Noktalama Işaretleri Ve özellikleri

NOKTALAMA İŞARETLERİ VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM

NOKTA:

VİRGÜL:
Cümlede özneden sonra; “genellikle de uzun cümlelerde kullanılır”
Örn:
Eylül, buranın en güzel, en neşeli, en canlı ayıdır
Bir düşünceyi kabul ya da reddetmek için kullanılan “EVET, HAYIR, YOK…” gibi sözcüklerden sonra:
Örn:
-Yok, ben bu işe karışmam
-Evet, senin dediğin doğruymuş
Tamlama kurmuş görünüpü anlam kargaşası yaratan sözcükler arasına:
Örn:
-Küçük ağacın arkasına saklandı
-Küçük, ağacın arkasına saklandı
Bağımlı sıralı cümleleri ayırmak için:
Örn:
İki günde bir, sırtına bir giysi geçiriyor, Galata’daki yazıhaneye damlıyor, orada oturuyor, çevresindekilere sorular soruyor, hesapları tartışıyor, bir çeşit denetleyici görevi yapıyordu

İKİ NOKTA:

NOKTALI VİRGÜL:
Bağımsız sıralı cümleler arasına:
Örn:
At ölür meydan kalır; yiğit ölür şan kalır
Birbirine bağlaçlarla (fakat, ancak, çünkü…) bağlanan cümlelerde bağlaçların önüne:
Örn:
Sizi hep koruyacağım; çünkü bana çok gereklisiniz
Virgülle ayrılmış farklı tür ya da takımları ayırmada
Örn:
Karadeniz kıyılarında en çok, çay, fandık, mısır; Akdeniz kıyılarında ise sebze, pamuk, ve narenciye üretimi yapılır

ÜÇ NOKTA:
Söylenmeyen, söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine:
Örn:
Aramızda ona, … adını vermiştik

SIRA NOKTALAR:
Bir alıntıda alıntıya alınmamış sözcüklerin bulunduğunu göstermek için
Herhangi bir nedenle yazılmak istenmeyen sözcüklerin bir bölümü yerine:
Örn:
K…… bu olaydan dersini almıştı

SORU İŞARETİ:
ÜNLEM İŞARETİ:
TIRNAK İŞARETİ:

KESME İŞARETİ:
Özel adlardan sonra konur
Örn:
Ahmet’le ne zaman tanışacağız?
Bana Gül’den haber var

KISA ÇİZGİ:
Kavramlar arasında, başlangıç, sonuç ve ortaklık bildirmek için:
Örn:
Türkçe, Ural – Altay dilleri arasındadır
2005 – 2006 öğretim yılı başladı

UZUN ÇİZGİ:
Konuşma çizgisi de denir
Yazıda konuşan kişinin konuşmasının başına konur
– Eee, daha daha nasılsın?

AYRAÇ (PARANTEZ):
Cümle kuruluşla ilgili olmayıp, cümlenin ya da içindeki sözcüğün anlamını açıkyalıcı özellikteki arasözler, sözcükler parantez içinde gösterilir
Örn:
Vatanı, (güzellik yönündün) cennete benzetmiştir
Bu durumu Çardaklı (Çankırı) her haliyle yansıtıyor

NOKTALAMA İŞARETLERİ


Dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılan noktalama işaretleri, yazının daha kolay anlaşılmasını sağlar Yazının okunmasını kolaylaştırır ve anlam karışıklığına düşülmesine engel olur
Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonumuzla açık olarak ortaya koyabiliriz Nerede duracağımızı nerede vurgu yapacağımızı biliriz Ancak yazıda böyle bir vurgulama yapamadığımızdan, bunu noktalama işaretleriyle sağlamaya çalışırız
Şimdi noktalama işaretlerinin neler olduğunu ayrıntılarıyla görelim

NOKTA ()

• Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır

“Bu konuyu mutlaka öğrenmeliyim”
“Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe”

• Sözcüklerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır

“Seni bir de Dr Ali Bey’e götürelim”
“Askerlere Yzb Ahmet emir vermiş”
Sözcüklerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda artık nokta kullanılmıyor
“Arkadaşım DSİ’de çalışıyormuş”

• Rakamla yazılan tarihler arasında kullanılır

“1551995 tarihinde anlaşma imzalandı”

• Sıra bildiren “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır

“Şimdi de 2 maddeyi inceleyelim”

• Saat ve dakikaların yazımında kullanılır

“Bugün 845'te toplantı var”

VİRGÜL (,)

• Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin aralarında kullanılır

“Kitaplarını, defterlerini, kalemlerini alıp gitti”
cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,
“Kırmızı, güzel bir arabası vardı”
cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır

• Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır

“Yaşlı kadının yanına yaklaştı”
“Yaşlı, kadının yanına yaklaştı”
cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu

• Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır

“Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam”

• İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır

“Beni çağırdı, kendisi gelmedi”

• Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden sonra kullanılır

“Yoo, bu kadarına dayanamam!”

