Hakkari

HakkariTürkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan il Van, Mardin, Siirt, Irak ve İran sınırları ile komşu olan Hakkâri çok engebeli bir arâzi üzerindedir Güneydoğunun sarp ucudur 42°10’ ve 44°50’ doğu boylamları ile 36°57’ ve 37°48’ kuzey enlemleri arasında yer alır Trafik plaka numarası 30’dur



Hakkari'nin konumu


Hakkari Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan il Van, Mardin, Siirt, Irak ve İran sınırları ile komşu olan Hakkâri çok engebeli bir arâzi üzerindedir Güneydoğunun sarp ucudur 42°10’ ve 44°50’ doğu boylamları ile 36°57’ ve 37°48’ kuzey enlemleri arasında yer alır Trafik plaka numarası 30’durİsminin kökeni

Osmanlı Devleti bu toprakları ele geçirdiğinde bu bölgede “Hakkâriye Beyleri” bulunuyordu Yavuz Sultan Selim Han, bu beylere Osmanlı Devleti adına bölgeyi idâre etme hakkı tanıdı 127 sene içinde 77 bey burayı Osmanlı Sultanının temsilcisi olarak idâre ettiler Hakkâriye Beylerine izâfeten bu bölgeye “Hakkâriye” dendi Halkın dilinde bu kelime, zamanla “Hakkâri” şeklini aldı Hakkâriye, Arapça “Hakarların şehri” demektir

Hakkari-Tarihi Ekonomisi-Toplum Ve Yaşam-Doğal Yapısı

Hakkari ili toprakları Türkiye'nin tam güneydoğu kesimini kapsar Doğu Anadolu Bölgesi'nin çok engebeli ve dağlık Hakkâri bölümünde yer alan bu sınır ili, doğuda İran, güneyde Suriye ile güneybatıda Mardin, batıda Siirt, kuzeyde de Van illerine komşudur Bu yörede eskiçağlardan beri insanların yaşadığına ilişkin çeşitli izlere rastlanır Hakkâri ili günümüz Türkiye'sinin en geri kalmış yerlerindendir İklim koşullarının elverişsiz
olduğu Hakkâri ilinde bugün bile kış aylarında birçok köyle ulaşım bağlantısı kesilmektedir

Doğal Yapı

Hakkâri ili topraklarını Güneydoğu Toroslar'ın doğu ucunu oluşturan Hakkâri Dağlan engebelendirir Doğu ve güneydoğuya gidildikçe yüksekliği daha da artan bu dağlar Buzul Dağı olarak da bilinen Cilo Dağfnın Reşko Tepesi'nde (Uludoruk) 4135 metreye ulaşır Hakkâri ilinin en yüksek noktasını oluşturan Reşko Tepesi, Türkiye'nin en yüksek ikinci doruğudur 4060 metre yüksekliğindeki Suppa Durek'ten başka 3800 metreyi aşan birçok tepenin yükseldiği Cilo Dağfnın güneydoğusunda, İkiyaka Dağı olarak da anılan Sat Dağı yer alır Hakkâri Dağlan ile çevresindeki başlıca yükseltiler Samdi İncebel, Tanintanin, Altın Sümbül Mordağ ve Çimen dağlarıdır

HAKKÂRİ İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 7121 km2

NÜFUSU (1990): 172479

İL MERKEZİ: Hakkâri

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (52906),
Çukurca (20351), Şemdinli (30219), Yüksekova
(69003)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Hakkâri (30407), Yüksekova (28486)

BAŞLICA YÜKSELTİLER: Reşko Tepesi (4135 metre),
Mordağ (3807 metre), Satsivrisi (3794 metre)
SICAKLIK: Hakkâri kentinde en düşük 22,6°C (221967), en yüksek 38,8°C (2771966), ortalama 9,4°C

YAĞiŞ MİKTARI: Hakkâri kentinde yıllık ortalama 798,2

İL TRAFİK NO: 30

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Cilo Dağı; Gevaruk, Peştazare ve Tirişin kaya resimleri; Dirheler; Hakkâri, Bay ve Dez kaleleri, Hırvata
kent kalıntıları; Meydan Medresesi

