Libya

Libya Büyük Sosyalist Libya Arap Halk Ülkenin Resmi Tam Adı: Büyük Sosyalist Libya Arap Halk Cumhuriyeti

Kısa Şekli : Libya

Yerel Tam Adı: Al Jumahiriyah al Arabiyah al Libiyah ash Shabiyah al Ishtirakiyah al Uzma

Yerel Kısa Şekli: Yok

Yönetim biçimi: Cumhuriyet

Başkenti: Tripoli (Trablusgarp)

İdari Bölümleri: 25 belediye; Ajdabiya, Al 'Aziziyah, Al Fatih, Al Jabal al Akhdar, Al Jufrah, Al Khums, Al Kufrah, An Nuqat al Khams, Ash Shati', Awbari, Az Zawiyah, Banghazi, Darnah, Ghadamis, Gharyan, Misratah, Murzuq, Sabha, Sawfajjin, Surt, Tarabulus, Tarhunah, Tubruq, Yafran, Zlitan

Bağımsızlık Günü: 24 Aralık 1951 (İtalya'dan)

Milli Bayramları: İhtilal Günü, 1 Eylül (1969)

Anayasası: 11 Aralık 1969, 2 Mart 1977

Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: ABEDA, AfDB (Afrika Kalkınma Bankası), AFESD (Arap Ülkeleri Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Fonu), AL, AMF (Arap Ülkeleri Para Fonu), AMU (Arap Magrep Birliği), CAEU (Arap Ülkeleri Ekonomik Anlaşmalar Konseyi), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), ECA (Birleşmiş Milletler Afrika Ekonomik Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), MONUC (BM Kongo Operasyonu), NAM, OAPEC (Arap Petrol İhracatçısı Ülkeler Örgütü), OAU (Afrika Birliği Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü)
Afrika kıtasının, kuzeyinde Akdeniz kıyısında yer alan bir ülke 32°-20° kuzey enlemleri ile 10°-25° doğu boylamları arasında kalır KuzeydeAkdeniz, doğuda Mısır, güneydoğuda Sudan güneyde Nijer ve Çad, batıda ise Cezâyir ve Tunus’la çevrilidir

Târihi

Libya’nın bilinen ilk târihi, ülkede mevcut mağara, harâbe ve eski eserler üzerinde yapılan araştırmalara göre, MÖ 400 yıllarında yaşamış olan Berberîlerle başlar Eski Yunanlılar Libya’nın en eski yerlileri olarak bilinen Berberîlere, “Lebular” ve ülkeye de “Lebu” diyorlardı Zamanla bu kelime, “Libya” şeklinde söylenmiştir Berberîler, uzun müddet Fenikelilerin istilâsında kalmışlardır Libya, bundan sonra birçok milletlerin istilâsına uğradı ve pekçok medeniyetlerin tesirinde kaldı Libya’yı önce Kartacalılar, sonra Romalılar idâreleri altına aldılar Romalılar buraya “Afrika” adını verdiler Bu isim yıllar sonra bütün kıta için söylenir oldu Libya, bunlardan sonra 642 yılına kadar Vandallar ve Bizanslıların istilâsında kaldı

Mekke’de doğan İslâm güneşi, 642 yılında Libya’yı aydınlatarak, Afrika karanlığını ve Bizans zulmünü ortadan kaldırdı Emevî orduları bölgeyi bunlardan temizleyerek, İslâm dîninin buralarda yayılmasına sebeb oldu Emevîlerden sonra kurulan Abbâsî Devletinin meşhur halîfesi Hârûn Reşîd zamanında, Libya’ya “Ifrikiye” adı verildi ve devlete bağlı vâlilerce idâre edildi Uzun yıllar Abbâsi hâkimiyetinde kaldıktan sonra, 910 yılında Fâtimîlerin işgâline uğradı Kısa bir müddet sonra, önce Eyyûbi Devletine daha sonra Memlûklere bağlandı Libya 1551 yılına kadar Memlûk sultanlarının idâresi altında kaldı Aynı yıllar, Osmânlı Devletinin Asya, Avrupa ve Afrika’da fetihler yaparak zaferden zafere koştuğu yükselme dönemidir

