Kültepe-Kaniş-Karum

Kültepe-Kaniş-Karum

Kayseri Müzesi’ndeki eserlerin kaynağını temsil eden Kültepe, eski ismiyle Kaniş, Kayseri’nin 21 km kuzeydoğusunda eski Kayseri-Sivas; Kayseri-Malatya anayolu üzerindedir

Kültepe, biri yerlilerin oturduğu höyükten, öteki aşağı şehir veya Asur’lu tüccarların yerleştiği Karum alanından oluşmuştur Höyüğün çapı 500 m, ova seviyesinden yüksekliği 20 m dir Tepeyi dört yanından aşağı şehir/Karum çevirmiştir Karum, üç yönünde düz ova şeklinde görülmekle beraber, doğu yönü ova seviyesinden 15-25 m lik bir yüksekliğe sahiptir Çapı 2 kmyi bulan Karum, höyük ve ortasındaki kalesi sağlam birer sur ile çevrilidir

Kültepe, araştırmacıların dikkatini 1881 den sonra çekmiştir O zamana kadar benzerlerine rastlanmamış olan çivi yazılı tabletler müzelere akıyordu 1893 ve 1894′de E Chantre, 1906′da H Wickler, H Grothe yaptıkları kazılarda tabletlerin bulunduğu yeri tespit edemediler B Hrozny 1925′te tesadüfen, tabletlerin çıkarıldığı yeri ve dolayısıyla Asur Ticaret Kolonileri’nin merkezini/Karum’u keşfetti

1948 yılında Türk Tarih Kurumu ve Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü adına höyükte ve Karum’da başlatılmış olan sistemli kazılar, kesintisiz olarak sürdürülmektedir

Eski dünyanın ünlü ticaret merkezi Karum Kaniş’te sonuncusu iki safhalı olmak üzere (la-b), dört yapı katı vardır (I-IV) Günümüzden dörtbin yıl önce Kuzey Mezopotamyalı/Asurlu tüccarların Anadolu’da kurdukları aşağı yukarı yüzelli sene süren bu uluslararası ticaret ilişkileri döneminde, Anadolu Mezopotamya’nın eski uygarlığına açılmış, onlardan yazıyı öğrenmiş, kültür seviyesini yükseltmişti

II ve I katlarında keşfedilen eski Asur dilinde yazılmış çivi yazılı tabletler, Anadolu ile Asur arasında sürdürülen ticaret hakkında detaylı bilgilerin yanı sıra, borç alıp-verme, faiz, evlenme-boşanma, veraset, esir ticareti, mahkeme kararları ve yerli beylerle yapılan yazışmalar hakkında da canlı bilgiler vermektedir Bunlar arasında, daha az sayıda, edebi metinler ve okul temrin metinleri de bulunmaktadır Anadolu’yu tarih aydınlığına bu vesikalar kavuşturmuştur Bunlar Anadolu’nun en eski yazılı belgeleridir Anadolu tarihi burada başlamıştır


Kaniş’in en önemli özelliği budur Kültepe-Kaniş Anadolu’daki bu ticaret sisteminin baş şehridir Aynı zamanda Kaniş Krallığı’nın da merkezidir I ve II katlar arkeoloji, filoloji ve şehircilik bakımından en zengin ve en önemli olanlarıdır Bu iki şehrin birbirinden taş döşeli sokaklarla ayrılan büyük mahalleleri, tam planlarıyla açığa çıkarılmıştır Eski dünyanın ayrı dilleri konuşan bu iki ülkesinin temsilcileri bu şehirlerde yan yana yaşamışlardır Onların planları açıkça belli olan evleri, arşivleri, atölyeleri, depoları, dükkanları gün ışığına çıkarılmıştır İki katlı evlerin çoğunda oturma odaları, arşiv ve kiler/depolar bir birinden ayrılmış durumdadır Her iki şehir de çıkan bir yangın sonucunda yok olmuştur



