Magnetızma-Manyetizma

Magnetızma-Manyetizma

MAGNETIZMA ya da manyetizma sözcüğü mıknatısları ve magnetik alanları tanımlamak için kullanılan bir terimdir Bu terimin kökeni, Türkiye'de Aydın yakınlarında kurulmuş olan ve magnetit (mıknatıstaşı) mineralinin ilk bulunduğu yer olarak tanınan antik Magnesia kentine dayanır Demir oksit yapısındaki magnetit doğal mıknatıstır Oysa kullandığımız mıknatısların çoğu, sonradan kalıcı mıknatıslık özelliği kazandırılmış çeşitli alaşımlardan yapılır

Eski Yunanlılar, bir magnetit kütlesinin demir parçalarını çektiğini, hatta kaldırabildiğini biliyorlardı Ama mıknatısların demiri ya da bazı metalleri çekmekten başka önemli özellikleri de vardır Eğer bir demir ya da çelik parçası art arda birkaç kez bir mıknatısa hep aynı yönde sürtülürse, sonunda bu parça da mıknatıslanır, yani bir mıknatıs haline gelir Mıknatısların bir başka özelliği de kutup'lanmn olmasıdır; bunlar mıknatıslık özelliğinin en güçlü olduğu noktalardır

Düz çubuk biçimindeki bir mıknatıs demir tozuna batırılıp çıkarılacak olursa, demir tozunun mıknatısın uçlarına yapıştığı, çubuğun ortasında hiç toz toplanmadığı görülür İşte bu uçlar çubuk mıknatısın kutuplarıdır Mıknatısların çok önemli özelliklerinden biri de, serbestçe dönebilecek biçimde asıldıklarında ya da bir sıvının üzerinde yüzdürüldüklerinde her zaman kuzeygüney doğrultusunu göstermeleridir (Ayrıca bak PUSULA) Serbestçe dönebilecek biçimde asılmış iki mıknatıs birbirine yaklaştırılırsa, kuzeyi gösteren kutupları (kısaca "kuzey kutupları") birbirinden uzaklaşır ve her birinin kuzey kutbu öbürünün güney kutbuna yaklaşacak biçimde döner

Fizikte bu olguyu tanımlamak için "karşıt kutuplar birbirini çeker, benzer kutuplar birbirini iter" denir Mıknatısların ilginç bir özelliği daha vardır: Bir mıknatıs parçalara ayrıldığında, bu parçalardan her biri kuzey ve güney kutupları olan küçük bir mıknatıs haline gelir
Kraliçe I Elizabeth'in saray hekimi olan İngiliz bilim adamı William Gilbert, 1600'de yazdığı bir kitapta Dünya'nın dev bir mıknatıs olduğunu, kutuplarının da kuzey ve güney uçlarda bulunduğunu öne sürmüştü Dünya' nın magnetik kutuplarının gerçek (coğrafi) Kuzey ve Güney Kutup noktalarıyla aynı yerde olmaması dışında bu savı tümüyle doğruydu (bak Magnetik Kutuplar)

MANYETİZMA

Magnetizma ya da manyetizma sözcüğü, mıknatısları ve manyetik alanlarıManyetizma, mıknatıslanmış maddelere ilişkin özelliklerin tümünü ve mıknatısların özelliklerini, inceleyen bir fizik dalıdır Bu terimin kökeni, Türkiye'de, Aydın yakınlarında kurulmuş olan ve magnetit (mıknatıs taşı) mineralinin ilk bulunduğu yer olarak tanınan, antik Magnesia (Manisa) kentine dayanır tanımlamak için kullanılan bir terimdir

MIKNATISLAR VE ÖZELLİKLERİ

Magnetik oksit denen; bir demir oksidi (Fe3O4) içeren bazı minerallerin, demir tozunu çekme özellikleri vardır Mıknatıslanmaları zayıftır Bu nedenle uygulama açısından kullanışlı değildirler Yapay mıknatıslarsa, genellikle sert çelik ya da ferrittendir

