Karikatür

Karikatür

Karikatür, bir kişinin ya da bir olayın gülünç ve çarpıcı yanını yakalayıp öne çıkartarak, abartılmış çizgilerle gülmeceye dönüştürme sanatıdır Kişileri konu alan karikatürlere portre karikatürü, olayları konu alanlara ise konulu karikatür denir Portre karikatürleri yüzün göze çarpan, dikkati çeken yanlarını abartan çizimlerdir İyi bir karikatürün aynı zamanda, konu edindiği kimsenin kişiliğini de yansıtması gerekir Öğretmenini koca burunlu kepçe kulaklı çizen çocuk, her ne kadar karikatür yaptığını sansa da, öğretmeninin gerçekten dikkati çekecek kadar büyük bir burnu ve kepçe kulakları yoksa, bu çizim karikatür sayılmaz

Dilimize Fransızca'dan geçen karikatür sözcüğünün İtalyanca caricatura'dan geldiği, bu sözcüğün de doldurmak, yüklemek, abartmak, alay etmek anlamına gelen caricare'den türetildiği sanılmaktadır

Daha 16 yüzyılda İtalyan ressam kardeşler, Agostino Carracci (15571602) ve Annibale Carracci (15601609), arkadaşlarını köpek, domuz, katır, hatta testiye benzettikleri abartılı çizimleriyle herkesi güldürürlerdi Karikatürü bir uzmanlık dalı durumuna getiren Carracci Kardeşler'dir Caricatura sözcüğünü de ilk kez onların kullandığı sanılmaktadır Karikatürün, insanın önemini vurgulayan Rönesans döneminin ürünü olduğu söylenebilir Bu çağda Leonardo da Vinci ve Albrecht Dürer gibi ressamlar insan vücudunu abartılı çizgilerle betimleyen deneysel çalışmalara yöneldiler İtalya'da, papayı ya da Reform hareketinin Önderi Luther'i konu alan şeytansı karikatürler oldukça yaygındı
Bu karikatürler dönemin ünlü mimar ve heykelcilerinden Gian Lorenzo Bernini aracılığıyla Fransa'da, XIV Louis'nin sarayında da tanındı (bak Bernini, Gian Lorenzo) 17 yüzyıl İtalyan sanatçılarından Pier Ghezzi (16741755) geçimini portre karikatürleriyle sağlayacak kadar ustalaşmıştı

Sanayileşme ve orta sınıfın toplumda önemli bir yer kazanmasıyla birlikte özellikle İngiltere'de konulu karikatürlerde gelişme görüldü Karikatür, İngiliz ressamı William Hogarth'ın oymabaskı çalışmalarıyla vurucu bir siyasal yergi aracı oldu (bak HOGARTH, William)

Hogarth'ı izleyen karikatür sanatçılarından Thomas Rovvlandson (17561827), James Gillray (17571815) ve George Cruikshank (17921878), zamanın şapka modasından, önde gelen politikacıların sahtekârlığına kadar hemen hemen her konuya el attılar Bu sanatçıların karikatürlerinin dergilerde yayımlanması, karikatürün siyasal önemini artırdı
Karikatürde en önemli gelişmelerden biri de Fransa'da oldu Genç Fransız sanatçı Charles Philipon (180662) 1830'da çıkardığı La Caricature adlı siyasal mizah dergisiyle büyük bir başarı kazandı Bundan iki yıl sonra da Le Charivari adlı yeni bir dergi yayımladı

Ülkenin önde gelen siyaset adamlarını büyük bir ustalıkla ve korkusuzca alaya alan Philipon, karikatürleri yüzünden siyasal çevrelerin tepkisini çekti Dergilerin basımı yasaklandı Karikatür ustası Honore Daumier'nin gene bu dergilerden birinde Fransa Kralı LouisPhilippe'i para çuvallarını yutan açgözlü bir dev olarak gösteren karikatürü, sanatçının altı ay hapis yatmasına neden oldu (bak Daumier, Honore)
Fransa'nın ardından İngiltere'de 1841'de Punch, 1868'de Vanity Fair yayımlandı Bu dergilerde "Ape" (Maymun) takma adını kullanan Carlo Pellegrini, "Spy" (Casus) takma adını kullanan Leslie Ward ve Max Beerbohm toplumsal eleştiri getiren karikatürleriyle tanındılar

19 yüzyıl sonlarında Münih'te çıkan Simplicissimus adındaki gülmece dergisi çevresinde toplanan karikatür ustalarından İsveç kökenli Olaf Gulbransson, Alman Kari Arnold ve Eduard Thöny, Almanya dışında alaya alınan Alman turist, asker ve profesör tipleriyle karikatür dünyasına yeni bir canlılık kazandırdılar

20 yüzyılda karikatür gazete ve dergilerin ayrılmaz bir parçası durumuna geldi I Dünya Savaşı'nın ardından dışavurumcu Alman ressam George Grosz, Alman toplumunun sorunlarını ele alan, savaşın saçmalığını eleştiren özgün karikatürleriyle tanındı ABD'de karikatür ülkenin kendine özgü gülmece anlayışı içinde gelişti David Levine yazar, sanatçı ve devlet adamlarını çizdiği portre karikatürleriyle ün kazandı

Karikatürün yeşerdiği İtalya'da sık sık uluslararası karikatür yarışmaları düzenlenir Bunların en ünlüsü olan Altın Palmiye Bordighera'da yapılır Dünyanın ilk karikatür müzesi de İtalya'da Tolentino'dadır SSCB'de 1922'den beri yayımlanan Krokodil gülmece dergisinde savaş karşıtı ve bürokrasiyi eleştiren karikatürler yer alır
Doğu Avrupa ülkelerinde tirajı 100 binleri aşan karikatür ve gülmece dergilerinde güncel yaşama, siyasete, geleneklerin eleştirisine ve bürokrasinin anlamsızlığına ilişkin karikatürlere rastlanır

Orta ve Güney Amerika ülkelerinde karikatürün başlıca konusu sömürü ve baskıya başkaldırıdır Bu ülkelerde karikatür siyasal bir mücadele aracı olarak işlev görür Arkasında 20 bin yapıt bırakmış olan Meksikalı Jose Guadalupe Posada (18511913) bu geleneğin öncüsüdür Posada, Meksika halkının sorunlarını karikatürlerinde dile getirdi
Ülkemizde gülmece geleneği ve karikatüre ilişkin bilgileri TÜRK KARİKATÜRÜ maddesinde bulabilirsiniz