Yerkabuğunun Hareketlerinin Muhtemel Sebepleri

Yerkabuğunun Hareketlerinin

Muhtemel Sebepleri

Büzülme teorisi: Bu teoriye göre yeryüzü ilk olarak erimiş halde bulunmaktaydı Daha sonra iç tarafının soğuyup büzülmesi sonucu yeryüzünde seviye değişiklikleri, dağlar ve vâdiler meydana gelmiştir Bu olaylar sonucu ortaya çıkan kuvvetler kayaçlarda fay denilen kırılma çizgilerini meydana getirmiştir

Genişleme teorisi: Büzülme teorisinin tam tersine bu teori yeryüzünün ilk çapının şimdikinin yarısı kadar olduğunu ve yüzünde kalın bir kabuk mevcut bulunduğunu kabul eder Ancak sonra meydana gelen genişlemeler fayları ve büyük kara kütlelerini ortaya çıkarmıştır Daha sonra bu kütleler birbirinden ayrılmış ve okyanuslar meydana gelmiştir

Konveksiyon teorisi: Konveksiyon terimi; bir akışkan içinde, akışkanın kendisinin hareket etmesiyle oluşan ısı iletimi mânâsını taşır Bu teori, dış kabuk altında meydana gelen sıcaklık değişimlerinden dolayı, bâzı kısımların genişleyip üste çıktığını kabul etmektedir Yeryüzündeki büyük sıra dağları bu şekilde ortaya çıkmıştır

Kıtasal kayma teorisi: Jeologlar tarafından yeryüzünün içinde konveksiyon işlemlerinin devâm ettiği kabul edilmektedir Bu teoriyi Alman jeofizikcisi Alfred Wegener kurmuştur Wegener’e göre kıtaların hepsi Paleozoikum ve Mezozoikum devirlerinde kıtalar birbirine yapışık idi Paleozoikum sonuna kadar, hayvanlar Güney Amerika ile Afrika, Asya ve Avustralya arasında kara yolculuğu yapmışlar, Eosen devrinden îtibâren de Afrika’da yaşayan hayvanlar, karadan Güney Amerika’ya geçmişlerdir Konveksiyon sonucu bu tek parçadan kıtalar zamanla birbirinden ayrılmış ve bugünkü durumu ortaya çıkmıştır Bu teoriyi destekleyen müşâhedeler mevcuttur Kıtaların kayması, dev kıtasal blokların altta bulunan daha çok plastik olan bazalt kayaçlarından daha hafif olduğunu kabul etmektedir

Denge teorisi: Yukarıdaki teoriler kıtaların ve okyanusların meydana gelişlerini açıkladıkları hâlde, bu bilgilerin periyodik yükselme ve alçalmalarına bir açıklama getirmemektedirler Yeryüzündeki düşey kuvvetlerle bâzı kısımlar yükselmiştir Ancak daha sonra erozyon etkileriyle bu kısımlar alçak bölgelere taşınmış, okyanusların bâzı bölgelerinde toplanmıştır Daha sonra meydana gelen düşey hareketlerle, bu bölgeler tekrar yükselmiş, dağları meydana getirmiştir Böylece bir dengeye doğru gidilmektedir Bu teoriye göre denge için yüksek yerler, daha hafif kayalardan meydana gelirken okyanusların dipleri daha ağır kayalardan meydana gelir Böyle olması dengenin sağlanmasının bir sonucudur Ancak, bu teori, bu sûretle olan periyodik hareketlerin dünyânın yüzeyinin hâlâ neden dengeli düz bir görünüşe sâhib olmadığını açıklıyamamaktadır

Yerkabuğunun aşınması: Yeryüzündeki jeolojik işlemler enerjilerini güneşten alırlar Güneş enerjisinin dünyânın kara, hava ve su parçaları arasındaki devamlı dağılışı, yer kabuğunun değişmesine sebeb olur Güneş enerjisi yanında yerçekimi de biyolojik ve jeolojik değişikliklerde etkilidir

Yerkabuğu devamlı olarak aşınır ve bu kısım tekrar bâzı bölgelere dağılır Bu aşınma, taşınma ve başka yerde depolanma, yerkabuğu varolduğundan bu yana cereyan etmektedir Kaya ve topraklar, atmosferik etkilerle, akan su, buzullar, rüzgârlar ve dalgaların etkisiyle ufalanır, aşınır Buna insan ve hayvanların etkilerini de ilâve etmek gerekir Bu etkilerin bir özelliği de, insanlar tarafından görülebilmeleri veya fark edilmeleridir

Akarsuların etkisi: Erozyona en çok sebeb olan etkidir Akarsular yataklarını yaparken, etraftaki maddeyi sürükler ve başka bir yere depo ederler Sürükleme akarsuyun hızlı aktığı, depolama ise suyun akış hızının yavaşladığı yerlerde ortaya çıkar Sonuç olarak kumsallar, deltalar ve taşma ovaları meydana gelir Jeolojik olaylar sonucu, toplanmış tabakalardan, aynı özellikte kayalar ortaya çıkar