Bir zamanlar İspanya ve Malta şövalyelerinin elinde inleyen Trablus, 1551 yılında, meşhur Kaptan-ı derya Turgut Reis tarafından fethedilmiş ve Libya, Osmanlı Devletine bağlanmıştı Libya, 400 yıl Osmanlı adâleti ve idâresi altında huzur ve refah içinde yaşadı Osmanlı Devletine bağlı ayrı bir il idi Osmanlı pâdişahının tâyin ettiği vâlilerce idâre edilir ve her yıl devlete vergi verirdi Fakat Osmanlı Devletinin son zamanlarında iş başına geçen İttihat ve Terakki Partisinin beceriksizlikleri, üç kıtaya yayılmış büyük Osmanlı topraklarının elden çıkmasına sebep olduğu gibi, Libya da aynı âkıbete uğradı İttihat ve Terakkicilerin tecrübesiz ve bilgisiz idâreleri sırasında Libya’ya gerekli önem verilmedi Dünyânın içinde bulunduğu siyâsî buhranlar Afrika’da da kendisini göstermiş ve İtalyanlar, Libya’ya saldırmışlardır Bundan sonra Libya, diğer Afrika ülkeleri gibi Avrupalı milletlerin mücâdele alanı olmuştur Nihâyet 1911 yılında Ouchy Antlaşması ile ülke, İtalyanların eline geçti Bu târihten îtibâren 1951 yılına kadar devâm eden kargaşalıklar dönemine girdi

Libya’daki mevcut azınlıkların liderleri olan Ahmed eş-Şerîf, Mİdris ve Mİbn Ali el-Sanûsi gibi emirler, Avrupalılara karşı isyânları başlattılar Ülke içinde İtalyanlarla şiddetli çarpışmalar oldu İtalyanlar birçok katliamlar yaptılar Nihâyet müttefiklerin yardımı ile 1951 yılında yabancıların idaresi son bularak Libya Krallığı kuruldu 1953 yılında Arap Birliğine ve 1955 yılında da BM’ye üye oldu Libya, 1963 yılında on yönetim bölgesine ayrıldı Krallık, 1969’da meşrûti krallık hâline getirildi Fakat çok geçmeden iki yıl sonra ordu içindeki genç subaylar grubu ihtilal hazırlığına girdiler O sıralarda Türkiye’yi ziyâret etmekte olan Kral İdris devrildi İhtilâl sırasında yüzbaşı rütbesiyle Silahlı Kuvvetler Komutanı olan Kaddâfi, ihtilâlden sonra, önce başbakan ve sonra da devlet başkanı oldu Muammer Kaddâfi, ülke yönetimini ele geçirdikten sonra “ihtilâl lideri” olarak Libya’yı yeni bir düzen içine soktu Arab-İsrâil Harbi netîcesi parçalanan Arab Birliği yerine Mısır ve onun yanında yer alan Arap ülkelerine karşı, Red Cephesini kurdu Rusya ile yakın ilişkiler içerisine girerek politikasını Moskova’ya paralel bir tarzda yürüttü Kendisinin yazdığı ve sosyalist fikirlerini ihtivâ eden Yeşil Kitab istikâmetinde bir Arap Birliği düşüncesine kapıldı Mısır ile birleşme çabası boşa çıkınca Sûriye ile birleşme kararı aldı

1980’de, bir uranyum kaynağı olan Çad ile resmî olarak birleşti Son olarak Tunus ile birleşmeye teşebbüs edildiyse de, Mısır birleşmesi gibi başarısızlığa uğradı ve birçok karışıklıklar ortaya çıktı Libya’daki ABD ve İngiltere’ye âit üsler kapatıldı ABD ile karşılıklı ticarî misillemelerin ve Akdeniz’deki askerî sürtüşmelerin arkasından ABD uçakları Trablusgarb ve Bingazi’yi bombaladı Bu saldırı Kaddâfi’nin ülke içindeki yerini yeniden güçlendirdi (1986) Libya’nın Mısır, Uganda ve Çad’ın içişlerine karışmaya kalkışması üzerine, bu ülkelerde birçok silahlı çatışma meydana geldi Çad’a gönderilen Libya kuvvetleri mağlup olarak geri döndü Kaddâfi, Castro politikasını Afrika kıtasında benzeri bir şekilde tatbik ederek Libya’daki birçok müesseseleri devletleştirmiş ve hür dünyâ ülkeleri ile olan ilişkilerini gerginleştirmiştir 1986’dan îtibâren Amerika’nın Petrol ve havacılık sektörlerine uyguladığı ambargo, büyük ekonomik sıkıntıya yol açtı 1990 yılında Kaddafi, Amerika ile ilişkilerini geliştirmeye başladı

Fizikî Yapı

Yüzölçümü 1759540 km2ye ulaşmaktadır Toprak bakımından Afrika’nın dördüncü büyük ülkesidir Bu geniş toprakların hemen hemen % 95’i çöl veya kurak arâzidir Kuzeyde Akdeniz ve güneyde Ekvator Afrikası arasında bir kum denizine benzeyen Büyük Sahra Çölünün, yaklaşık 1300 km uzunluğundaki büyük bir bölümü, Libya topraklarının tamâmına yakın kısmını meydana getirir
Libya’nın, Tunus ve Mısır arasında bulunan Akdeniz kıyılarının uzunluğu, yaklaşık 1912 km’dir Kıyıdan îtibâren gittikçe yükselen Libya toprakları, umûmiyetle yüksek yayla görünümünde olup, başlıca üç büyük bölgeye ayrılır; Bunlar Fizan, Trablus ve Sirenaik bölgeleridir

