgale başlaması ve Trablusgarp, Tobruk, Derne ve Bingazi'ye asker çıkarması ile başlayan savaş
Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal, Bedevi mücahitler önünde emirlerini yazdırırken (1912)
Trablusgarp Savaşı, 1911-12 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti, 13 yüzyıl sonlarından 20 yüzyılın ilk çeyreğine değin varlığını sürdüren Türk devleti Anadolu'da kurulmuş, sınırları tarihi boyunca çok değişmekle birlikte en geniş döneminde bugünkü Arnavutluk, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya ye Akdeniz'in doğusundaki adaları, Macaristan ve Rusya'nın bazı kesimlerini, Kafkasya, Irak, Suriye, Filistin ve Mısır'ı, Cezayir'e kadar tüm Kuzey Afrika'yı ve Arabistan'ın bir bölümünü kapsamıştır
  
İtalya Krallığı arasında geçen bir savaştır Bazı (özellikle yabancı) kaynaklarda "1911-12 Türk-İtalyan Savaşı" olarak da geçer Adı, "Trablusgarp Savaşı" olmasına rağmen çarpışmalar, İtalya Cumhuriyeti ya da kısaca İtalya (İtalyanca:Repubblica Italiana) Avrupa'nın güneyinde, çizme biçimli bir yarımadanın ve Akdeniz'de Sicilya ve Sardinya adalarının üzerine kurulmuş bir ülkedir Kuzeyinde Fransa, İsviçre, Avusturya ve Slovenya ile komşudur San Marino ve Vatikan şehir-devletleri de bütünüyle İtalyan topraklarıyla çevrilidir İtalya devleti vatandaşı olanlar ya da soyu İtalya ile bağlantılı olan kişilere İtalyan denir
Trablusgarp'ın (bugünkü Trablusgarp, Osmanlı Devleti zamanında bugünkü Libya'ya verilen isim

Libya) dışında, Libya Arap Halk Sosyalist Cemahiriyesi Afrika kıtasının, kuzeyinde Akdeniz kıyısında yer alan bir ülke 32°-20° kuzey enlemleri ile 10°-25° doğu boylamları arasında kalır KuzeydeAkdeniz, doğuda Mısır, güneydoğuda Sudan güneyde Nijer ve Çad, batıda ise Cezâyir ve Tunus’la çevrilidir
Adriyatik Denizi, Adriyatik Denizi, Akdeniz'in bir koludur Çevresinde İtalya, Yunanistan, Arnavutluk, Hırvatistan, Slovenya ve Karadağ bulunmaktadır Adriya ismini Po Nehri'nin denize döküldüğü delta üzerindeki Adris şehrinden alır

Ege Adaları,
 
Çanakkale Boğazı ve Çanakkale Boğazı, 3 jeolojik zamanın sonunda meydana gelen bir çöküntü ile oluşmuştur Uzunluğu 65km'dir Boğazın en geniş yeri 5 800m, en dar yeri 1250m (kilit bahir kalesi çimenlik kalesi arası)ve en derin yeri 106m'dir Boğaz sularında ters bir akıntı vardır Ege denizinin binde 38 oranındaki tuzlu suyu dipten Marmara Denizi'ne akarken Karadeniz'in binde 26 oranındaki tuzlu suyu üstten ters akıntıyı oluşturmaktadır Boğazın çevresi dağ karakterinde yüksek ve kıvrımlı kütlelerle kaplı
 
Kızıldeniz gibi çeşitli bölgelerde de sürmüştür Savaşın Nedenleri ve Öncesi
Kızıldeniz Afrika ile Asya (Arap Yarımadası) arasında yer alan, Hint Okyanusu'na bağlı bir denizdir Uzunluğu 2000 km civarı olup, bazı kaynaklarda 1900 km veya 2350 km diye geçmektedir Kuzeyde Mısır'daki Süveyş Kanalı ile doğal olmayan yoldan Akdeniz'e bağlanmıştır; güneyde ise Arap Yarımadası ucunda Bab el Mendeb Boğazı ile Hint Okyanusu'na bağlanır