• Seslenme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır

“Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?”

NOKTALI VİRGÜL (;)

• Öğe sayısı fazla olan ya da cümle içinde virgül bulunan sıralı cümleler arasında kullanılır

“Öğretmen, elindeki not defterini açtı; sözlü yapacağı bir öğrenci aradı”

• Bir bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce kullanılır

“Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum”

• Aralarında nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır

"Sözcükler isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; fiil gibi gruplara ayrılabilir

• Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır

“Küçük; eski bir eve girdi”
cümlesinde giren “küçük”tür Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi

İKİ NOKTA (:)

• Bir cümlede açıklama yapılacaksa, açıklamaya başlamadan hemen önce iki nokta kullanılır

“Türkçe’de sözcük kökleri iki ana gruba ayrılır: İsim ve fiil

• Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır

İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir

• Konuşma metinlerinde kullanılır

Ahmet: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu

ÜÇ NOKTA ()

• Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermek için kullanılır

“Bahçede elma, portakal, daha birçok meyve ağacı vardı”

• Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır

“Bir de istediğimi almamışsa”

• Söylenmek istenmeyen sözler yerine kullanılır

“Bu suçu işlemiş olabilir”

• Bir alıntının alınmayan yerleri yerine kullanılır

Ahmet Haşim “ sözden ziyade musikiye yakın ” sözleriyle tanımlamıştır şiiri

• Sözün bir yerde kesildiğini anlatmak için kullanılır

– Niçin gelmedin?
– Benim
– Mazereti bırak da gerçeği söyle

• Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır

“Karşıda başı dumanlı dağlar Yan tarafta küçük bir dere ”

SIRA NOKTALAR ()

• Şiirde alınmayan dizelerin, yazıda alınmayan bölümlerin yerine kullanılır

Ne sitem ne korku yalnızlıktan

Süslenmiş gemiler geçse açıktan

dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim

• Konuşmalarda kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır

– Neden geldin?
–
– Seni o mu çağırdı?

KISA ÇİZGİ (-)

• Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır

“Bu savaş 1939 - 1945 yılları arasında olmuştur”

• Birbiriyle ilgili ülke ya da kavram isimleri arasında kullanılır

“Türkiye - Suriye ilişkileri biraz gergin”
“Devlette yasama - yürütme - yargı organları net olarak ayrılmalıdır”

• Cümle içindeki arasözlerin başında ve sonunda kullanılır

“Bu konuyu - sen de hatırlarsın - onunla konuşmuştuk”

• Cümle sonunda sözcük yarım kaldığında kullanılır

“Şiir konusunda onun da benimle aynı görüşte olduğunu duyunca çok sevindim”
Eğer satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi değil kesme (') kullanılır
“Sizinle geçen yıl bugün yine aynı şehirde Ankara’da karşılaşmıştık ”

• Dilbilgisinde eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır

“Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır
“Çalışkan” sözcüğü “çalış-" fiilinden türemiştir

• Osmanlıca tamlamalarda kullanılır

“Servet-i Fünun edebiyatından sonra Fecr-i Ati topluluğu gelir”

UZUN ÇİZGİ (—)
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır

– Sen de bizimle gelecek misin?
– Neden gelmeyeyim?
– Hiç, sordum sadece

KESME İŞARETİ (')

• Özel isimlere gelen çekim eklerinin ayrılmasında kullanılır

“Bu konuda bir de Ahmet’in fikrini alalım”
Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz
“Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım”

• Sayılara ek getirilirken kullanılır

“Toplantı 1045'te başlayacaktır”

• Kısaltmalara ek geldiğinde kullanılır

“Sorun BM’de görüşülecekmiş”

• İki sözcüğün kaynaştırılarak söylenmesi sırasında ses düşmesi olursa ya da şiirde vezin gereği ses düşmesi yapılmışsa kullanılır

“Acep bu yerde var m’ola
Şöyle garip bencileyin”
“Yine n’oldu da ağlıyorsun?”

• Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır

“Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum”
Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz
“Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum”
cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur

SORU İŞARETİ (?)

• Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır

“Sana bu haberi kim verdi?”

• Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır

“Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?

• Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine kullanılır

“Yunus Emre (? - ?) Tekke şiirinin kurucusudur”

TIRNAK İŞARETİ (“ ”)

• Cümle içinde başkasına ait sözlerde kullanılır

O bana: “Şimdi sizinle gelemem” demişti

• Cümle içinde geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir

Bu derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik
Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz
Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun

• Cümlede önemsenen, vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir

Benim söylediklerim “vaad” değil “gerçek”tir

• Alıntılar tırnak içine alınarak verilir

Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, amacını ortaya koyar
Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır
“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır’ der”

PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( ( ) )

• Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır

“Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış”

• Cümledeki herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır

“Kıbrıs konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz”

• Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine alınır

“Bu öğretim yılında (1993 - 1994), devlet yine gelişmiş (?) eğitim sistemleri deneyecekmiş”

• Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir

“Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır”

• Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır

“Kadın (başını öne eğerek): “Bilmiyorum” dedi

ÜNLEM İŞARETİ (!)

• Ünlem cümlelerinin sonunda kullanılır

“Hey, bana baksana sen!”
“Yandım!”
“Aman Allah’ım!”

• Bir sözün yanında parantez içinde ünlem işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir
• “Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin”