Akdenize bir kavis şeklinde girmiş olan Sirenaik bölgesi, düz girintisiz çıkıntısız olan kıyılardan îtibâren yükselmeye başlar Kıyıya paralel uzanan Yeşil Dağı (Cebel-ül-Ahdar) buradaki mevcut yaylanın en yüksek yeri olup, yaklaşık 880 m yüksekliğindedir Kuzeydoğudaki bu yüksek yayla, güneydeLibya Çölüne doğru alçalmaya başlar
Sidra Körfezinin batısında yeralan ve ortalama 650 m yüksekliğinde olan Trablus bölgesi, irili ufaklı vahalara sâhip olup, verimli topraklarla kaplıdır Bu bölgenin en yüksek yeri olan Nefusa Dağı, bölgeyi kuzey rüzgârlarına karşı örter
Libya topraklarının büyük bir bölümünü meydana getiren ve Kuzey Afrika’yı hemen hemen kaplamış olan Büyük Sahra Çölü ıssızdır Sahra Çölünde iklim de çok farklılık gösterir Bâzı yerlerine on yıl boyunca hiç yağmur yağmaz

İklim

Libya iklimi yükseklik ve denize yakınlık bakımından çeşitlilik arz eder Fakat genel olarak ülke, çöl ikliminin tesiri altındadır Yazları oldukça sıcak ve kurak, kışları çoğunlukla ılık ve az yağışlı geçer Bu yağışlar, birkaç haftayı bulmaz Bahar aylarında güneyden esen Ghibli rüzgârı, Sahranın kavurucu sıcaklığını kuzeye doğru taşır
Kıyı bölgelerde Akdeniz iklimi ve kıyıya yakın ve paralel uzanan yaylalarda yüksek ova iklimi hüküm sürer Libya’da genel olarak yıllık sıcaklık ortalaması kışın 15°C ve yazın 38°C civârındadır Bugüne kadar en fazla (rekor seviyede) sıcaklık, 1922 yılında Aziziye bölgesinde 58°C olmuştur Yıllık yağış ortalaması Trablus’ta 400 mm, Sirenaik’de 500 mm’dir

Kuzey yükseltiler, çoğunlukla üzüm bağları ve meyve bahçeleri ile kaplı iken, güney bölgelerde koruluklar bodur çalılar ve otlara rastlanır Daha güneyde ise bu bitki örtüsü de bulunmaz ve kavurucu sıcaklığın getirdiği yarı yarıya çatlamış çöl toprakları mevcuttur Trablus bölgesi, tarım ürünleri bakımından en fazla verimin alındığı vahalara sâhiptir Kıyı ile Nefusa Dağı arasında yer alan Gefera Ovası umûmiyetle ağaçlık bölge olup, verimli topraklara sâhiptir Çöllerin bol olduğu Fizan bölgesinde ise yer yer görülen vahalar sâdece hurma ağacı yetiştirilmesine imkân verir

Tabiî Kaynaklar

Libya, yer îtibâriyle Akdeniz kıyısına yakın olmakla berâber, Afrika kıtasının özelliklerini üzerinde taşıyan bir ülkedir Kıyı bölgeleri hâriç, ülkenin % 95’i çöl veya kurak topraklardan meydana gelir Büyük SahraÇölünün ülkeye çok tesiri vardır Çölün % 20’lik bölümü saf kumdur, diğer bölgeleri ve özellikle Libya topraklarında kalan kısımları, çıplak iri kayalıklardan meydana gelmiştir

Trablus ve Sirenaik bölgelerinde yer yer yeşil sahalar mevcutsa da, güneydeFizan bölgesinde vahaların bulunduğu bölgeler hâriç, sâdece çölün kurak ve yarı çatlak toprakları yer alır Vahalar civârındaki ağaçlıklar dışında ülkenin önemli bir orman zenginliği yoktur

Kıyı bölgeler nisbeten sulak olup, Akdeniz ikliminin tesirinde kalan muhitlerde zeytinliklere ve ardıç, zakkum gibi nâdiren yetişen ağaç topluluklarına rastlanır Mâden bakımından fazla zengin olmayan Libya’nın en önemli gelir kaynağı, petroldür Mevcut petrol yatakları ülke ihtiyacını karşıladığı gibi önemli ihraç kaynağı durumundadır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Libya nüfûsu 4447000 olup, bunun büyük çoğunluğu kuzeybatı bölgesi ve özellikle Trablus civârında yaşamaktadır Ülke topraklarının çok geniş olması ve ayrıca büyük bir bölümünün hayat şartları için müsâit olmaması sebebiyle nüfus yoğunluğu çok düşük olup, ancak kilometrekareye bir veya iki kişi düşmektedir Bu rakam Trablus bölgesinde biraz artarak beş kişiye ulaşır