16 yüzyılda başlayan sömürgeleştirme hareketlerinin dışında kalan İtalya, 16 yüzyıl olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler
 
19 yüzyılda siyasi birliğini sağladığında sömürgelerin çoğu 19 yüzyıl olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler
 
İngiltere ve Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, İngiltere
  Detaylı bilgi için linke tıklayınız Avrupa’nın kuzeybatı kıyısında yer alan Britanya Adalar Topluluğu üzerinde, dört ülkeden müteşekkil bir devlet Bu adalar topluluğu Büyük Britanya ve İrlanda Adalarıyla birlikte, 5000 küçük adadan meydana gelmiştir Batısında İrlanda Denizi, doğusunda Kuzey Denizi, kuzeyi, güneybatısı ve kuzeybatısı Atlas Okyanusu ile çevrilidir
Fransa tarafından paylaşılmıştı 1881'de İngiltere'nin Fransa Cumhuriyeti (Fransızca:République Française) ya da kısaca Fransa, Belçika, Lüksemburg, Almanya, İsviçre, İtalya, Monako, Andorra ve İspanya ile komşu olan, Batı Avrupa'da ülke Avrupa Birliği'nin kurucu üyesidir

Mısır'ı işgali, ardından da Fransa'nın Mısır (''Arapça'': Mısr/Masr, مصر) adıyla bilinen Mısır Arap CumhuriyetiMısır, Kuzeydoğu Afrika'da yer alan, Kuzeyden Akdeniz ve doğudan Kızıldeniz'le kuşatılmış ve Sina Yarımadası ile Asya kıtasına
 (''Arapça'': Gumhûriyet Masr'al Arabiye, جمهورية مصر العربية) Kuzey Afrika'nın en kalabalık ülkesidir Nüfusun büyük bir bölümü Nil Nehri boyunca yerleşmiştir
1882'de 1882 yılı olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler
 
Cezayir ve Cezayir (Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti), Kuzey Afrika'da bulunan, Afrika'nın Sudan'dan sonra ikinci büyük ülkesidir Cezayir'in komşuları kuzeydoğuda Tunus, doğuda Libya, güneydoğuda Nijer, güneybatıda Moritanya veMali, batıda Fas ve Batı Sahra'dır Etnik açıdan bir İslami, Arap ve Berberi ülkesidir Ülke ismi Arapçada (El Jazair) adalar anlamındadır
Tunus'u ele geçirmesinden sonra, İtalyanlar, Kuzey Afrika'da kalan son Türk toprağı olan Trablus'la ilgilenmeye başlamışlardı Aslında deniz aşırı bir imparatorluk kurmak isteyen İtalya'nın Trablus'la ilgilenmesi yeni değildi Kuzey Afrikada yer alan bir kıyı ülkesi Batıda Cezayir, güneydoğuda Libya, doğuda ve kuzeyde Akdeniz ile çevrilidir
Tunus, Akdeniz bölgesinin orta kesiminde, karşısında bulunduğuİtalya Yarımadası ve Sicilya Adası ile birlikte, Doğu ve Batı Akdenizi birleştiren ve ayıran bir boğaz meydana getirir Sardunya Adasından 200 km, Sicilya Adasından 140 km uzaklıkta bulunan Tunus, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bağlantıyı kolaylaştırır

1890 yılında, İtalyan başkanı
Francesco Crispi'nin, bir İngiliz lorduna yazdığı özel bir mektupta, Trablus'la ilgilendiklerini belirttiği bilinmektedir ancak Crispi 1891'de başkanlıktan inince, Trablusgarp planları da rafa kalktı ve savaş 20 yıl beklemiş oldu
Francesco Crispi (d 4 Ekim 1819 - ö 12 Ağustos 1901) İtalyan devlet adamı Devrimci etkinlikleri yüzünden Napoli`den ve Sardinya-Piemonte Krallığı`ndan sürülmüş, İtalya`nın birleşmesinden sonra başbakan olmuştur
1898 yılında 1898 yılı olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler
 