Hava şartlarının etkisi: Hava şartlarına mâruz kalan yerkabuğu zamanla yağmur suları, rüzgârlar ve don etkisiyle parçalanır ve ayrışır Bu olayların pek çoğu fiziksel olup, kayaları küçük parçalara ayırma şeklinde ortaya çıkar Bu sûretle ortaya çıkan toprak bitkisel hayâtı destekleyebilecek özelliğe sâhiptir

Buzulların etkisi: Buzullar yüksek dağlarda meydana geldiği gibi, tamâmen bir kıtayı kaplayacak şekilde de belirebilirler Buzullar yerçekimi etkisiyle inerken geçtikleri kayalara etkili olurlar Bâzan kayalar da buz tutarak buzullarla kayar Bu sırada yerkabuğunda değişikliklere sebeb olur En sonunda erimeleri sonucu göller meydana gelir kuzey Amerika’nın büyük göllerinin çoğu buzulların erimeleri sonucu meydana gelmiştir Buzullar beraberlerinde pekçok madde taşırlar ve bunları eridikleri yere bırakırlar

Rüzgârlar da yerkabuğunun değişmesinde özellikle çöl ve yarı çöl bölgelerde, etkili olurlar Verimli üst toprak aşınıp, tamâmen başka yere taşınabilir Yeraltı suyu da, yerkabuğu altında mağaralar açarak tesirli olur Bâzı mağaralarda sarkıt ve dikitlerin meydana gelmesine yeraltı suları sebeb olur Diğer bir önemli etki de kıyılar boyunca tesir eden dalgalardır Bunlar, kıyılara çarparak, kayaların parçalanmasına ve kıyı şekillerinin değişmesine sebeb olur Askıda bulunan bütün maddelerin çökmesinde yer çekiminin tesiri vardır Ayrıca, yerçekimi dağlık bölgelerde parçalanmış kayaların hareketini kontrol eder Dalga etkisine benzeyen diğer bir tesir de denizlerde meydana gelen gel-git yâni med-cezir olaylarıdır

Değişen yeryüzü: Yeryüzü için söylenilebilecek tek kesin şey bunun değişmesidir Bir yandan yeryüzü farkedilir bir şekilde değişirken, eskiden beri etkili olan volkanik ve tektonik hareketler de bu değişikliğe ayrı bir yön vermektedirler Bunlar belirli devreleri olan periyodik olaylar sonucu ortaya çıkmaktadır

Su dolaşımı: Kayaların parçalanmasında su dolaşımı veya hidrolik çevrim etkili rol oynar Güneş enerjisi ve yerçekimi ile güç bulan bu hareket, pompalanma, yoğunlaşma ve hareketten ibâret olan bir tabiî “makina”dır Bu işlemde su denizlerden buharlaşır, rüzgârla iç taraflara taşınır ve yağmur veya kar olarak düşer Bir kısım su, nehirlerle veya yeraltı suyu olarak denize tekrar dönerken, bir kısmı da buharlaşma veya terleme yoluyla atmosfere iâde edilir Su yeryüzünde hareket ederken, şeklini fiziksel veya kimyâsal olarak değiştirir, Bu, en önemli çevrim ve etkidir

Kaya dolaşımı: Yerkabuğunda bulunan erimiş daha sonra soğuyarak sertleşmiş kaya atmosferik etkilerle aşınıp, parçalanır Bunu tâkiben, tabakalar meydana getirmek üzere taşınır Daha sonra bu tabakalar üsttekilerin etkisiyle katılaşır ve bir tabakalı kaya meydana getirir Çevrede meydana gelecek ısı ve basınç etkisiyle, bu kaya tamâmen değişikliğe uğrayabilir ve metamorfik kaya meydana getirebilir Çok büyük ısı ve basınçların etkisiyle bunlardan mağma meydana gelebilir Mağmanın sertleşmesiyle kaya dolaşımı tamamlanmış olur Ancak, her zaman dolaşımı bu şekilde tamamlanmayabilir ve bâzı kısa devreler meydana gelebilir

Erezyon devreleri: Oldukça açık olan bir devredir Meselâ, nehirlerin geçtiği vâdilerin gençlik, olgunluk ve yaşlılık devreleri vardır Herbir devrenin kendine has vasıfları mevcuttur Bu devrelerden geçerken, vâdilerin bâzı kısımları nehirler tarafından taşınır, denizlere depolanır Denizlerdeki tabakalanan kısımların kaya deverânındaki gibi tekrar mağma teşekkülü ile bu devir tamamlanır

Volkanik ve tektonik hareketlerle bütün bu devirler yeryüzünün dinamik bir gezegen olduğuna işâret etmektedir Milyarlarca yıldır değişen gezegenimiz değişmesine hâlâ devâm etmektedir

En çok kabul gören teoriye göre, yeryüzü 4,5 milyar yıl önce toz bulutundan ibâretti Kendi radyo aktif ısısı sonucu erimiş bir devre geçirmiş ve bugünkü kabuk ve sıcak çekirdek durumuna gelmiştir Yeryüzünün şekillenmesinde jeolojik kuvvetler sürekli etkili olmuşlardır Günümüze kadar geçen devre çeşitli jeolojik zamanlara ayrılarak incelenir