3500 metreden daha yüksek kesimleri sürekli olarak karla kaplı olan Cilo Dağı'nda Buzul Çağı'ndan kalan ilginç yüzey şekilleri vardır Bunlardan başlıcalan 20'yi aşkın vadi buzulu ile bazılarının içinde buzul gölü olan buzyalaklarıdır (sirk) Reşko Tepesi'nin kuzeydoğusunda yer alan 4 km uzunluğundaki buzul Türkiye'nin en büyük vadi buzuludur Hakkâri D ağları'nm 2000 metre kadar yüksekliklerinde yer alan gür otlarla kaplı Alp tipi geniş çayırlar yöre hayvancılığı açısından büyük önem taşır
İl topraklarının sularını Büyük Zap Suyu (Çığlı) ile Botan ve Habur çayları toplar Hakkâri Dağları bu akarsular ve kolları tarafından derin biçimde parçalanmıştır Oluşan boru vadilerin derinliği 1000 metreyi bulur

Akarsu boylarında önemli bir düzlüğe rastlanmaz Hakkâri ilindeki düzlükler Büyük Zap Suyu'nun kollarından Nehil Çayı'nın oluşturduğu Yüksekova ile Gerdi Deresi'nin Irak sınırındaki vadisindedir
Hakkâri ilinde pek çok küçük buzyalağı gölü vardır Bunlardan başlıcaları Cilo Dağı'ndaki Gelyana Gölü ile Sat Dağı'nda rastlanan göllerdir
Hakkâri ili Doğu Anadolu Bölgesi'nde de görülen çok sert kara ikliminin etkisindedir Kısa süren sıcak yazlara karşılık kışlar uzun, çok soğuk ve kar yağışlı geçer Bazı kışlarda hava sıcaklığının � 30°C'nin altına düştüğü ilde yerin karla örtülü olduğu günlerin toplamı Hakkâri kentinde üç ayı, Yüksekova kentinde de dört ayı geçer
Büyük ölçüde yok edilmiş olan doğal bitki örtüsü genellikle bozkır (step) görünümündedir Hakkâri Dağları'nda meşe ve ardıçlardan oluşan seyrek ağaç topluluklarına rastlanır

Tarih

Yüksekova yöresinde elde edilen bazı buluntular, il topraklarındaki geçici ilk yerleşim yerlerinin Taş Devri'nin ilk evrelerinde kurulduğunu göstermektedir İlin çeşitli yörelerinde rastlanan çok sayıdaki kaya resminden, burada yaşayan insanların günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önce avcılık, toplayıcılık, hayvancılık yaptığı ve tarımla uğraştığı anlaşılmaktadır
Asurlular'ın "ırmaklar ülkesi" dediği Hakkâri yöresi, İÖ 2000'lerde Urartular'ın yurduydu İklim koşulları elverişsiz olan ve yalçın dağlarla kaplı bu yörede yaşayan Urartular tüm bunlara karşın yüksek düzeyde bir
uygarlığa sahipti Günümüzde bile kullanılan bazı yollar, bu yolların kenarındaki konaklama yerleri, çiviyazılı anıtlar ile yolun korunması amacıyla yapıldığı sanılan ve "dirhe" adıyla anılan kuleler bu uygarlığın en çarpıcı kanıtlarıdır Asur, Med ve Pers yönetimlerinden sonra Atropaten Krallığı'na bağlanan yöre, İÖ 1 yüzyılda Kral Dikran'ın yönetimindeki topraklardandı Daha sonra Romalılar ile Partlar arasında el değiştiren yöre kısa süren Bizans denetiminin ardından İS 6 yüzyılda Sasaniler'in eline geçti 5 yüzyılda bağımsız bir mezhep oluşturan Nasturiler ile aşiret düzeninde yaşayan Kürtler, 7 yüzyıldan sonra bölgeyi denetimine alan Araplar'a ve 11 yüzyılda buraya gelen Selçuklular'a bağlanmadan yaşadılar 13 yüzyılda İlhanlılar'in eline geçen yöredek aşiretler 14 yüzyılda bir beylik halinde birleşti 15 yüzyılda bu yörede bir beylik daha kuruldu Yarı bağımsız konumunu sürdüren bu beylikler Timur'a, Karakoyunlular'a, Akkoyunlular'a ve Safeviler'e bağlandıktan sonra, içişlerinde bağımsız olma koşuluyla 1548'de Osmanlı egemenliğini kabul ettiler 19 yüzyıl sonlarında Van vilayetine bağlı bir sancak olarak yönetilen Hakkâri yöresinde yaşayan halkın yarısına yakınını Ermeniler, Keldaniler ve Nasturiler oluşturuyordu I Dünya Savaşı sırasında Ruslar tarafından işgal edilen Hakkâri yöresinde ayaklanan Nasturiler 1924'te Irak'a çekildi