İngiltere ve Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, İngiltere
  Detaylı bilgi için linke tıklayınız Avrupa’nın kuzeybatı kıyısında yer alan Britanya Adalar Topluluğu üzerinde, dört ülkeden müteşekkil bir devlet Bu adalar topluluğu Büyük Britanya ve İrlanda Adalarıyla birlikte, 5000 küçük adadan meydana gelmiştir Batısında İrlanda Denizi, doğusunda Kuzey Denizi, kuzeyi, güneybatısı ve kuzeybatısı Atlas Okyanusu ile çevrilidir
Fransa arasında, Fransa Cumhuriyeti (Fransızca:République Française) ya da kısaca Fransa, Belçika, Lüksemburg, Almanya, İsviçre, İtalya, Monako, Andorra ve İspanya ile komşu olan, Batı Avrupa'da ülke Avrupa Birliği'nin kurucu üyesidir

Kuzey Afrika'daki sömürgelerin paylaşımı yüzünden çıkan Faşoda Olayı ("krizi" de denir) sonunda Kuzey Afrika'nın paylaşımı yapıldı ve böylece Trablus da İtalya'ya bırakıldı
Afrika kıtasının kuzeyindeki bölgeye verilen isim Bugün Kuzey Afrika'da Fas, Cezayir, Tunus, Libya,Mısır Sudan devletleri bulunmaktadır Bölgede Müslümanlar çoğunlluktadır Yaygın olarak kullanılan dil ise Arapça'dır

1902 yılından itibaren İtalya, Trablus üzerinde bir "Barışçıl İşgal" politikası uygulamaya başladı Buna göre Roma Bankası'nın maddi desteğiyle ekonomik ve ticari alanlarda bir takım girişimler başladı Böylelikle kurulan fabrikaların ve diğer işyerlerinin, gerekirse silahlı bir saldırıya zemin hazırlaması amacı güdülüyordu Ancak Türk tarafı, bu ard niyetli ekonomik gelişimi durdurabilmek için çok çaba sarfederek, sonunda önünü kesmeyi başardı Ortaya çıkan büyük mali çöküntü sonunda, hissedara alacaklarının ödenebilmesi için, Roma Bankası, İngiliz ve Alman finansörlerle görüşmeye başladı

Mustafa Kemal ve silah arkadaşları, Derne'deki Kızılay çadırı önünde (1912)
Bunun yanında,

Almanya, Almanya Orta Avrupa'da Kuzey Denizi ile Alpler arasında uzanan bir devlet Doğusunda Çekoslovakya ve Polonya; güneyinde Avusturya, İsviçre; batısında Fransa, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg; kuzeyinde Danimarka ve Kuzey Denizi yer alır Almanya, birisi Baltık Denizinde, diğeri Kuzey Denizinde iki adaya sahiptir Baltık Denizindeki Fehmarn Adası 185 km2, kuzeyinde bulunan Sylt Adası ise 99 kilometrekaredir

Üçlü İttifak'ta beraber olduğu İtalya'nın Trablus'a sahip olmasını istemiyordu Çünkü Kuzey Afrika'daki bu bölgeyi ileride kullanabileceği bir istasyon olarak görüyordu
Savaş'ın başlaması
1872'de Alman, Avusturya-Macaristan ve Rus imparatorları biraraya gelerek Birinci Üç İmparatorlar Ligi'ni oluşturdular Bunun ardından Avusturya ile ilişkilerini daha da geliştiren Otto Von Bismarck, 1879'da Almanya-Avusturya ittifakını güçlendirdi

1911 yılının eylül ayında Trablus meselesi, İtalyan basınında yer almaya başadı Yazılanlara göre