Paylaşım için Teşekkürler

Noktalama İşaretleri- Noktalama İmleri





Noktalama işaretleri ya da noktalama imleri yazılı anlatımda kullanılır Sözlü anlatımda, bir başka deyişle konuşurken el, yüz ve gövde hareketleriyle sözcüklere ya da cümleye fazladan bir anlatım olanağı kazandırırız Öfkemizi, sevincimizi, kederimizi, şaşkınlığımızı, kısacası bütün duygularımızı anlatırken yüzümüzün çizgileri değişik bir biçim alır El, kol hareketleri birçok konuda anlatımımıza yardımcı olur Bu tür hareketler mimik ve jest diye adlandırılır Bunun dışında vurgu ve ton da sözlü anlatıma yardımcı olan öğelerdir Yüksek sesle ya da fısıltıyla konuşmak, bir sözcüğün hecelerini basa basa söylemek anlatımımıza olanaklar sağlar Cümle bittiği zaman biraz durmak, sözcükleri sıralarken ara vermek anlatımımıza açıklık kazandırır Bunların tümünü yazılı anlatımda belirtmeye olanak yoktur, ama noktalama işaretleriyle bu sorun büyük ölçüde çözümlenir Yazılı anlatımda kullanılan noktalama işaretleri yanlış anlaşılmayı, anlam kaymasını önler Anlatıma açıklık ve anlaşılırlık kazandınr
Dilimizde noktalama işaretlerinin kullanılması Tanzimat edebiyatı döneminde başladı Daha sonra Edebiyatı Cedide akımı sanatçıları noktalama işaretlerini daha özenle kullandılar, edebiyat ve basın dünyasında da noktalama işaretleri kullanımının yerleşmesini sağladılar
Türkçe'de kullandığımız başlıca noktalama işaretleri şunlardır: Nokta ya da durak (); üç nokta ya da susma işareti (); soru işareti ya da soru noktası (?); ünlem işareti ya da ünlem noktası (!); çift nokta (iki nokta, iki nokta üst üste) ya da açıklama noktası (; virgül (,); noktalı virgül (; bağlama çizgisi (kısa çizgi) ya da birleştirme çizgisi (); uzun çizgi ya da konuşma çizgisi (�); noktalı çizgi (); tırnak işareti (" "); tek tırnak (' '); ayraç ya da parantez ( ( ) ); köşeli ayraç ya da köşeli parantez ( [ ] ); eğik çizgi (/); sayfayı çeviriniz işareti ya da yazının sürdüğünü belirten işaret (/ ya da /); dipnot işareti ya da yıldız (); paragraf işareti ya da çengel (§); üç yıldız işareti (); sıra noktalar ()
Kesme ( ' ) ve düzeltme ya da inceltme ( ) işaretleri sözcüklerin yazımı ile ilgili olduklarından noktalama işaretleri dışında kalır {bakYAZIM KURALLARI)
� Noktanın () kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Tam, bitmiş cümlelerin sonunda:
Uykusu gelince kitabı kapatıp yattı Az sonra yağmur boşanacak
2 Cümle değerinde olan anlatımların sonunda:
Peki Olur Evet
3 Kısaltmalarda:
TBMM, Dr, Öğt
4 Konuları numara sırasıyla belirtmek için kullanılan harf ya da rakamlardan sonra:
A, 1, III
5 inci, nci ekinin yerine rakamlardan sonra:
II Mehmed, 20 sayfa, I Dünya Savaşı
6 Tarih atarken gün, ay ve yıl gösteren rakamlar arasında:
29X 1923
7 Belli bir saat ve dakikayı gösterirken:
0915'te, 1930'da
8 Sayılarda haneleri üçer üçer ayırmak için:
875956 142690000
9 Sayılar arasında çarpı işareti yerine:
9 12=108 Noktadan sonra gelen cümlenin büyük harf ile yazıldığını unutmamak gerekir
� Uç nokta ya da susma işaretinin () kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Çeşitli nedenlerle tamamlanamayan ya da tamamlanmasına gerek duyulmayan cümlelerin sonunda:
Bu güzel çiçeklere hiçbir yerde rastlayamazsınız Özenle yapılmış bahçelerde bile
2 Bir dizi ad, nitelik, olay sıralandıktan sonra bunların benzerlerinin de olduğunu, ama cümlede belirtilmediğini göstermek için:
Kıra giderken her şeyi yanlarına aldılar; yiyeceklerini, bisikletlerini, toplarını
3 Söylenmek istenmeyen sözcükler yerine:
Siz E'nin ne kadar tembel olduğunu bilmezsiniz
Pissu çukuru taşmış, ortalığı götürüyordu
4 Cümleler arasında uzunca bir duraklama olduğunu ya da cümlede anlatılan durumun sürüp gittiğini belirtmek için:
Durmadan gidiyorduk Sonunda köye vardık
İlkbahar, yaz, sonbahar geçer ve yeniden kış başlar
5 Alıntılarda, kullanılmayan bir önceki cümleyi belirtmek için:
Bu temel senin en kıymetli hazinendir (K Atatürk)
� Soru işaretinin (?) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Soru sorulan ya da soru anlamı içeren cümlelerde:
Nereden gelip nereye gidiyorsun? Futbol maçına mı gitmek istersin, tenis karşılaşmasına mı? Sonra?
2 Kesinliği kuşkulu olan, iyi bilinmeyen bilgilerden sonra ayraç içinde ya da ayraçsız olarak:
Bazı yerlerde ise köyün nüfusu 1432 (?) olarak gösteriliyor
3 Soru niteliği ağır basan cümlelerde ünlem belirtilmek istendiğinde soru ve ünlem işareti birlikte kullanılabilir:
Demek bizi bırakıp gideceksin?!
� Ünlem işaretinin (!) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 İçinde ünlem sözcüğü bulunan cümlelerde:
Ay! İçime fenalık geldi Ah, elim yandı! Hey çocuklar gelin!
2 Şaşma, acıma, alay, küçümseme gi bi duyguları belirten cümlelerin sonunda ya da bu tür duyguları belirtmek için bir sözcükten sonra ayraç içinde:
Zavallının yiyecek bir lokma ekmeği yoktu!
O gölgesinden bile korkar! Kendisi çalışkan (!) olduğu için ders dinlemeye gerek görmez Parası yokmuş, ama zengin (!) adam_mış