Nüfûsun büyük bir bölümü Arap veya Araplaşmış Berberîlerden meydana gelir Trablus, Bingâzi, Derne, Zuara, Homs, Misurata ve Beyda nüfûsun en kalabalık olduğu başlıca büyük şehirlerdir Şehirlerden başka, ülkenin özellikle batı kesiminde yer alan vahalardaki insanlar, dâimâ çölün getirdiği birtakım zorluklarla karşı karşıyadırlar Bunlardan iç bölgelerde bulunan Sebha, Murzuh, Cufra, Derg ve Gadames vahaları nisbeten kalabalıktır Buradaki insanlar çoğunlukla sepet örme, deve yetiştiriciliği ve deri dabağlamacılığı işleriyle uğraşırlar Nüfûsun sâdece % 5’i hemen hemen tamâmen çöl olan Fizan bölgesinde yaşar

Resmî dil Arapça olup, halkın tamâmı tarafından konuşulur Ayrıca Berberîce, Tebuca ve Sudanî dillerine de çok az olmak üzere rastlanmaktadır
Libya halkının çoğunluğu Sünnîdir Pek az olmakla birlikte Vehhâbilik ve mezhepsizlik de taraftar bulmuştur

Libya’da eğitim ve öğretim seviyesi düşük olup, halkın yaklaşık % 50’si okur-yazardır 1940-1943 yılları arasında ülkedeki bütün okullar İtalyanlarca kapatılmıştı Daha sonra yavaş yavaş okullar açılmaya başlandı ve dışardan öğretmenler getirildi Devlet, ülkenin en önemli gelir kaynağı olan petrol kârlarını bu alanda harcamaya hız verdi 1956 yılında ilk üniversite (Libya Üniversitesi) açıldı 1960 yılından sonra okulların sayısı artırıldı 6-12 yaş grubuna öğretim mecbûriyeti getirildi Berda’daki İslâm Üniversitesi, ülkenin ikinci büyük üniversitesidir Ayrıca ülkede tarım endüstrileri, teknik ve meslek okulları mevcuttur Devlet okullarında ihtilâlden sonra eğitim ve öğretim, sosyalist felsefe esaslarına göre yürütülmektedir Libya’da basın ve yayın, devlet kontrolündedir Günlük olarak yayın yapan 7 özel gazete devletleştirilmiştir Sağlık hizmetleri de devlet kontrolündedir

Libya, uzun yıllar Osmanlı idâresi ve Türk-İslâm kültürü altında kalmıştır Bundan başka Birinci Dünyâ Harbinin cereyan ettiği cephelerden biridir Dolayısıyla târihî mîrası, Libya’ya turizm açısından önemli bir gelir kaynağı teşkil etmektedir

Siyâsî Hayat


Önceleri meşrûtî krallıkla yönetilmiş olan Libya, 1960 ihtilâlinden sonra cumhûriyet rejimine dönmüştür Her ne kadar hâlihazır idâre şekli İslâm cumhûriyeti ise de, bütün güç “İhtilâl Konseyi”nin ve onun ihtilal lideri Muammer Kaddâfi’nin elindedir Bir yandan sosyalizm prensiplerini uygulayarak, diğer yandan da mevcut Müslüman potansiyeli kullanarak, Arap dünyâsının ve İslâm câmiasının lideri olma arzusunda olduğu için, idârî tarzı birtakım tezatlar arz eder Libya’nın, askerî cunta idâresinde, bir devlet başkanı, bir başbakanı ve bakanlar kurulu mevcuttur Devlet başkanı Kaddâfi, aynı zamanda İhtilâl Komuta Konseyi Başkanıdır Ülkeyi her bakımdan kontrolünde bulunduran İhtilâl Komuta Konseyi, başbakan ve bakanlar kurulunu tâyin etmektedir Bu tâyinler devlet başkanınca onaylanmaktadır

Libya, 1091980 târihinde, Suriye ile birleştiğini açıklamıştı Ortak bir hükûmet ve ortak bir devrim kongresinin kurulacağına dâir bildiri yayınlandı Fakat bu birleşme fiilen gerçekleşmedi Aynı olay Mısır ile de tekrarlanmış ve bir netîce alınamadığı gibi aksine ülkeleri birbiriyle çatışma safhasına getirecek derecede, dostluk münâsebetleri bozulmuştu

