İbrahim Müteferrika

İbrahim Müteferrika

İbrahim Müteferrika (yaklaşık 16701745), Osmanlı Devleti'nde ilk basımevinin kurucusudur Macar asıllı olan İbrahim Müteferrika bugün Romanya'da bulunan Cluj'da (Macarca Kolozsvâr) doğdu Babası onu dinsel öğrenim görmesi amacıyla küçük yaşta Cluj'daki İlahiyat Okulu'na gönderdi Bu okulun bağlı olduğu Üniteryan mezhebi Katolikler'ce sapkın sayılıyordu Cluj 1680'lerde Katolik Avusturyalıların eline geçince Uniteryanlar üstünde yoğun bir baskı uygulanmaya başlandı

Osmanlı Devleti'nce de desteklenen Orta Macaristan Kralı Thököly İmre 1691'de Avusturya egemenliğine karşı bir ayaklanma başlattı İbrahim Müteferrika'nın bu ayaklanmanın başarısızlığa uğraması üzerine Osmanlı topraklarına sığındığı sanılıyor İstanbul'a giden İbrahim Müteferrika burada Müslüman olarak devlet hizmetine girdi Müteferrikalığa (sarayda çeşitli işlere bakan görevli) kadar yükseldi 1715'te Mora sorununu görüşmek üzere Viyana'ya gönderildi 1716'da Belgrad' da Macarlar'la görüşmeler yapan kurulda çevirmen olarak bulundu 1717'de Osmanlı Devleti'ne sığınan Macar Kralı II Rakoczi' nin hizmetine verildi

İbrahim Müteferrika bu arada, Cluj'daki öğrencilik yıllarında Öğrendiği basımcılığı Osmanlı Devleti'nde de başlatmak amacıyla girişimlerde bulundu 1726'da basımcılığın önemini anlatan, yararlarını vurgulayan bir dilekçeyi Sadrazam Damat İbrahim Paşa'ya sundu ve basımevi kurmak için izin istedi Bu alanda ona, babası Yirmisekiz Mehmed Çelebi'nin Paris elçiliği sırasında yanında bulunmuş, Avrupa'yı oldukça iyi tanıyan Yirmisekizçelebizade Mehmed Said Efendi de yardımcı oldu Yeniliklere açık bir kişi olan Sadrazam Damat İbrahim Paşa, Padişah III Ahmed'den basımevinin kurulması yolunda bir ferman almayı başardı

Şeyhülislam Abdullah Efendi de basımevi kurulmasında dinsel sakınca olmadığı yolunda bir fetva verdi Hemen hazırlıklara başlayan İbrahim Müteferrika, Yirmisekizçelebizade Mehmed Said Efendi ile birlikte Fatih semtindeki evinin altında basımevini kurmayı başardı Burada basılan ilk kitap Ocak 1729'da yayımlandı İbrahim Müteferrika ölümüne kadar basımevinde yerli ve çeviri 17 kitap bastı Kitaplar dil, tarih, coğrafya, askerlik ve bilim konularındaydı Bunlar arasında kendisinin yazdığı ya da çevirdiği kitaplar da vardı İbrahim Müteferrika'nın kurduğu basımevi onun ölümünden sonra uzun bir süre çalışmadı Osmanlı Devleti'nde Türkçe kitap basımı ancak 18 yüzyılın sonlarına doğru yeniden canlanmaya başladı