Çini Ve Dünden Bugüne çinicilik

Çini ve dünden bugüne çinicilik



Tarihte daha çok Asya, Ortadoğu ve Akdeniz çevresinde üretilip kullanılan çiniyi Türkler Orta Asya'da bulundukları dönemlerde de bilmekteydiler Uygur tapınak ve evlerinde döşeme çinilerine rastlanması bunu kanıtlar Zengin bir çini geleneğine sahip Çinliler'in bu konuda büyük etkisi vardır Bir süsleme sanatı olan çinicilik Türkler'in İslamiyet'i kabulünden sonra daha da yaygınlaşmıştır İslam dinindeki tasvir (resim) yasağı onları duygu ve düşüncelerini aktarmada bu tür süsleme sanatlarına yöneltmekteydi

O günlerden kalma çini örnekleri Horasan ve Türkistan'da bulunmaktadır Bu örneklerde Arap çiniciliğinden esinlenme varsa da Türk süsleme geleneğinin ağır bastığı göze çarpmaktadır Anadolu Selçuklu çiniciliği ilk dönemler sırlı tuğlaların yanında mozaik çini uygulaması biçiminde gerçekleşmiştir Giderek bezeme malzemesi olarak yararlanılmaya başlanan Anadolu Selçuklu çinilerinin en güzel örnekleri Konya'daki Alaeddin Camisi, Sırçalı ve Karatay medreselerinde kullanılmıştır

Osmanlılar döneminde Bursa, İznik, Kütahya ve İstanbul önemli çinicilik merkezleri olarak sivrildi Osmanlı çinilerinin en güzel ve en eski örnekleri İznik'te yapılmıştır Teknik bakımından Selçuklu geleneğini sürdüren İznik çiniciliği renk kullanımına zenginlik getirmiştir 15 yüzyılın ikinci yarısında büyük gelişme gösteren Kütahya çiniciliği kendine özgü motifleriyle İznik'ten ayrılmıştır

16 yüzyıl Osmanlı çiniciliğinde geometrik desenlerin yerini çiçek ve yaprak motiflerinin aldığı görülür İznik'te yapılan çinilerde kullanılan renkler zenginleşmiş; zümrüt yeşili, parlak mavi ve kırmızının çeşitli tonları temel renkler olarak çinilerde görülmeye başlamıştır Bu çinilerle bezenen birçok yapının arasında Mimar Sinan'ın yaptığı, İstanbul'daki Rüstem Paşa Camisi'nin özel bir yeri vardır Bu camide kullanılan, 41 çeşit lale motifi taşıyan çiniler Osmanlı çiniciliğinin bu yüzyılda ne kadar geliştiğini gösterir
İstanbul'daki Sultan Ahmed Camisi 17 yüzyıl çiniciliğinin en güzel örneklerini sergilemektedir Ancak bir yüzyıl öncesinin özellikle mercan kırmızısı rengi, yerini tatlı yeşile bırakmıştır Gene bu yüzyılın çinilerinde servi ağacı gibi yeni bir motif ortaya çıkmıştır

17 yüzyılda mimarlık alanındaki durgunluk çiniciliğin de gerilemesine yol açtı İznik ve Kütahya'da kurulmuş bulunan çini atölyelerinin üretimi azaldı, çinilerin niteliği bozuldu Bu durum 18 yüzyılın başlarında yapılmış olan bazı çeşme ve camilerin solgun renkli, bozuk sırlı çinilerinden de fark edilmektedir Bu yüzyılın başlarında İstanbul'da Edirnekapı yakınlarındaki Tekfur Sarayı'nda kurulan çini atölyesinin çiniciliğe büyük bir katkısı olmamıştır Çinicilikteki bu gerilemede çeşitli Avrupa ülkelerinden getirtilen yabancı çinilerin rekabetinin de etkisi olmuştur

Bu gerileme 19 yüzyılda da sürmüş, Haliç' te kurulan çini fabrikasının üretimi buna engel olamamıştır Bu yüzyılın sonlarındabaşlayan, mimaride eskiye dönme anlayışı nedeniyle yapılarda kaplama öğesi olarak yeniden çininin kullanılması çiniciliğe kısa süren bir canlılık getirmiştir Günümüzde de çini sanatı eski renk ve desenleri yeniden ele almakta, bu yolda arayışlarını sürdürmektedir Türkiye'de Kütahya çiniciliğin tek merkezidir