İdârî olarak on ayrı bölgeye ayrılmış olan Libya, askerî kontrol altında merkezî bir cumhûriyet olup, 1969’dan bu yana “sosyalizm” ve “üçüncü evrensel teori” fikirleriyle dolu Yeşil Kitap istikâmetinde yönetilmektedir Libya’nın yeni adı “Libya Arap Halk Sosyalist Cemâhiriyesi” olarak değiştirilmiş ve “hükûmet ve devlet”yerine “Büyük Halk Kongresi” kurulmuştur Buna göre Halk Kongresinin beş kişilik “Sekreterya”sının birinci sekreteri, Devlet Başkanıdır

Kaddâfi, tıpkı Castro gibi Moskova taraftarı bir politika tâkip etmiş, yeni bir fikir sistemi kurma çabasına girmiştir Uyguladığı bu politika, Libya’yı komşuları, diğer Afrika ülkeleri ve hür dünyâ ülkeleri ile çeşitli sürtüşmelere getirmiştir Bir İslâm Cumhûriyeti olmak iddiasını taşımasına rağmen, devlet idâresinde İslâm dîninin temel esaslarını reddederek, İslâmla ilgisini sâdece isim seviyesinde tutmuştur

Ekonomi




Önceleri son derece bozuk olan ekonomik denge, petrol yataklarının bulunması sâyesinde normale döndü Bugünkü durum îtibâri ile ekonominin yardımcı unsurlarını tarım ve hayvancılık teşkil ediyorsa da, asıl ana gelir, petrol ve petrol ürünlerindendir Son yıllardaki petrol ihrâcatının önemli ölçüde artışı, Libya’yı dünyâya tanıtmış ve dünyâda petrol ihrâç eden ülkelerin altıncısı durumuna getirmiştir Petrolden başka diğer önemli gelir kaynağı tabiî gazdır Fakat bundan elde edilen gelir, petrol, gelirinin ancak yarısına ulaşabilmektedir Libya’nın yılda 120000000 ton olan petrol üretimi ve yan ürünleri, ona Avrupa’daki iş hayâtına katılma fırsatı vermiştir Meselâ Libya Arap Bankası, İtalyan Fiat Şirketinin en büyük hissedarlarından biri durumuna gelmiştir Fakat bütün bunlara rağmen Libya dış borçlardan kurtulamamıştır Dış borçların yanısıra Libya’nın politik açıdan yaptığı aşırı masraflar ve ABD ile İngiltere’ye olan gerginliği, ekonomisini tehdit etmektedir İngiltere’yi bölgeden uzak tutabilmek için Malta’ya yaptığı askerî ve mâlî yardımlar, siyâsî rejimini yerleştirmek maksadıyla Çad ve Sudan’a yaptığı müdâhaleler ekonomisini önemli ölçüde sarsmıştır

Libya’nın dış ticâretinin % 98’ini petrol, petrol ürünleri ve tabiî gaz meydana getirir Ayrıca deri ve post, yerfıstığı, zeytinyağı, hurma, tütün, selüloz, bâdem ve çeşitli cins meyveler ve turunçgiller, diğer ihrâcat ürünleridir
Balıkçılık diğer bir gelir kaynağı olup, özellikle ton balığı avlanır Hayvancılık deve, sığır, merkep, at, koyun ve keçi yetiştirmekten ibâret olup et, deri, yün ihrâcatı açısından önemli bir gelir kaynağıdır

El sanatları ve dokuma endüstrisi yanısıra sigara, deri ve zeytinyağı sanâyi kolları ve inşâat sektörü gelişmiştir Özellikle inşâat yapımı için dış ülkelerden işçi ve mühendis gelmektedir Bu bakımdan Türkiye ile sıkı bir ekonomik bağ kurulmuştur Libya, Türkiye’den başka Mısır, ABD, İngiltere ve Fransa ile ticârî münâsebetler kurmuş durumdadır

Trablus, Bingâzi, Sebha’daki modern havaalanları Libya’yı dünyânın mühim merkezlerine bağlar Yurtiçi ulaşımını küçük jet uçakları (tayyareleri) sağlar Havayolu ulaşımı, ülkenin büyük şehirlerini ve petrol merkezlerini birbirine bağlar ve en müsâit ulaşım vâsıtasıdır 1964’ten îtibâren karayolu sistemine ağırlık verilmeye başlandı Ülkedeki karayolu uzunluğu 19300 km’ye ulaşmış olup, yarısından fazlası asfalt kaplanmıştır Ülkede hiç demiryolu yoktur

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Kuzey Afrika, Akdeniz kıyısı, Mısır ve Tunus arasında yer alır

Coğrafi Konumu: 25 00 Kuzey derecesi, 17 00 Doğu boylamı

Bulunduğu Kıta: Afrika

Yüzölçümü: 1,759,540 km²

Sınırları: toplam: 4,383 km

Sınır Komşuları: Cezayir 982 km, Cad 1,055 km, Mısır 1,150 km, Nijer 354 km, Sudan 383 km, Tunus 459 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 1,770 km