Türkler, İtalyanlar'a adaletsizce davranmakla beraber, Türk kelimesinin aslı "türümek" fiilinden gelmektedir Bu fiilden türetilmiş, kişi ve insan anlamında "türük" ve nihayet hece düşmesiyle "Türk" kelimesi ortaya çıkmıştır Nitekim Anadolu'da bir kısım göçebeler de yürümekten "yürük" adını almışlardır Türk kelimesi, ayrıca, çeşitli kaynaklarda; "töre sahibi, olgun kimse, güçlü, terk edilmiş, usta demirci ve deniz kıyısında oturan adam" manalarında kullanılmaktadır

Almanlarla da çeşitli entrikalar çeviriyordu 26 Eylül'de, silah ve cephane taşıyan bir Türk gemisi Alman, Almanya vatandaşlık|vatandaşlığını almış veya Cermen ırkından gelen ve genellikle Orta Avrupa`da yaşayanlara ithaf edilen bir sıfattır

Trablus'a ulaştı Bir gün sonra İtalyan yönetimi, Osmanlı'ya bir {{Diğer anlamı|Trablus (anlam ayrım)}}
 
ültimatom vererek, 48 saat içinde Trablus'un İtalyan yönetimine bırakılmasını ve İtalya'ya yıllık vergi verilmesini talep etti 29 Eylül'de İngiliz ve Fransız hükümetlerinin desteğini de arkasına alan İtalya, Osmanlı'ya savaş ilan etti Aynı gün İtalya'nın Bir devletin başka bir devlete verdiği ve hiçbir tartışma veya karşı koymaya yer bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin yerine getirilmesini istediği nota

Adriyatik Denizi'ndeki bazı Türk gemilerini batırması üzerine, Avusturya bu bölgede savaşılmasını yasakladı 30 Eylül'de Trablus şehri bombardımana tutuldu Kenti eski silahlarla savunmaya çalışan 8000 kişilik Türk kuvveti dayanamadı ve 5 Ekim'de İtalyanlar şehri ele geçirdi Bunun üzerine Türk kuvvetleri kıyıdan 15 km içeriye çekildiler 18 Ekim'de Derne'yi, 20 Ekim'de de Bingazi'yi ele geçiren İtalyanlar, buralara asker çıkartmaya başladılar 23 Ekim'de saldırıya geçen Türk ordusu, İtalyanları kuşatmış ve uzun süren savaştan sonra İtalyanlar canlarını zor kurtarmışlardı 26 Ekim'de yapılan bir başka Türk saldırısı, İtalyan kuvvetlerinin büyük kayıp vermesine rağmen geri püskürtüldü 5 Kasım'da İtalyan resmi gazetesi, Trablusgarp'ın İtalya tarafından ilhak edildiğini yayımlamışsa da bu henüz gerçekleşmemişti Türk direnişi karşısında İtalyan kuvvetleri sahilden fazla uzaklaşamamışlardı Türk ordusunda yer alan Arap askerlerin İtalyan esirlere karşı uyguladıkları zulüm, İtalyan tarafında da aynı şekilde bir katliama yol açtı
