Halı Ve Kilim Tarihçesi

Halı Ve Kilim Tarihçesi

En güzel, en değerli halı ve kilimler İran, Türkiye, Afganistan, Hindistan, Çin gibi ülkelerde dokunur Doğulu sultanların saraylarından ya da Çin tanrılarının tapınaklarından gelen yüzlerce yıllık doğu halılan müzelerde dikkatle korunmaktadır Bunlardan bazıları altın iplikle dokunmuştur; bazılarında ise zengin bir fon üzerinde mücevher gibi işlenmiş zengin desenler görülür Eski Mısırlılar ile Asurlular belki de halı ve kilim dokuyan ilk insanlardı Bu sanat büyük bir olasılıkla onlardan Türkiye, İran, Kuzey Hindistan ve hatta Çin'e yayıldı
Gerçek doğu halı ve kilimleri tümüyle elde dokunur Eskiden kilim dokumak için biri üstte, öbürü altta olmak üzere iki çıtadan oluşan basit bir tezgâh kullanılırdı Bu iki çıta arasına, "çözgü" adı verilen ve kilimin zeminini oluşturan düşey iplikler gerilirdi Bundan sonra kilimi dokuyacak olan kişi tezgâhın önüne oturarak değişik renkli atkı ipliklerini çözgü ipliklerinin arasından enlemesine geçirirdi


Doğu halılarının iki ucunda genellikle yalnızca çözgü ve atkı ipliklerinden oluşan bordürler vardır, ama bu bordürlerin arasında kalan asıl büyük halı yüzeyi düğümlerle dokunur ve havlıdır Atkı ipliğinin işlevi atılan düğümleri sabitleştirmektir Dolayısıyla her atkıdan sonra tarağa benzeyen bir araçla düğümler alttaki sıralara doğru bastırılarak sıkıştırılır Bundan sonra yeni bir sıra düğüm atılmaya başlanır ve dokuma işlemi böylece sürdürülür Çok değerli bazı halılarda 1 cm2'ye 100 düğüm düşer Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra, halının sağlam ve sıkı olmasını sağlayan atkı iplikleri hiç görünmez

Önceden boyanarak hazırlanmış değişik renkte ipliklerle düğüm atarken halıya belli bir desen işlenir Desenler kuşaktan kuşağa aktarılan motiflerden oluşur İki ayrı düğüm atma yöntemi vardır: Türk ya da Gördes düğümü ve İran ya da Sine düğümü İran yöntemiyle daha sık düğümler yapılabildiği için bu halılar Türk düğümüyle yapılanlardan daha niteliklidir
Doğu halıları yapıldıkları ülkeye göre adlandırılır Altı ana grup vardır: Hint, Çin, Kafkas, Türkistan, Türk ve İran Çin halılarında genellikle düz bir zemin üzerine zengin renklerle işlenmiş çiçek ya da ejderha desenleri görülür Hint halılarında çoğunlukla ortada yuvarlak ya da oval biçimli bir ana motif ve dar bordürler vardır Tüm doğu halıları arasında en iyileri sayılan bazı İran halıları çiçek motifleri ve ara sıra da av sahneleri ile bezenmiştir Her ana grupta çok değişik motifler vardır Müslümanlar'ın namaz kılarken kullandığı seccade ise özel bir halı tipidir

Eskiden daha çok kadınlar ile çocuklar halı dokurlardı Kız çocuklar daha 6 yaşlarındayken halıya düğüm atma işinde annelerine yardım etmeye başlıyorlardı 10 yaşına gelince de kendi başlarına halı dokumaya başlıyor ve genellikle bunları büyüyüp evlendikleri zaman çeyiz olarak yeni evlerine götürüyorlardı Her ailenin özel bir deseni vardı, ama her dokuyucu buna yeni renkler ve ayrıntılar katarak değişiklikler yapardı

Doğu halılarındaki desenler her bakışta göze farklı görünür ve bütün simgeleri bir bakışta görmek olanaksızdır Kareler, daireler, çiçekler, ağaçlar, sarmaşıklar, yıldızlar, ejderhalar ve haç biçiminde olan bu simgelerin her biri onları kullanan insanlar için bir anlam taşırdı Haç motifi sağlık, mutluluk ve iyi talih simgesiydi Daire sonsuzluk anlamına geliyordu Nilüfer çiçeği mutluluğu simgelerdi

İS 6 ve 7 yüzyıllarda İran krallık sarayı için dokunmuş olan halı, belki de bugüne kadar yapılmış en gösterişli halıdır Yaklaşık 26 m: büyüklüğünde olan bu halının deseni çiçek tarhları, meyve ağaçlan, dereler ve patikalardan oluşuyordu Hah ipek iplikle dokunmuş, patikalar ise altınla belirginleştirilmişti Çiçek, meyve ve kuş motifleri inci ve başka değerli taşlarla bezenmiş, halının geniş dış bordürü yemyeşil bir çimeni anımsatan zümrütlerden oluşmuştu

Halı ve kilim dokumacılığında canlı ve kalıcı renkler elde edebilmek için bitkilerden, köklerden, meyvelerden ve bazen de böceklerden boyalar hazırlanırdı Boyama işini hemen hemen yalnızca erkekler yapardı Boya yapan kişi köyünde ya da kabilesinde belli bir saygınlık kazanırdı Çevrelerine ne iş yaptıklarını göstermek için ellerindeki boya lekelerini temizlemezlerdi

Boyama ve renkleri karıştırarak değişik renkler elde etme yöntemleri babadan oğula geçen sırlardı Yün istenen ton elde edilinceye kadar önce bir boyaya, sonra öbürüne batırılıyordu ve en büyük güçlüklerden biri yünün her boyada ne kadar bırakılacağına karar vermekti Boyanın elde edildiği ot ve bitkiler kırlardan toplanır ya da boyacı bunları kendi bahçesinde yetiştirirdi

Boyacılar elde edebildikleri kırmızı ton sayısına göre becerilerinin ölçüsünü ortaya koyarlardı Avrupa'da yetişen bir otun kökünden, öğütüldükten sonra kaynatılarak değişik kırmızı tonlar elde edilirdi Koyun kanından elde edilen canlı kırmızı en eski doğu boyalarındandır Soğan, böğürtlen, pancar ve çeşitli bitkilerden de değişik kırmızılar elde edilirdi

Iran safranı ve sumak köklerinden sarı renkler, çivit bitkisinden mavinin bütün tonları elde edilirdi Önceden sarıya boyanmış bir ipliği mavi boyaya batırarak yeşilin tonları bulunurdu İpliği önce çivitle boyayıp sonra kırmızı boyaya batırarak da koyu bir kahverengi elde edilirdi (bak BOYA VE CİLA)

Renklerin de desenler gibi belli anlamları vardı Beyaz her zaman saflık ve kutsallık simgesiydi Siyah hata ve yanlışlıkları simgelerdi Kırmızı hareket ve din sevgisi gibi anlamlar taşırdı Sarı kötülük ve üzüntü demekti Mavi güç ve doğruluğu gösterirdi