İklimi: Kıyı boyunca Akdeniz iklimi, iç kısımlarda kuru ve sert çöl iklimi görülür

Arazi Yapısı: Çoğunlukla çorak topraklar, düz ve dalgalı ovalar, platolar, çukurlar yer alır

Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Sabkhat Ghuzayyil 47 m
en yüksek noktası: Bikku Bitti 2,267 m

Doğal Kaynakları: petrol, doğal gaz, alçıtaşı

Arazi Kullanımı: İşlenebilir arazi: %1

Devamlı Ekilen Alanlar: %0

Otlakları: %8

ormanlar ve Ormanlık Arazisi: %0

Diğer Arazileri: %91 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 4,700 km² (1993 verileri)

Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: Kum fırtınaları

Nüfus: 5,240,599 (Temmuz 2001 verileri)

Nüfus Artış Oranı: %242 (2001 verileri)

Mülteci oranı: 0 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 2899 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7565 yıl

Erkeklerde: 7353 yıl

Kadınlarda: 7788 yıl (2001 verileri)

Ortalama Çocuk Sayısı: 364 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %005 (1999 verileri)

Ulus: Libyalı

Nüfusun Etnik Dağılımı: Berber ve Araplar %97, Yunanlar, Maltalılar, İtalyanlar, Mısırlılar, Pakistanlılar, Türkler, Hintliler, Tunuslular

Din: Sünni Müslümanlar %97

Diller: Araplar, İtalyanlar, İngilizler

Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler

Toplam Nüfusta: %762

erkekler: %879

kadınlar: %63 (1995 verileri)

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 454 milyar $ (2000 verileri)

GSYİH - reel büyüme: %65 (2000 verileri)

GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %7

endüstri: %47

hizmet: %46 (1997 verileri)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %185 (2000 verileri)

İş Gücü: 15 milyon (2000 verileri)

Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: Hizmet ve devlet %54, endüstri %29, tarım %17 (1997 verileri)

İşsizlik oranı: %30 (2000 verileri)

Endüstri: petrol, gıda üretimi, tekstil, el sanatları, çimento

Elektrik Üretimi: 189 milyar kWh (1999)

Elektrik Tüketimi: 17577 milyar kWh (1999)

Elektrik İhracatı: 0 kWh (1999)

Elektrik İthalatı: 0 kWh (1999)

Tarım Ürünleri: Buğday, arpa, zeytin, hurma, narenciye, sebze, soya fasulyesi, büyükbaş hayvan

İhracat: 139 milyar $ (2000 verileri)

İhracat Ürünleri: Ham petrol, arıtılmış petrol ürünleri

İhracat Ortakları: İtalya %33, Almanya %24, İspanya %10, Fransa %5, Türkiye %4, Tunus %4 (1999)

İthalat: 76 milyar $ (2000 verileri)

İthalat Ürünleri: Makine, taşıt ekipmanları, gıda, sanayi malları

İthalat Ortakları: İtalya %24, Almanya %12, Tunus %9, İngiltere %7, Fransa %6, Güney Kore %5 (1999)

Dış Borç Tutarı: 41 milyar $ (2000 verileri)

Para Birimi: Libya Dinarı (LYD)

Para Birimi Kodu: LYD

Mali Yılı: Takvim yılı

Libya-Tarihi-Ekonomisi

Afrika'nın dördüncü büyük ülkesi olan Libya, kıtanın kuzeyinde, Akdeniz kıyısında yer alır Doğusunda Mısır ve Sudan, batısında Tunus ve Cezayir, güneyinde Nijer ve Çad bulunur Ülkenin büyük bölümü çöllerle kaplıdır 1977'den bu yana ülkenin resmi adı Libya Arap Sosyalist Halk Cemahiriyesi'dir

RESMİ ADI: Libya Arap Sosyalist Halk Cemahiriyesi

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek siyasal organlı sosyalist devlet

YÜZÖLÇÜMÜ: 1757000 km2

NÜFUS (1992): 4447000

BAŞKENT: Trablus

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1988): Trablus (591000), Bingazi (446250), Misurata (121700)

DOĞAL YAPI: Ülkenin en verimli toprakları Akdeniz kıyılarındadır İç bölgeler yer yer vahaların bulunduğu göllerle kaplıdır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Hurma, zeytin, turunçgiller, buğday, arpa, alfa otu, yerfıstığı, hayvan ürünleri, petrol