3 Ünlem niteliği ağır basan soru cümlelerinde ise hem ünlem, hem soru işareti kullanılabilir:
Yangın mı var yoksa!? � Çift nokta (iki nokta, iki nokta üst üste) ya da açıklama noktasının ( kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Açıklama yapılan ya da açıklama gerektiren madde başlıklarından sonra:
Karbon Monoksit: Kimyasal formülü CO olan renksiz ve kokusuz bir gazdır
2 Açıklama gerektiren bir cümleden sonra:
Bu yörede yetiştirilen başlıca ürünler şunlardır: buğday, arpa, yulaf ve mısır Göl için şöyle bir tanım verebiliriz: Kara ile çevrili büyük su birikintilerine göl deriz Dikkat ederseniz birinci örnekte iki noktadan sonra küçük harfle, ikinci örnekte ise büyük harfle başlanmıştır İki noktadan sonra bir sıralama söz konusu ise küçük harfle, bir cümle ya da cümle değerinde bir anlatım söz konusu ise büyük harfle başlamak gerekir İki noktadan sonra gelen özel isimler her zaman olduğu gibi büyük harfle başlar
3 Birkaç olasılığın olduğunu, bir sıralama ya da bölümleme yapılacağını belirtmek için:
Necati Cumalı'nın çalışmalarını dört öbekte toplayabiliriz: 1 Şiir, 2 Roman ve öykü, 3 Oyun, 4 Düz yazı
4 Bir cümleye bağlı olarak, bir kimseden olduğu gibi aktarılmış ve tırnak içinde gösterilmiş alıntılardan önce:
Çocukları çok seven ve çocuklara çok değer veren Tevfik Fikret bir şiirinde şöyle der: "Siz ey fezayı ferdanın küçük güneşleri"
5 Bir kişi ya da kişilerin konuşacağını anlatmak için konulan uzun çizgi ya da konuşma çizgisinden önce:
Öğretmen:
�Bugün hava güzel, dedi Dersimizi
bahçede işleyelim mi?
Bütün sınıf:
�İşleyelim öğretmenim! diye bağırdı
6 Matematikte, bölme işleminde bölünen ile bölen arasında:
36:4=9 120:6=20
� Virgülün (,) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Çeşit ya da görev bakımından birbirinin aynı olan sözcüklerin arasına konur:
Kitabı eline aldı, açtı, okudu ve bir kenara bıraktı (Fiiller arasında) Gazete, radyo, televizyon kitle iletişim araçlarındandır (Özneler arasında) Kedileri, köpekleri, kuşları, atları severdi (Nesneler arasında) Defterini odada, salonda, okulda aramış (Tümleçler arasında) Temiz, düzenli, çalışkan ve sevimli bir çocuktur (Sıfatlar arasında)
2 Çeşit ya da görev bakımından birbirinin aynı olan sözcük öbekleri arasına konur:
Çiçek vazoları, kül tablaları, sehpa ve masaların üstleri hep camdandı Şuraya güzel görünüşlü bir bitki, oymalı bir dolap, renkli bir resim konabilir
3 Sıralı cümlecik ya da cümleleri ayırmak için:
Kuşlar, balkonun bir kenarına bırakılan ekmek kırıntılarını yemek için önce balkonun demirlerine konar, dikkatle çevreyi kolaçan eder, sakınarak balkona atlar ve kırıntıları yemeye koyulurlardı
4 Anlama güç katmak için kullanılan yineleme sözcüklerini, sözcük kümelerini ayırmada ya da kendinden sonra gelen cümlenin anlatımını belirginleştiren sözcüklerden sonra konur:
Kaptan, o eski deniz kurdu, teknelere doğru baktı
5 Özellikle belirtilmek istenen özne ve tümleç gibi öğelerden ya da yüklemden uzak kalmış özneden sonra:
Tren, yalçın kayaların arasından geçip birden cennet gibi bir vadiye ulaştı Kent, gittikçe kalabalıklaşan nüfusu ve betonlaşan görünümüyle insanları boğmaya başlıyor
6 Cümlede araya konan açıklayıcı söz öbeklerinin, cümleciklerin başında ve sonunda:
Atletizmin hız koşuları dalındaki takım yarışmaları, 4x100 ve 4x400 bayrak yarışları, bireysel çabayı ve takım olarak uyumlu olmayı gerektirir Şiir, insanlığın tanıdığı belki de bu en eski edebiyat sanatı, günümüzde de ilgi çekiyor ve gündemde kalıyor
7 Seslenme sözcüklerinden sonra:
Kardeşim, sana uzun süredir mektup yazamadım
