Son Süpürgeciler

Bir zamanlar hayatımızda çok önemli bir yeri vardı Kapılarımızın hemen arkasında dururlardı


Evimizin, eşiğimizin bir parçasıydılar sanki…




Onlarla temizliğimizi yapardık, odalarımız onlarla temizlenirdi, kapımızın önü de…

Önce “Gırgır” dediğimiz basitleri kuma olarak girdi hayatlarına… Sonra diğerleri…



Artık ninelerimizin ve annelerimizin vefakar iş ortağı süpürgeler yerlerini bilmem kaç voltluk süper emici rakiplerine bırakmıştı


Onlar belki yine kapı arkasındaydılar ama yüzlerine artık bakılmıyordu



Kumalık zor işti elbette, hele her gün yeni ve çok fonksiyonlu rakipleri işin içine girdikçe


Zaman geçti, süpürgelerle yaptığımız işler bir nostalji olarak hafızalarımızın kıvrımlarında kaldı ama evlerimizin baş köşelerini artık zarif, alımlı, güçlü ve rengarenk makinelere bıraktı



Üstelik bu rakipleri sadece süpürmüyorlardı, emiyorlardı, yıkıyorlardı ve hatta kurutuyorlardı


Annelerimizin süpürgesi bu rekabete dayanamadı, küstü ve çekildi hayatımızdan…





Tıpkı şu an Edirne’de varlığını devam ettirmeye çalışan süpürge ustaları gibi…


Onlar da büyük bir mücadelenin yenik, ama mağrur birer kahramanları gibi, geleneksel süpürgemizi yaşatmaya çalışıyorlar…



Ama her geçen gün bir kaçı daha küserek çekiliyor hayatımızdan


Biz onlara Zındanaltı’nın küçücük ara sokaklarında rastlıyoruz Artık süpürge hanları yerlerini küçük ve özensiz dükkanlara bırakmış


Beşer, onar kişinin çalıştığı atölyeler, iki üç kişilik kulübelere dönmüş

Her geçen gün daha azalıyorlar

Ömürlerinin tükenmesine adeta gün sayıyorlar ve beş on yıl sonra bu mesleğin artık tarihin raflarına tamamen kalkacağına inanıyor, hüzünleniyorlar…


Edirne süpürgeciliğin ana vatanı Süpürge otu, daha çok sulak alanları seviyor Adesa adı verilen dünyanın en kaliteli süpürge otu Edirne’nin nemli toprağında yetişiyor Edirne’de Meriç ve Tunca havzası geniş sulak alanlar oluşturuyor Çeltik gibi süpürge otu da çok üretiliyor Özellikle Tatarköy, Bosnaköy ve Menekşesofular köyü süpürge otunun merkezi Edirne’nin Kirişhane semti, bir zamanlar süpürge otunun en çok yetiştirildiği yerdi

SÜPÜRGENİN YAPILIŞI

Tel süpürgenin tohumun tarlada buluşmasıyla başlayan ve kapımızın arkasına kadar uzanan serüveni, otun tarladan toplanıp eşit uzunlukta kesilmesi ile başlıyor Süpürge tohumu ayrıca para ediyor ve yem sanayinde kullanılan bu tohumlar ayrıca toplanıp satışa çıkarılıyor Otlar ise süpürge dükkanlarının yolunu tutuyor


Süpürge ustaları kendilerine gelen bu otları, havuzlarda ıslatıp, kapalı odalarda kükürt tütsüsünden geçirirler Kükürtün etkisi ile sararan süpürge otlarının değeri böylece arttırılmış olur



Sarartılan süpürge otları, ayıklayıcı tarafından bıçakla ayıklanır Kalın ve dolgun olanlar süpürgenin tepeliği, ince cılız tellerde işlik olarak kullanılır Kısa, kırık ve düzgün olmayan teller ise ayrılarak küçük el süpürgeleri ya da top süpürge yapımında kullanılır


Ayıklayıcının ardından süpürge telleri ‘sarıcı’ ya gider Sarıcılar süpürge tellerini bir araya getirerek küçük demetler yapar, Bunların ikisini birleştirerek pamuk ipliği ile bağlar ve süpürge taslağı oluşturur

Süpürge taslağının sapına 4-5 tel yerleştirerek, tepelik yapılır Bu işlemi yapanlara bağlayıcı denir Tepelikli taslaklar, ‘ayakcak’ denilen ayak mengenesinden yararlanılarak sap bölümü birkaç yerden sıkıca telle bağlanır Süpürge taslağına el mengenesi yardımıyla süpürge biçimi verilir Tokmaklanarak biçim pekiştirilir Bu işlemden sonra ‘dikici’ devreye girer Bitmiş haldeki süpürgeyi çuvaldızla dikerek satışa hazır hale getirir Paketçiler de süpürgeleri demetler halinde bir araya getirip piyasaya verilecek hale getirirler


Üretimin her aşamasında çıraklar ustalarına yardım eder Geleceğin süpürge ustaları olacak olan bu çıraklara ‘meydancı’ adı verilir

Süpürgenin ortalama ömrü 4-5 ay kadardır Bu dayanıklılığı süpürge otunun kalitesine ve ustasının maharetine bağlı olarak bir yıla kadar uzayabilir


Yaklaşık 500- 600 gram süpürge otundan bir süpürge yapılır

Edirne süpürgesinin özelliği saplarının yumuşak, renginin ise sarı olmasıdır


SON USTALAR

Süpürgecilik Edirne için yüzyıllardır önemli bir geçim kaynağı Bundan 50 yıl önce 360 atölyenin varlığı ve her atölyede 25-30 kişinin çalıştığı biliniyor Yine bu yıllarda ve öncesinde Süpürgeciliği daha çok Yahudiler yaparlardı Onların Edirne’yi terk etmesiyle bu meslek onların çıraklıklarını yapan Türklere kalmış


1985 yılının Edirne Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre, odaya kayıtlı 118 işyeri varmış Bu sayı 1996 da 60 a, 2003 yılında ise 19’a düşmüş Bu yıllarda ise 10 civarında süpürge atölyesi faaliyetini gösteriyor Onlar da 3 er, 4 er kişi ile çalışıyor Hele son yıllarda turizmin parlayan yıldızı ‘aynalı süpürge’de olmasa bu sayıda kalmayacak gibi

AYNALI SÜPÜRGE

Edirne’ye gidenlerin, buradan alacakları hediyelik eşyaların başında aynalı süpürge geliyor Eski bir Edirne geleneği olan bu süpürgenin diğerlerinden farkı biraz daha yöresel renklerle süslü olması ve ortasında bir aynanın bulunmasıdır Bu süpürge eskiden sadece sipariş üzerine yapılırdı Şimdi ise hediyelik eşya satan dükkanların vitrinlerini süslüyor Turizm Edirne’de daha çok gelişir ve aynalı süpürge satışları artar da, süpürgecilik biraz daha varlığını sürdürür mü bilinmez


Gelinlik kızların çeyiz sandığına konan, bakımlı olmayı ve temizliği simgeleyen aynalı süpürge’nin farklı anlamları da vardır

Sapına ‘kabara’ denilen iri başlı bir çivi çakılan aynalı süpürge kullananın bakire olduğu anlaşılır Eğer aynalı süpürge kapı dışına asılmışsa, evde evlenecek çağda genç kızın olduğuna işaret eder


(Yararlanılan kaynak: Behiç Günalan Edirne Dergisi Valilik Yayını sayı:11)


Enver ŞENGÜL