Kuzeydoğuda, Berka bölgesinde, Cebel Akdar (Yeşil Dağ) denen yüksek bir kıyı yaylası yer alır Bol yağış alan bu yaylanın bazı bölümleri ormanlıktır Bu topraklardan çoğunlukla keçi ve koyunlar için otlak olarak yararlanılır Yaylanın güneyinde, kumluk geniş Libya Çölü uzanır Çölde yeraltı sularının yüzeye çıktığı ıssız vahalar vardır Modern sulama sistemlerini bu vahalar desteklemektedir {bak Vaha) Sahra Çölü'nün altındaki suları pompalayarak yüzeye çıkarmak ve borularla yüzlerce kilometre uzaklıktaki kıyı şeridine taşıma girişimi sürdürülmektedir

Verimli kıyı ovasında hurma, zeytin, badem, portakal, arpa ve buğday yetiştirilir Güneybatıdaki Fizan'ın büyük bölümünü taşlık düzlükler ve kayalık dağ sıraları kaplar
Libya halkının çoğunluğu Arap'tır, Berberiler azınlıktadır Libya'nın Arap olmayan halkı, buraya Akdeniz'i ve Sahra'yı aşarak gelmiştir Arapça resmi dildir ve halkın büyük çoğunluğu Müslüman'dır Libya'nın başkenti Trablus {bak TRABLUS), ikinci büyük kenti ise Bingazi'dir Trablus'un yaklaşık 190 km doğusunda yer alan kıyı kenti Misurata, çelik fabrikalarının bulunduğu önemli bir limandır Derne ve Tobruk da küçük limanları olan birer kıyı kentidir Fizan'daki en büyük kentler Murzuk ve Sebha'dır Homs (elHums) yakınlarında Eski Roma kenti Leptis Magna' nın kalıntıları vardır Kuzeydoğuda küçük bir köy olan Şehhat IÖ 7 yüzyılda kurulmuş Eski Yunan kenti Kyrene'nin çok yakınındadır Kyrene'de yapılan kazılarda Apollon Tapınağı, Venüs heykeli ve dev Apollon heykeli gibi buluntular ortaya çıkarılmıştır

Yüzyıllar boyunca yoksul bir ülke olan Libya, günümüzde dünyanın en büyük petrol üreticileri arasına girmiştir Sirte Körfezi çevresinde ve iç kesimde Serir'de geniş petrol yatakları vardır Petrol, başlıca ve en değerli dış ticaret ürünüdür Ülkenin geleneksel üretimi dokuma, deri eşya, halıcılık ve çanak çömleğe dayalıdır Bugün petrol satışından elde edilen gelirle tarım ve sanayi alanında yoğun yatırımlar yapılmış, böylece yeni iş olanakları sağlanmıştır Eğitim ortaokula kadar parasız ve zorunludur Biri Trablus'ta, öbürü Bingazi'de iki üniversite vardır Sağlık kuruluşları modern, sağlık hizmetleri parasızdır
Karayolu ağı ve uluslararası havalimanları geliştirilmiştir Başlıca limanlar Trablus, Bingazi ve Misurata'dır Port Brega, esSider, Ras Lanuf ve ezZaviye'de petrol yükleme istasyonları vardır

Tarih

Eskiçağda Libya, Roma'ya satmak üzere tahıl ve zeytinyağı üretirdi Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra bölge Bizans yönetimine geçti İS 7 yüzyılda Bizans egemenliği, yerini Arap yönetimine bıraktı Osmanlılar 16 yüzyılda Mısır dışındaki Kuzey Afrika topraklarını ele geçirdiler 1551'de Turgut Reis tarafından alınan Trablusgarp, Fizan ve Berka ile birlikte, 1912'ye kadar Osmanlılar'ın bir eyaleti olarak kaldı 1911'de İtalyanlar Libya'ya asker çıkardı Bu yüzden başlayan Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşı nedeniyle Osmanlılar'ın barış istemek zorunda kalmasıyla 1912'de sona erdi ve bölge İtalya'ya bırakıldı 1922'de özellikle kıyı kesimlerine yerleşen İtalyanlar'a karşı genel bir ayaklanma oldu 1930'larda İtalya bölgede büyük yatırımlara girişti ve 1939'da Libya'yı tümüyle topraklarına kattı

II Dünya Savaşı'nda Libya, tank savaşlarına sahne oldu 1943'ten başlayarak, ülkenin kuzeydoğusunu (Sirenayka) ve kuzeybatısını (Trablus) İngilizler, Fizan'ı ise Fransızlar yönetti 1949'da Birleşmiş Milletler, Libya' nın en geç 1952'ye kadar bağımsızlığını ilan etmesi kararını verdi Libya 1951'de Kral I İdris yönetiminde bağımsızlığına kavuştuysa da ülke ekonomik bakımdan İngiltere ve
ABD'ye bağımlıydı Bu iki ülke, askeri üslerine karşılık Libya hükümetine para ödüyordu 1959'da petrolün bulunmasından sonra ülke hızla gelişti

