Fırat ırmağı

Fırat ırmağı


Doğu Anadolu Bölgesi'nden doğan Karasu ve Murat ırmaklarının birleşmesiyle oluşan büyük bir akarsudur Doğu Anadolu'nun ve Mezopotamya'nın en uzun akarsuyu olan Fırat, Türkiye topraklarının yaklaşık yedide birinin suyunu toplar Fırat Irmağı'nı oluşturan iki koldan Murat Irmağı kaynağından 720 km sonra, Karasu Irmağı ise 460 km sonra Fırat kavşağında buluşurlar Yatağının toplam uzunluğu 2800 km olan Fırat Türkiye, Suriye, Irak topraklarında aktıktan sonra Dicle ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür
Erzurum Ovası'nın kuzeyindeki dağlardan kaynaklanan suların birleşmesiyle oluşan Karasu Irmağı'nın başlangıç kolu Dumlu Suyu adıyla anılır Çayırlı yakınlarında yaptığı dirsekler dışında genellikle doğubatı doğrultusunda akan Karasu, İliç'in güneybatısında güneye yönelir Erzurum, Tercan ve Erzincan ovalarını sulayan Karasu Irmağı'nı Erzincan yöresinde yaşayanlar çoğunlukla Fırat, batılı kaynaklar ise Batı Fırat adıyla anar Birçok boğazdan geçen, dar ve derin vadilerden akan Karasu'ya katılan başlıca kollar Tuzla, Çaltı ve Arapkir sularıdır


KarasuAras Dağları ile Aladağ'dan kaynaklanan suların birleşmesiyle oluşan Murat Irmağı, batılı kaynaklarda Doğu Fırat adıyla geçer Eleşkirt, Malazgirt, Muş ve Uluova (Elazığ) ovalarını sulayan Murat, genellikle dar ve derin vadilerde akar Önce kuzeydoğugüneybatı doğrultusunda aktıktan sonra batıya yönelen Murat'ın başlıca kolları, Muş'un kuzeyinde kendisine katılan Karasu Çayı ile daha batıda kuzeyden gelen Peri Suyu'dur


Eskiden Karasu ve Murat ırmaklarının Keban kentinin kuzeyinde birleşerek Fırat'ı oluşturdukları kavşakta bugün, Keban kenti yakınında kurulan barajın ardında suların birikmesiyle ortaya çıkan büyük bir yapay göl bulunmaktadır Böylece artık Karasu Kemaliye yakınlarında, Murat da Palu yakınlarında Keban baraj gölüne dökülmektedir
Keban'ın güneybatısındaki Malatya Ovası' nı sulayan Fırat Irmağı, önüne çıkan Güneydoğu Toroslar'ı dik ve derin vadi ve boğazlarla yardıktan sonra Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne geçer Bu bölgede Şanlıurfa ile Adıyaman ve Gaziantep illerini birbirinden ayıran Fırat, güneyde yer alan Karkamış'taki (Kargamış) demiryolu

köprüsünün altından geçip hemen Suriye topraklarına girer Keban ile Karkamış arasında Fırat'a katılan başlıca kol Tohma Suyu'dur Fırat kenarında kurulmuş olan en önemli Suriye kentleri Rakka, Deyrizor ve Ebukemal'dir Fırat, bu kesimde Türkiye topraklarından kaynaklanarak gelen bazı akarsularla beslenir Bu akarsulardan başlıcası Mardin yöresinin sularını toplayan Habur Çayı'dır Ancak bu akarsu, Hakkâri yöresinden kaynaklanarak TürkiyeIrak sınırında Dicle'ye katılan Habur Çayı'yla karıştırılma
malıdır Ebukemal'den sonra Irak'a geçen Fırat Irmağı kıyısı yakınlarında yer alan başlıca kentler Kerbela, Hille, Necef ve Nasıriye' dir Bu topraklarda çeşitli bataklıklar oluşmasına neden olan Fırat, Kurna kenti yakınında Dicle (bak DİCLE IrmaGi) ile birleşerek Şattü'1Arap (Büyük Arap Irmağı) adını alır ve daha sonra Basra Körfezi'ne dökülür


Kıraç ve zaman zaman da çölleşmiş topraklar arasında akan Fırat Irmağı kenarında eskiçağlardan beri sulama amacıyla bazı tesisler kurulmuştur Bunlardan en önemlisi, günümüzden yaklaşık 5000 yıl önce Mezopotamya'da kurulmuş olan sulama kanallarıdır (bak Mezopotamya) Bugün de Fırat üzerinde enerji üretme ve sulama amaçlarıyla kurulmuş çeşitli tesisler vardır ve yenilerinin kurulması için çalışmalar yürütülmektedir Bunlardan en önemlisi, Türkiye'nin bu alanda en kapsamlı girişimi olan Güneydoğu Anadolu Projesi'dir (bak GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ) Kısa adı GAP olan bu proje tamamlandığında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde başta Harran


Ovası (bak HARRAN OVASI) olmak üzere topraklar sulanıp bitkisel üretimin önemli ölçüde artması sağlanacak, enerji üretiminde artış olacaktır Çüngüş ile Pötürge arasında yer alan Karakaya Barajı'nınyapımı tamamlanmış ve baraj 1987'de hizmete girmiştir GAP kapsamındaki en önemli tesis olan Atatürk Barajı ile burada toplanan suları Harran Ovası'na taşıyacak Şanlıurfa Tünelleri'nin yapımı sürmektedir (1989)
"İki ırmak arasındaki ülke" anlamına gelen ve Arapça'da elCezire diye adlandırılan Mezopotamya'nın güneyindeki topraklar, kuzeye göre daha verimlidir Bu topraklar birçok eskiçağ uygarlığının beşiğiydi Önemli bir eskiçağ kenti olan Babil'in kalıntıları Fırat kıyısı yakınlarındadır Türkiye toprakları dışında Fırat üzerinde kurulan başlıca sulama tesisi, Suriye'deki elTabka Barajı'dır

Eskiden Basra'dan Türkiye topraklarındaki Birecik'e kadar ırmak yoluyla ulaşım yapılabilen Fırat'ta bugün ancak aşağı kesimlerde teknelerle ulaşım yapılabilmektedir Başlıca kara ve demiryolları da Fırat, Murat ve Karasu vadilerini izler
Doğu Anadolu Bölgesi'nin karlı dağlarından çıkan sularla beslenen Fırat'ın sulama, buharlaşma ve sızma gibi nedenlerle suları güneye doğru gittikçe azalır TürkiyeSuriye sınırı yakınında 909 mVsn olan debisi, Irak topraklarında Dicle'yle birleşmeden önce 850 mVsn'ye düşer