Adriyatik Denizi, Akdeniz'in bir koludur Çevresinde İtalya, Yunanistan, Arnavutluk, Hırvatistan, Slovenya ve Karadağ bulunmaktadır Adriya ismini Po Nehri'nin denize döküldüğü delta üzerindeki Adris şehrinden alır
Enver Paşa, Mustafa Kemal, Fuat (Bulca), Nuri (Conker) ve Fethi (Okyar) gibi Türk subayları gizli yollarla Trablusgarp'a gelip (Örneğin Mustafa Kemal, buraya "gazete muhabiri Şerif Bey" adıyla Mısır üzerinden ulaşmıştır) buradaki kuvvetleri düzenleyerek, İtalyanlara rahat vermeyecek şekilde sürekli saldırılar başlattılar Enver, yaptığı bir gazete röportajında, ''"Buraya geldiğimde 900 çöl savaşçısı bulmuştum Şimdi ise elimin altında 16,000 talimli asker var"'' diyerek durumu ortaya koymaktadır Bu ordu, yapılan savaşlar sonucunda 2 makineli tüfek, 250 tüfek, 2 top, sayısız mermi ve 10 tane de katır ele geçirmiştir
Yerel halkın pek desteklemediği Türk direnişinde sadece Sunusiye tarikatı şeyhi ve adamları destek vermişti Ancak İtalyanların düşündüğünün aksine, buradaki Türk direnişi çok kuvvetli olmuş, Enver, Mustafa Kemal ve Neşet gibi komutanların yönettiği ordular, sayıca çok üstün olan İtalyan kuvvetlerine karşı kahramanca savaşmışlardır Trablusgarp'taki Türk birlikleri başlıca üç komutanlığa ayrılmıştı: - Trablus Komutanlığı: Kurmay Albay Neşet
- Bingazi Komutanlığı: Kurmay Binbaşı Enver
- Derne Komutanlığı: Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal
Kasım 1911'de İtalyanlar Çanakkale Boğazı'na saldırmak için hazırlıklar yaptılar Ancak Rusya ticari kaygılardan dolayı buna karşı çıktı
Kasım ayında İtalyanlar, ekimde boşalttıkları bazı mevzileri tekrar ele geçirdiler 19 Aralık'ta bir İtalyan kolu, imha olmaktan son anda kurtuldu Ayrıca bu dönemlerde İtalyan basını Almanya, Avusturya ve Fransa'yı, İtalya'nın başarılarına engel oldukları iddiasıyla suçlamaya başlamıştı
8 Aralık'ta Trablusgarp'a gelen Mustafa Kemal, 22 Aralık'ta Enver Paşa 1821 yılında İstanbul'da doğdu Soğukçeşme Askeri Rüştiyesinde öğrenim gördü Harp Okulunu 1899'da piyade teğmeni olarak bitirdikten sonra, 1903'te kurmay yüzbaşı olarak Harp Akademisinden mezun oldu Selanik'teki üçüncü ordunun emrine girdi 1906'da binbaşı oldu İttihat ve Terakki Cemiyeti kurucuları arasına katıldı Bu topluluk içinde tutunup, kendini sevdirdi