Ekonomi

Türkiye'nin en az gelişmiş ili olan Hakkâri'de halkın yüzde 7()'e yakını kırsal kesimde yaşar Kilometre kareye 19 kişinin düştüğü Hakkâri, Türkiye'de nüfus yoğunluğu en az olan ildir
Halkın başlıca gelir kaynağı hayvancılıktır En çok koyun ve kıl keçisi yetiştirilir Hayvancılık konusunda yaylacılık büyük önem taşır Yazın çıkılan yaylalarda kırkılan koyun ve keçilerden elde edilen yün ve kıl dokumacılıkta kullanılır Kurulan geçici mandıralarda otlu peynir ve teleme peyniri yapılır Hayvansal ürünler ilde kurulan et ve süt ürünleri işletmelerinde değerlendirilir; el tezgâhlarında kilim ve halı dokumacılığı yapılır Yaygın olarak arıcılık da yapılan Hakkâri ilinde özellikle Şemdinli yöresinin çiçek balı ünlüdür
Ekilebilir alanları çok az olan ilde yapılan tarımsal üretim yerel tüketimi bile karşılayamayacak ölçüde düşük düzeydedir Yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler hayvan yemi, tahıl, baklagillerdir Hakkâri'de en çok yetiştirilen meyve cevizdir
Yeraltı kaynakları açısından yoksul olan Hakkâri ilinde sanayi gelişmemiştir İlde dokuma ve marangoz atölyeleri ile oto ve elektrikli ev eşyası onarımı yapan küçük işyerleri vardır
İlin ticari yaşamında canlı hayvan ilk sırayı alır Günümüzde ilin canlı hayvan varlığı ile hayvansal ürünlerinin bir bölümü komşu ülkelere satılır Hakkâri ilinin doğusundaki Esendere sınır kapısında İran'la sınır ticareti yapılır Hakkâri ili ülke karayolu ulaşım ağına Van üzerinden bağlanır

Toplum ve Kültür

Hakkâri ilinin kapalı ekonomik yapısı toplumsal yaşamını da etkiler Toplumsal yaşama aşiret düzeni egemendir Yönetici durumdaki aşiret reisine aşiret üyelerinin elde ettiği ürünlerden pay verilir Yörede dinsel açıdan şeyhler etkili durumdadır Köyleri dolaşan şeyhlere yılın belli zamanlarında bağlılık belirtisi olarak para, ürün ya da hayvan verilir Aşiretlerin hemen hemen tümü hayvancılıkla uğraşır ve geleneksel bir yaşam biçimi olarak hayvancılığı sürdürür Yarı göçebe durumdaki bu aşiretler, mayıs ayının gelmesiyle birlikte köyden daha yüksekteki mezralara (ekime elverişli yerleşim yerleri) çıkar Haziranda kar ve buzların erimeye başlamasıyla 2000 metreden daha yüksekteki, "zozan" adı verilen gür ve sulak yaylalara çıkılmaya başlanır Yaz boyunca burada kurulan geçici yerleşmelere "zoma" denir Zomalar, kadınların kıldan dokuduğu siyah renkli çadırlardan oluşur Hayvanlarla birlikte yaz boyunca zomalarda kalan aşiretler hayvan otlatma, koyun kırkma, dokuma, peynir ve tereyağı işleriyle uğraşır Burada dokunan çorap, kilim ve at yularlarındaki canlı nakışlar zoma yaşamının renklerini yansıtır Jirki aşiretinin dokuma ürünlerinden kilimler, cicimler, heybeler ve çoraplar ülke çapında ünlüdür

İl Merkezi: Hakkâri

Yaklaşık 10 bin yıldan beri sürekli bir yerleşim alanı olan bu topraklarda İS 10 yüzyılda Hakkâr aşireti yaşıyordu Bu nedenle yöre Araplar tarafından "Hakkârlar'ın beldesi" anlamında Hakkâriye adıyla anılıyordu Van Gölü'nün güneyinde yer alan bu yöre, 16 yüzyıldan sonra Hakkâri adıyla anıldı 19 yüzyıl sonlarında Van vilayetine bağlı bir sancak olarak yönetilen Hakkâri'nin merkezi Çölemerik'ti 1936'da il yapılan Hakkâri'nin merkezi olan Çölemerik'in adı daha sonra Hakkâri olarak değiştirildi
İlin topraklarının orta kesiminde, dağlar arasında yer alan bir düzlükte kurulmuş olan kent dağınık yerleşme birimlerinden oluşur Kentin bulunduğu alanın engebeli ve derelerle parçalanmış olması mahalleleri birbirinden koparmıştır Kentteki başlıca eğitim ve kültür kurumu, Van'daki Yüzüncü Yıl Üniversitesi'ne bağlı Hakkâri Meslek Yüksekokulu'dur
Kentin nüfusu 20754'tür (1985)