Pusula-Denizci Pusulası

Pusula-Denizci Pusulası

Denizci pusulaları, pusula dolabı denen bir kutuya yerleştirilmiştir; bunlar, fırtınalı havalarda gemi yalpalarken bile kullanılabilecek biçimde tasarımlanmıştır Denizci pusulalarında hareketli parça, karton ya da mikadan yapılmış, disk biçimindeki pusula kartıdır; bu karta pusula gülü de denir Pusula kartı 360° ya da 32 "kerte"ye ayrılmıştır Her kerte ll,25°'lik (11 derece 15 dakikalık) bir açıya eşittir Bu bölümlemedeki 32 kertenin her birinin ayrı bir adı vardır; örneğin kuzey (yıldız), kuzey kerte doğu (yıldız kerte poyraz), kuzey-kuzey doğu (yıldız-yıldız poyraz) bu adlardan bazılarıdır


Pusula kartının altına, demet halinde çok sayıda magnetik çelik şerit ya da iğne bağlanmıştır Kart, pirinç bir çanağın ortasında bulunan bir pimin mihveri (ince ucu) üzerinde dengelenmiştir Pim, zor aşman ve paslanmaz bir metalden, örneğin osmiyum-iridyum ya da tungsten karbürden yapılır Kartın oturduğu mihver ise, alüminyumun içine oturtulmuş değerli bir taştan oluşur Pirinç çanak, gemi ne kadar yalpalarsa yalpalasın, hep yatay konumda kalacak biçimde yerleştirilmiştir


Bu amaçla çanak pirinç bir çemberin içine konur ve iki yanından, oynak biçimde bu çembere takılır; çember de gene oynak biçimde, ama bu kez içteki bağlantı noktalarına göre 90'ar derecelik açı farklarıyla, iki yanından bir dış çembere tutturulur Çanağın üstü, büyükçe bir cam penceresi bulunan pirinç bir kapakla örtülüdür Çanağın iç yüzeyinde pusulayı okumaya yarayan düşey, siyah bir çizgi vardır Denizci pusulası, pusula kartının mihver noktası ile bu işareti birleştiren doğru gemi omurgasıyla tam aynı doğrultuda olacak biçimde yerleştirilir


Pusula kartındaki kuzey işareti, pusula çanağının siyah çizgisinin tam karşısında olduğu zaman gemi magnetik kuzeye doğru yol alıyor demektir Gemi bir başka yöne yöneldiğinde siyah çizgi de konum değiştirir, ama pusula kartı sabit kalır Karttaki güneydoğu işareti siyah çizginin tam karşısında olduğu zaman gemi güneydoğuya doğru yol alıyor demektir

Daha eski tipteki denizci pusulaları, hava sertleştiğinde geminin yönünü doğru olarak gösteremezdi, çünkü bütün bu özel yerleştirme biçimine karşın pusula kartı sabit konum da kalmazdı Günümüzdeki pusulalarda kart, alkol ve sudan oluşan bir sıvı karışımın üzerinde yüzer durumdadır Bu sıvı kartın salınımını denetler ve konum değiştirmesini engeller Sıvıdaki alkol suyun donmasını önler; kutup bölgelerinde neredeyse tümüyle alkol kullanmak gerekir Sıvı dolu çanak kalın bir cam levhayla kapatılır ve kart bir şamandıranın üzerine oturtulur


Pusulanın yakınlarında büyük bir demir ve çelik kütlesinin bulunması pusula iğnesini etkiler ve gerekli düzeltmeler yapılmazsa hatalı okumalara neden olur Eski ahşap gemilerde bile, bu tür düzeltmeler yapmayı gerektirecek kadar çok demir ve çelik vardı Gemi bir limana girdiğinde kaptan gemisini, konumu ve yönü bilinen belirli bir noktaya yanaştırır ve orada demir atardı Daha sonra da, özel olarak yerleştirilmiş çapaların ve halatların yardımıyla gemisini yönlendirerek pusula kartını bu noktanın yönüne göre yeniden ayarlardı


Pusula hatalarının düzeltilebilmesi ya da ortadan kaldırılabilmesi için pirinç çanağın dış yüzeyine küçük çubuk mıknatıslar tutturulur-du Bu mıknatıslar deneme yanılma yoluyla yerleştirilir ve pusulada doğru okuma elde edilinceye kadar konumları ayarlanırdı Bu küçük mıknatıslar, bunların nasıl kullanılacağını keşfeden denizci Matthevv Flinders'ın adıyla, "Flinders çubukları" olarak anılırdı Gemideki pusula dolabının demirden değil de pirinçten yapılmasının ve kartın bulunduğu noktadaki değerli taşın (safir) alüminyumun içine oturtulmasının nedeni de bu pusula hatalarının yok edilmesi ya da en aza indirilmesi içindi

Bu tür pusula hataları günümüzde çelik gemilerde çok daha büyüktür; hatanın büyüklüğü, yalnızca pusulanın çevresinde daha büyük bir demir kütlesinin bulunmasından değil, yapım sırasında sac ya da öbür yapım araçlarının sürekli çekiçlenmesi sonucu, gemi teknesinin Dünya'nın magnetik etkisiyle mag-netik hale gelmesinden de kaynaklanır

Bu nedenle çelik bir gemideki pusula hatalarının giderilmesi için karmaşık donanımlar geliştirilmiştir Bu amaçla pusula dolabının içine, pusula kartını çevreleyen mıknatıs çiftleri yerleştirilir Daha küçük ve geçici hataları
gidermek için ise, pusula dolabının iki yanına birer büyük demir küre, önüne de düşey bir Flinders çubuğu yerleştirilir Bunlar gerçekleştirildikten sonra yapılan sınamada hâlâ bazı hataların kalmış olduğu saptanırsa, kaptana, bunları gidermesi için yapması gereken düzeltmeleri kapsayan bir çizelge verilir