1969'da bir ordu darbesiyle kral tahttan indirildi Albay Muammer Kaddafi yönetiminde cumhuriyet ilan edildi Kaddafi, önderliğinde Libya yeniden örgütlenme sürecine girdi İslam ülkelerine ve öbür Arap ülkelerine dönük bir siyaset izlendi ABD'nin ve İngiltere'nin askeri üsleri kapatıldı İngiliz ve ABD kuvvetleri ülkeden ayrıldı Yabancı bankalar ve işletmeler kamulaştırıldı Libya, petrol gelirlerini yalnızca kendi halkının yararına değil, öbür Arap ülkelerindeki yabancı sermayeye karşı olan hareketlere yardım amacıyla da kullanmaya başladı

Ülke çapında seçime dayanan Genel Halk Kongresi kuruldu Halk silahlandırılarak ülkenin çeşitli yerlerinde "devrim komiteleri" adı altında görevlendirildi Devrim komiteleri, üniversiteleri ve yurtdışındaki halk bürolarını (elçilikler) yönetmeye başladı 1977'de eski anayasa yürürlükten kaldırılarak Halk İktidarı Yasası kabul edildi ve ülkenin adı Libya Arap Sosyalist Halk Cemahiriyesi oldu

1980'lerde ABD ile ilişkileri giderek gerginleşti Libyayı bölgede terörün kışkırtıcısı olarak gören ABD, 15 Nisan 1986'da Trablus ve Bingazi'yi bombaladı Özellikle Kaddafi'yi hedef alan bu saldırılar birçok ülke tarafından kınandı

Libya'nın dış ilişkileri son yıllarda dalgalı bir gelişme gösterdi 1987'de Cezayir'le anlaşmaya varılmasının ardından, 1988'de de Tunus'la yeniden diplomatik ilişki kuruldu Tunus sınırının açılması bu ülkeden Libya'ya yoğun bir işçi akınını başlattı 1976'dan beri kapalı olan Mısır sının da 1989'da açıldı Komşularıyla ilişkileri düzelirken, Libya'nın Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve İngiltere'yle ilişkileri gittikçe kötüleşti 1989'da, Rabta'da kimyasal silah üretme kapasitesine sahip bir tesisin kurulduğunu açıklayan ABD, bu tesisi bombalayabileceğini açıkladı Libya ise ısrarla, bu tesinin bir ilaç fabrikası olduğunu savunuyordu ABD uçaklarının Libya'nın kuzeydoğu kıyılarının açıklarında iki Libya uçağını düşürmesiyle gerginlik tırmandı Ama ABD 6 Filo'sunun Libya açıklarından uzaklaşmasıyla çatışma tehlikesi ortadan kalktı

Irak'ın 2 Ağustos 1990'da Kuveyt'i işgaliyle başlayan Körfez Bunalımı'nda Arap ülkelerinin çoğu ABD ile müttefiklerinin yanında yer alırken, Libya Irak'ın tarafını tuttu Bu nedenle, yakın müttefiki Suriye ile bile ters düştü Libya, Kuveyt'in işgalini onaylamamakla birlikte, Irak'a uygulanan ambargoya ve yaptırımlara karşı çıkıyordu
Libya ekonomisinin son beş yıldır içinde bulunduğu bunalım 1989'da aşıldı Körfez Bunalımı Libya'nın devlet gelirlerini 10 milyar ABD Dolan'nın üstüne çıkardı Bu değişikliğin yarattığı iyimser ortamda tüketime getirilen kısıtlamaların kaldırılması büyük bir rahatlık yarattı Kaddafi'nin 1988'de vaat ettiği ekonomik ve siyasal liberalleşme pek gerçekleşmedi Yönetim karşıtlarına yönelik baskılar sürdü Otuz iki yönetim karşıtının idam edilmesini protesto etmek için düzenlenen bir gösteride çıkan çatışmada ölen ya da yaralanan sivillerin sayısı 20'yi buldu

Libya'nın ABD ve İngiltere ile ilişkileri 1992'de daha da kötüleşti Bu ülkeler, 1988'de İskoçya'daki Lockerbie üzerinde düşen Pan uçağına bomba koyduklarından kuşkulanılan iki Libyalı'nın yargılanmak üzere kendilerine verilmesini istediler Libya'nın bu isteği geri çevirmesi üzerine, 15 Nisan'da Libya'ya giden ya da bu ülkeden gelen bütün uçak seferlerine ambargo kondu Albay Muammer Kaddafi'nin, söz konusu kişileri Lahey'deki Uluslararası Adalet Divanı'nda yargılanmaları koşuluyla teslim etme önerisi ise kabul edilmedi Böylece, Libya'nın dış dünyayla havayolu bağlantısı kesilmiş oldu Ambargodan olumsuz etkilenmekle birlikte, Libya ekonomisi gelişmesini 1992'de de sürdürdü