Tobruk Savaşı'nı kazandı Derne'de 16/17 Ocak 1912 taarruzunda gözünden yaralandı Bir ay hastanede tedavi gördükten sonra, 6 Mart 1912'de Derne komutanı oldu ve burada başarılı savunma muharebeleri yaptı
Trablus'u bombalayan İtalyan zeplinleri
Ocak 1912'de İtalyanlar'ın 100,000 askerine karşılık Bingazi'de 15,000, Trablus'ta da yaklaşık 10,000 Türk askeri savaşmaktaydı Şubat ve martta İtalyanlar Bingazi'yi tamamen ele geçirdiler Bunun yanında Beyrut limanındaki iki küçük Türk gemisini batırdılar Yemen'de Ocak 1911'de başlayan isyan nedeniyle daha savaş başlamadan önce Trablus'taki kuvvetlerin bir kısmı bu bölgeye kaydırılmıştı Ocak 1912'de İtalyan donanması Kızıldeniz'e girip, buradaki Türk gemilerinden bazılarını batırarak Yemen Arap Yarımadasının batı ucunda yer alan bir devlet Batısında Kızıldeniz, kuzeyinde Suudi Arabistan, doğusunda Umman, güneyinde Aden Körfezi ile çevrilidir
 
Hudeyde limanını bombalamaya başladı İtalyanlar'ın bölgedeki varlığı, deniz ulaşımını aksattığı için Yemen isyanının bastırılmasını zorlaştırıyordu
25 Mart 1912'de Osmanlı'nın koruyucusu görevini üstlenen ve İtalya'nın müttefiki olan Alman İmparatoru, arabuluculuk yapmak için İtalya Kralı'yla Venedik'te görüştü Ancak bu görüşmeden bir sonuç çıkmadı
18 Nisan'da İtalyan donanması Çanakkale Boğazı'nı bombalamaya başladı Bunun üzerine Osmanlı hükümeti boğazları kapattı Ancak bu hareketin uluslararası ticarete darbesi çok büyük oldu Rusya'nın tahıl ihracatı milyonlarca dolarlık zarara uğrarken, İngiltere, Bulgaristan, Yunanistan ve Romanya gibi ülkelerin zararları da günlük 100,000 doları buluyordu Karadeniz'e gidecek olan İngiliz gemileri, Süveyş Kanalı üzerinden Hindistan'a gitmek zorunda kaldılar Ancak 10 Mayıs'ta Avrupa ülkelerinin baskılarından dolayı boğazlar tekrar ticarete açıldı
Savaşın Sonu
5 Mayıs'ta İtalyan kuvvetleri Rodos Adası'na çıkarma yaptılar ve 10 gün içerisinde Rodos'u, daha sonraki günlerde de Oniki Ada olarak bilinen adalar grubunu ele geçirdi 8 Haziran'da Trablus'taki Türk kuvvetleri çöle püskürtüldü Hazirandan ağustosa kadar süren çarpışmalar sonunda bütün batı sahil şeridi İtalyanların hakimiyetine geçti 12 Temmuz'da beş İtalyan savaş gemisi, Türk filosuna saldırmak için Çanakkale Boğazı'na girdi Ancak boğazın girişine Kilitbahir civarında çelik kablolar çekildiği için İtalyanlar ilerleyemeden ağır ateş altında kaldılar ve geri çekildiler Bu, ayrıca savaş içindeki son deniz savaşı olmuştur Eylülde Osmanlı ve İtalya arasında barış görüşmeleri başladı İki taraf da savaşın bitmesini istemesine rağmen çatışmalar devam ediyordu 22 Eylül'de güçlü bir Türk mevkii ele geçirildi Binbaşı Enver komutasındaki Türk kuvvetleri bazı saldırılar yapsalar da, ağır kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldılar
8 Ekim'de Karadağ'ın Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etmesiyle Balkan Savaşları başlayınca, Osmanlı Devleti her ne pahasına olursa olsun İtalya'yla barışa razı oldu, çünkü Ege Denizi'ndeki İtalyan donanması, Makedonya'ya yardım gönderilmesini engelliyordu Sonuçta İtalya'nın şartları kabul edildi ve 15 Ekim 1912'de İsviçre'nin Uşi (Ouchy) kentinde antlaşma imzalandı
Uşi Antlaşması
İmzalanan antlaşmaya göre;
Osmanlı Devleti Trablusgarp'taki kuvvetlerini çekecek ve burayı İtalya'ya bırakacak,
Osmanlı, Trablusgarp'taki Müslümanların haklarını koruyacak,
İtalya Oniki Ada'yı geçici olarak elinde tutacak; Osmanlı Devleti Balkan Savaşlarında bu adaları savunamayacaktı
Savaş sonunda Osmanlı İmparatorluğu, Kuzey Afrika'daki son topraklarını da kaybetmiş oluyordu Ayrıca ileriki yıllarda Türkiye ve Yunanistan arasında sıkça sürtüşmelere neden olacak olan adalar sorunu da başlamıştı II Dünya Savaşı sırasında Almanya tarafından işgal edilen Oniki Ada, bir taktik olarak Türkiye'ye hediye edilmek istenmiş, ancak ülkenin tarafsızlığını bozacağı için, bu öneri reddedilmiştir Oniki Ada, 1947 yılındaki Paris Antlaşması'yla Yunanistan'a bağlanmıştır
İtalya'da ise savaş, İtalyan milliyetçiliğinin gelişmesine katkıda bulunmuş ve 1922 yılında Mussolini'nin iktidara gelişinin önünü açmıştır
Notlar
Trablusgarp Savaşı, içinde barındırdığı bazı ilkler sebebiyle de ayrıca ilginç bir savaştır Dünya tarihinde ilk kez uçakların savaş aracı olarak kullanılması bu savaşa rastlar Trablusgarp Savaşı'nda İtalyan uçakları savaş sırasında bombalama ve bildiri dağıtma gibi görevler üstlenmişlerdi
|