Çocuklar, siz biraz oyalanın ben şimdi dönerim
Sayın okurlar, şimdi size ilginç bir öykü aktaracağım
8 Tırnak içine alınmamış konuşma cümlesinden sonra kullanılan demek fiilinden ve "diye" ulacından önce:
Ben bu işte yokum, dedi
Buyrun, yemek hazır, diye seslendi
Koyunlar kaçmış, diye bağırıyordu
9 Cümlede bir ismin başına rastlayan isimleşmiş sıfatları ayırarak bir anlam kaymasına ya da kargaşasına engel olmak için:
Küçük, camit bir dolap aldım ("Küçük" olan cam değil dolaptır) (Küçük ve camlı bir dolap aldım) Yabancı, şoföre yol soruyordu ("Yabancı" olan şoför değil bir başka kişidir) (Yabancı bir kimse şoföre yol soruyordu)
10 Özellikle konuşma sırasında çok kullandığımız ara cümleleri yazılı bir metinde kullandığımız zaman asıl cümleden ayırmak için
Burası kayalık ama, kim ne derse desin, bayağı güzel bir yer Çocuk, Allah esirgesin, hastalanıp yatarsa bakacak kimsesi yok
11 Ondalık sayılarda kesirleri belirtmekte:
12,200 kg, 24,360 km, 1475,50 TL � Noktalı virgülün ( kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Sıralı cümleler arasında:
Çoğu benekli, uzun kulaklı cins köpekler; bir gözü yeşil, bir gözü mavi, az bulunan cinsten Van kedileri; tüyleri renk renk muhabbet kuşları her yanını doldurmuştu
2 Fakat, ama, çünkü, bunun için, öyleyse, oysa gibi sözcüklerden önce ya da bu sözcükler yerine:
Denize bir tek bu yolla inilir sanıyor; oysa çalıların arasında bir yol daha var Çok güneşte kalma; hasta olursun (Çok güneşte kalma, çünkü hasta olursun)
Bu su pis gibi görünüyor; tertemizdir ve içilebilir (Bu su pis gibi görünür, ama tertemizdir ve içilebilir)
� Kısa çizgi, bağlam, ya da birleştirme çizgisinin () kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Satır sonunda bitmeyip alt satıra dönen sözcüğün hecelerini ayırmak için:
İnsanların bazı bulaşıcı hastalıkları geçirmekle o hastalıklara karşı direnç kazandıklarını gören bilim adamları, bu doğal bağışıklığı yapay yoldan yaratmanın çarelerini aradılar
2 Yeni Türk alfabesiyle aktarılan eski metinlerdeki Arapça ve Farsça tamlamalarda:
İlmi kimya (Kimya bilimi), Tarihi Kadim (Eski Tarih)
3 Bir olayın, durumun başlangıcını ve sonunu gösteren tarihler ve sözcükler arasında:
192338 arası tarihimizde Atatürk dönemi olarak adlandırılır TrabzonErzurum Karayolu oldukça tehlikelidir
4 İki ulus, iki kavram arasındaki ortaklığı, iç içeliği göstermek için:
Camiler Türkİslam sanatının simgesi sayılır
Birçok olayı görmeişitme yoluyla algılarız
5 Karşıtlıkları belirtmek için:
Yüzyıllar boyu dinbilim tartışması süregelmiştir
Güney Afrika'da Siyahbeyaz ayrımı çatışmalara yol açıyor
6 Dilbilgisi incelemelerinde kök ve gövdelerin sonuna, eklerin başına konur:
göz, yaz, çevir, güzelleş, tozlan kök ve gövdeleri il, leş, di ekleri
7 Cümle içinde bazı ayrıntıları, açıklayıcı bilgileri belirtmek için:
İlkbahar ile sonbahar geçiş mevsimi olduğu için insan sağlığı açısından önemli mevsimlerdir
Irmağı aşmak için geçen hafta kabaran sular eski köprüyü yıkmıştı köylüler halattan bir köprü kurmuşlardı
� Uzun çizgi ya da konuşma çizgisinin (�) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Konuşmaları belirtmek için:
Hakem oyuncuyu yanına çağırdı: �Böyle sert oynamayı sürdürürsen kırmızı kart görür ve oyun dışı kalırsın, dedi
Futbolcu, hakemi sinirli bir biçimde dinledikten sonra:
�Yalnız ben sert oynamıyorum ki! dedi Ama bundan sonra daha dikkatli oynayacağım 2 Yazı içinde geçen ve art arda yazılan dizelerin arasına ya uzun çizgi ya da eğik çizgi (/) konur:
