Havai Fişek

Havai Fişek

Gece gösterilerinde ve şenliklerde renk renk ışıklar saçan havai fişekler genellikle kartondan yapılan ve içine özel bir patlayıcı karışımı doldurulan uzun tüp biçimindeki bir kovandan oluşur "Piroteknik karışım" denen bu fişek dolguları havanın oksijeni olmadan da yanabilen özel bir karışımdır Kapalı bir kabın içinde yanan mum, içerideki havanın oksijeni bitince söner; oysa fişek, kovanının içinde hiç hava bulunmadığı halde bu karışım tükeninceye kadar yanmayı sürdürür Çünkü karışımdaki maddelerden biri sürekli olarak oksijen açığa çıkarır ve kapalı kovandaki yanma olayının gerçekleşmesini sağlar

Yüzyıllarca fişek karışımında oksijen verici madde olarak güherçile (potasyum nitrat) kullanıldı Bu tuz bütün doğu ülkelerinde bulunduğu için fişekçilik doğuda, özellikle Çin'de gelişmiş ve güherçile, kükürt, odunkömürü karışımından hazırlanan ilk fişekler burada yapılmıştır Aynı maddelerin karışımı olan barutun, daha doğrusu kara barutun Avrupa'da tanınması ve ateşli silah mermilerinde patlayıcı olarak kullanılması ancak 14
yüzyıla rastlar {bak ATEŞLİ SİLAHLAR; PATLAYICILAR) Oysa bu tarihten çok önceleri Çin'de, barut doldurulmuş havai fişekler savaş ve gösteri amacıyla kullanılıyordu

Avrupalılar havai fişek yapmayı Çinliler' den öğrendiler ve 13 yüzyıl boyunca fişekçilik önce İtalya'da, sonra Fransa'da ve bütün öbür Avrupa ülkelerinde hızla gelişti Başlangıçta yalnızca dinsel festivallerde düzenlenen havai fişek gösterileri 18 yüzyılda, büyük Avrupa kentlerinde açılan lunaparkların en çok ilgi çeken gösterileri haline geldi Sonraları hemen her ülkede ulusal bayramların, törenlerin ve özel kutlamaların ayrılmaz bir parçası olan bu gösterileri genellikle askeri uzmanlar yönetirdi


19 yüzyılın başlarına kadar havai fişekler yalnızca bildiğimiz sarı alev renginde ışıklar saçardı 18 yüzyılda potasyum nitratın kimyasal bireşimle elde edilmesi renkli havai fişeklerin yapılmasına olanak hazırladı Çünkü potasyum kloratlı karışım yeterince ısı açığa çıkaracak biçimde yandığında, bu karışıma katılan çeşitli metaller gaz haline gelerek alevi renklendirebiliyordu (bak Alev) Böylece baryum tuzlarıyla yeşil,

stronsiyumla kırmızı, sodyumla da sarı kıvılcımlar saçan havai fişekler yapıldı Bakır ise potasyum kloratın yanmasıyla açığa çıkan klor gazının etkisiyle mavi renk verir
Havai fişeklerin bir bölümü renk renk alevler ve yıldızlar saçarak yanar; bunların kovanları incedir ve içindeki patlayıcı karışım tükenene kadar yanmayı sürdürür Kıvılcımlar saçarak havaya fırlayacak biçimde yapılan ikinci tip havai fişeklerin kovanı ise yanmayacak kadar kalın ve sağlamdır Bunlar, kovanın içindeki yanma sonucunda açığa çıkan gazların basıncıyla havaya fırlar ve karışımın tam olarak yanmamış parçacıklarını bir kıvılcım yağmuru gibi dört bir yana saçarak görkemli görüntüler oluşturur Bu patlamalı kıvılcım yağmurunu yaratmak için kovana genellikle demir ve çelik parçaları, kandil isi ya da bol miktarda odunkömürü koyulur

Havai fişekler ciddi yaralanmalara yol açabileceği için, birçok ülkede çocukların roket ya da maytap biçimindeki fişeklerden zarar görmelerini önlemek üzere satışı yasaklanmıştır ve havai fişek gösterileri yalnızca uzmanların denetimi altında düzenlenir