Hitit kültürü ve sanatı, eski Babil sanatını temsil eden Asurlularla yerlilerin karışmasından meydana gelmiş bir sanattır Hitit sanat üslubunun Eski Hitit Krallığı (1650) kurulmadan önce geliştiğini kanıtlayan buluntuların, -damga mühürlerin, kurşun, tunç, fildişi, gümüş kadın ve erkek tanrı heykelciklerinin- sayısı az değildir Bunlar arasında eski Babil tesirini gösteren heykelciklerin yanı sıra Kuzey Suriye’den ithal edilmiş fayans heykelcikleri de vardır Bu, uluslararası bir ticaret merkezinde beklenmesi gereken bir özelliktir

Hitit seramik sanatı, Kültepe’de teknik ve şekil açısından en yüksek noktasına erişmiştir Seramiğin bir bölümü günlük işlerde kullanılmaya uygun değildir Onlar törenlerde ve özel durumlarda kullanılmış olmalıdır

Kültepe ustaları topraktan hayvan şeklinde içki kapları yapmakta usta idiler Ayakta duran, yatan, diz çökmüş durumda tasvir edilmiş bu içki kaplarının yanında, hayvan başı şeklinde olanları da vardır Bu kutsal hayvan biçimli kaplar, kıymetli madenlerden yapılmış olanların taklididir En çok rastlanan ritonlar; aslan, boğa, antilop, kartal biçimli olanlardır

İçine tabletlerin konulduğu pişmiş topraktan, mühür baskılı binlerce zarf bulunmuştur Mühür ve baskıları sosyal yapıya uygun olarak çeşitli üsluplardadır Her iki katta da üslupların gelişimini izlemek ve bunları kronolojik biçimde göstermek mümkündür Silindir baskıların büyük çoğunluğu ikinci kattadır Bu çağda Mezopotamya ile kurulan sıkı ilişkiler, Anadolu’da da silindir mühür kullanımını yaygınlaştırmıştır Bu çağ mühürleri; 1 Eski Babil, 2 Eski Asur, 3 Eski Suriye, 4 Eski Anadolu üsluplarına ayrılır II kattaki silindir mühür baskılarının çoğu eski Asur üslubundadır

Eski Anadolu üslubu, Mezopotamya düşünce tarzının Anadolu’ya yerleşmesinden sonra olgunlaşmıştır Hitit sanatının kaynağını oluşturan bu üslup dini, mitolojik, savaş ve av sahnelerinden oluşur Mitolojik sahnelerde Mezopotamyalı Anadolulu unsurlar yan yana görülmektedir I katında çivi yazılı tabletlerde görülen değişiklikler, mühürlerde de tespit edilmektedir Bu çağın üslupları II kattakilerden farklıdır Ayrıca tabletler de mühürlenmeye başlanmıştır



Damga şeklindeki eski Hitit mühürlerinin konularını dini sahneler, karışık varlıklar, heraldik kartallar, hayvanlar ve yıldızlı simgeler oluşturmaktadır Bu çağda Asur ile ticaret bağları çok zayıflamış; yerli özellikler artmış ve yerli krallar güçlenmiştir Anadolu birliğe doğru gitmektedir

II Kat MÖ 1920-1840; I katı 1798-1740 yılları arasına tarihlenmiştir II ile I arasında 50-60 yıllık bir boşluk vardır Kültepe Höyüğü’nün Roma-Hellenistik, Greco-Pers ve özellikle Tabal ülkesinin bir şehri olarak önemini Geç-Hitit Döneminde de koruduğu anlaşılmıştır Kalede Kaniş Kralı Varşama’nın sarayı keşfedilmiştir Sarayın büyük bir kısmı tahrip edilmiş olmasına rağmen zemin katın 50 odası ve arşiv vesikalarından bir kısmı açığa çıkarılmıştır I katı ile çağdaş olan saray, altındaki II kat sarayının enkazı üstüne kurulmuştur Saray eski Babil modasına göre inşa edilmiştir

Tepede bu çağın altındaki Eski Tunç Çağının son ve orta safhaları geniş bir alanda tetkik edilmiştir Kültepe’nin bu dönemi Sümer, Akad sonrası, Akad çağları ile çağdaştır Kuzey Suriye ve Mezopotamya’dan bölgenin tipik seramiği, altın, mücevherat, Akad sonrasına özgü silindir mühürler ithal edilmiştir Bunlar Anadolu Mezopotamya ilişkilerinin Asur Ticaret Kolonileri Çağından çok daha önceleri başladığını kanıtlamaktadır