Denizi çok seven bu adam ne zaman denizden uzakta kalsa Ömer Bedrettin Uşaklı'nın "Deniz Hasreti" adlı şiirini anımsıyordu: "Nasıl yaşayacağım ey deniz senden uzak! �Yanıp sönüyor gibi gözlerimde fenerin � Uyuyor mu limanda her gece sallanarak �Altından çivilerle çakılmış gemilerin?"
� Noktalı çizginin () kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Bir sıralama ya da tanımlama söz konusu olduğunda başlık, rakam ya da harften sonra:
MercanlarDenizlerin sığ kesimlerinde biriken iskeletleriyle mercanadaları ve mercan resifleri oluşturan omurgasız hayvanlar
2 Bir rakamın kesri olmadığını göstermek için ve özellikle de paraların rakamla gösterilmesi sırasında:
280TL, 1800DM
� Tırnak işaretinin (" ") kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Başkasından alınmış bir sözü ya da alıntıyı belirtmek için:
Ahmet Hamdi Tanpınar "Bir ağacın ölümü, büyük bir mimari eserin kaybı gibi bir şeydir" derken ağacı hem bir canlı, hem de bir yapıt gibi görüyor Atatürk'ün şu sözünün ne kadar önemli olduğunu bütün dünya anlamış durumda: "Yurtta sulh, cihanda sulh!"
2 Dikkati çekmek ya da belirgin duruma getirmek için bir sözcük ya da bir terim tırnak içine alınabilir:
Kıyılarda, yüzme bilmeyenleri uyarmak
için konulan "levhalar" vardı
Çoğu kimse otomobile kısaca "oto" der,
geçer
3 Yapıt ya da kurum adları tırnak içinde gösterilebilir:
Geçen gün Hüseyin Rahmi'nin "İki Hödüğün Seyahati"ni okudum; ne hoş romanmış!
Cihat Burak'ın "Akvaryum ile Kedi" adlı resmindeki kedinin kavanozdaki balıklara nasıl baktığını anımsar mısın? Ülkemizde hayır ve yardım amacıyla kurulan ilk derneklerden biri de "Donanma Cemiyeti"dir
4 Sıralamalarda ya da çizelgelerde alt satırda yinelenen sözcükler yerine "denden" diye de adlandırılan tırnak işareti konur:
Ocak ayı geliri
Şubat "
Mart " Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi tırnak içine alınan cümle ya da alıntılarda noktalama işaretlerini kullanma açısından bazı özellikler söz konusudur Tırnak içindeki cümle eğer ayrı bir cümle olarak kalıyorsa, bu cümlenin sonundaki noktalama işareti aynen kullanılır Tırnak içindeki cümle eğer içinde bulunduğu cümlenin bir öğesi durumundaysa, aslında bulunan noktalama işareti konmayabilir
Bir sözcüğü ya da terimi belirgin kılma, bir yapıt ya da kurum adı belirtme amacıyla tırnak işareti yerine sözcükler siyah ya da italik olarak da gösterilebilir
� Tek tırnak işaretinin (' ') kullanıldığı yer: Tırnak içinde gösterilmiş bir alıntıda başka
bir alıntı tek tırnak işaretiyle belirtilir:
"Televizyonda konuşan hekim 'Diş sağlığı çok önemlidir' deyince benim de aklıma dişlerimi fırçalamak geldi"
� Ayraç ya da parantezin ( ( ) ) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Cümle içinde bir sözcüğün anlamdaşını, yabancı dildeki karşılığını, eskiden kullanılan karşılığını vermek için:
Çamaşırları ağartmak (beyazlatmak) için kullanılan çamaşır suları vardır Bir ülkenin iktisadi (ekonomik) yaşamında (hayatında) dışsatım (ihracat) ve dışalım (ithalat) büyük önem taşır Hoşgörü (tolerans) insanlar arasında çabuk iletişim kurulmasını da sağlar
Cümle içinde bazı ayrıntılar, açıklayıcı bilgiler iki kısa çizgi arasında belirtildiği gibi ayraç içinde de verilebilir:
Yemyeşil kırlarda taylar (at yavrularına tay dendiğini biliyorsunuz) oradan oraya koşturup duruyorlardı 3 Sıralama ve döküm söz konusu olduğunda rakam ya da harften sonra kapama ayracı kullanılabilir:
1)2)3) A)B)Q
� Köşeli ayraç ya da köşeli parantezin ( [ ] ) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Ayraç içindeki açıklamanın içinde yeni bir açıklama gerektiğinde:
Müzik aletleri seslerinin elde ediliş biçimlerine (vurmalı çalgılar, üflemeli [nefesli] çalgılar, yaylı çalgılar, mızraplı çalgılar) göre bölümlere ayrılır