Mıknatıs olayının temeli, şöyle açıklanabilir Maddeleri oluşturan atomların elektronları, rastgele yüklü ve her yöndedirler Yani düzensizdirler Tekdüze sıralanmazlar Mıknatısların elektronları ise, tek bir yönde yüklüdür Örnek verirsek; çelik çubuk, mıknatıslandığında moleküller, tıpkı geçit törenlerindeki askerler gibi,sıraya dizildiğinden; birinin kuzey kutbu öbürünün güney kutbuna döner Böylece, bütün moleküllerin manyetik etkisi, birbirine ekleneceğinden, çelik çubuk, güçlü bir mıknatısa dönüşür Eğer bu çubuk, çekiçle dövülür yada iyice ısıtılırsa, moleküllerin düzeni, yeniden bozulacağı için, çelik çubuk ta, mıknatıslığını yitirir

Mıknatısların, demiri, ya da bazı metalleri çekmekten başka, önemli özellikleri de vardır Eğer bir demir ya da çelik parçası, ard arda birkaç kez bir mıknatısa hep aynı yönde sürtülürse, sonunda bu parçada mıknatıslanır Yani, bir mıknatıs haline gelir Mıknatısların bir başka özelliği de, kutup'larının olmasıdır Bunlar mıknatıslık özelliğinin en güçlü olduğu noktalardır Düz çubuk biçimindeki bir mıknatıs, demir tozuna batırılıp çıkarılacak olursa, demir tozunun mıknatısın uçlarına yapıştığı, çubuğun ortasında, hiç bir toz toplanmadığı görülür İşte bu uçlar, çubuk mıknatısın kutuplarıdır Mıknatısların çok önemli özelliklerinden biride, serbestçe dönebilecek biçimde asıldıklarında, ya da bir sıvının üzerinde yüzdürüldüklerinde, her zaman kuzey-güney doğrultusunu göstermeleridir

Serbestçe dönebilecek biçimde asılmış iki mıknatıs, birbirine yaklaştırılırsa, kuzeyi gösteren kutupları (kuzey kutupları) birbirinden uzaklaşır ve her birinin kuzey kutbu öbürünün güney kutbuna yaklaşacak biçimde döner Fizikte, bu olguyu tanımlamak için, "karşıt kutuplar birbirini çeker, benzer kutuplar birbirini iter" denir Mıknatısların ilginç bir özelliği daha vardır Bir mıknatıs parçalara ayrıldığında, bu parçalardan her biri, kuzey ve güney kutupları olan küçük bir mıknatıs haline gelir

MANYETİK ALANLAR

Bir defter yaprağı, bir çubuk mıknatısın üzerine yerleştirilir ve yüzeyine demir tozu serpilirse, bu tozlar çizgiler halinde dizilerek, özel bir dağılım deseni oluştururlar "Kuvvet çizgileri (indükleme çizgileri)" denen ve hiçbir zaman birbirini kesmeyen bu çizgilerin, herhangi bir noktadaki doğrultusu, uygulanan manyetik kuvvetin doğrultusunu gösterir Eğer kağıdın üstüne, küçük bir manyetik pusula yerleştirilirse, pusulanın iğnesi de altındaki kuvvet çizgisiyle aynı doğrultuya yönelir Kuvvet çizgileri arasındaki uzaklığa bakılarak, manyetik kuvvetin büyüklüğü anlaşılabilir Çizgilerin sık ve birbirine yakın olduğu yerde manyetik kuvvet, daha güçlüdür Kuvvet çizgilerinin geçtiği bölgenin tümüne, manyetik alan denir Kağıdın üstüne, yumuşak(katışıksız) bir demir parçası konulursa, çevresindeki kuvvet çizgileri, sanki bu demirin içinden geçiyormuş gibi, bir araya toplanır Çünkü kuvvet çizgilerinin demirden geçmesi, havadan geçmesinden çok daha kolaydır Bu nedenle, bazı duyarlı aygıtları manyetik etkiden korumak için, yumuşak demirden paravanlar kullanılır