2 Cümleden ayrı bir açıklama ya da bilgiyi göstermek için:
Ahmed Haşim konusunda daha önce verilen bilgiler [bak Türk Şiirinde Simgeciler] bu şairin sanat anlayışına ışık tutmuştu
� Eğik çizginin (/) kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Tarih atarken gün, ay, yıl gösteren rakam ya da sözcüklerin arasına:
14/Kasım/1940, 10/Eylül/1967, 21/Arahk/1970
2 Yazı içinde geçen ve art arda yazılan dizelerin arasına uzun çizgi (�) konduğu gibi eğik çizgi de konabilir:
"Karnın yardım kazmayınan belinen/ Yüzün yırttım tırnağınan elinen/Yine beni karşıladı gülünen/Benim sadık yarim kara topraktır" diyen Âşık Veysel toprağı insanın en yakın, en vefalı dostu olarak görüyor
� Sayfayı çeviriniz işaretinin ya da yazının sürdüğünü belirten işaretin (/ yada /^kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 El yazısı ya da makineyle yazılmış yazılarda sayfanın sağ alt köşesine konarak yazının bitmediğini, sürdüğünü belirtmek için
2 Dizeleri beyit, dörtlü, beşli gibi belli sayılarda kümelenmiş şiirlerde sayfa çevirmek gerekse bile dizelerin kümelenişi bilindiği için okumayı sürdürmek kolaydır Ama art arda sıralanan dizelerden oluşan şiirlerde, belirli
yerde ara verilmeyen durumlarda şiirin sürdüğünü belirtmek gerektiğinde bu işaret kullanılır
� Dipnot ya da yıldız işaretinin () kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Bir açıklama ya da bilgi verme söz konusu olduğunda ilgili sözcüğün sağ üst köşesine konur Dipnot ile ilgili açıklama kitabın düzenine göre ya aynı sayfanın altında ya bölümün ya da kitabın sonunda yer alır Bölüm sonunda ya da kitabın sonunda yer alan açıklamalar için, karışıklığı önlemek amacıyla yıldız yerine rakam kullanılır
2 Bazı ansiklopedi, sözlük ya da kitaplarda sözcüklerin aynı yapıt içinde açıklamalı olarak yer aldığını belirtmek için "yıldız ile işaretlenmiş sözcüğe bakabilirsiniz" anlamında:
Cemil Topuzlu hem asker hekim, hem de belediyeci olarak ülkemize çok hizmet etti Haritalarda ölçek kullanılır
� Paragraf işareti ya da çengel (§) bir yazıda paragraf, bölüm başlarını belirtmek için kullanılır Bazı durumlarda aralara da konur
� Üç yıldız işareti () bir yazıda bir bölüm bitip konu değiştiği zaman bölümler arasına konur Sıra noktaların () kullanıldığı yerleri şöyle sıralayabiliriz:
1 Bir konuyu bölümlere ayırmak için
2 Yazılı bir anlatımda iki olay ya da durum arasında zaman geçtiğini belirtmek için
3 Çeşitli nedenlerle söylenemeyen, bilinmeyen, karışık ya da silik metinlerin temize çekimi sırasında okunamayan sözcüklerin yerine:
Çok yemek yiyince midesini bozdu ve sonunda
Adam denen aygıtı eline aldı Kazılardan elde edilen yazıtların çoğu "Ey gök tanrısı" ve "Ey tanrısı" diye başlıyordu
4 Bir metinden alıntı yapıldığında bazı nedenlerle alınmayan, atlanan cümleler olduğunu göstermek için
Noktalama işaretleri belli kurallara göre kullanılmakla birlikte her yazar bu işaretleri kendi anlayışına göre de kullanabilir Şiirde noktalama işaretlerini hiç kullanmayan şairler vardır Roman ve öyküde kullanılmakta olan ve "bilinç akışı" adı verilen anlatım tekniğinde de noktalama işaretlerinin hiç yer almadığı ya da çok az kullanıldığı görülmektedir İnsanın düşündüklerini, aklından geçenleri olduğu gibi yazıya dökmek isteyen yazarlar bu tür bir anlatıma başvururlar Yine de yazılı anlatımda noktalama işaretlerinin anlatıma sağladığı yararları göz önünde tutarak bu işaretleri kurallara uygun bir biçimde kullanmak gerekir
Noktalama işaretlerinin kullanımı konusunda CÜMLE ve DİLBİLGİSİ maddelerine de bakarak bilgilerinizi pekiştirebilirsiniz