Cemal Paşa (1872-1922)

Cemal Paşa (1872-1922)


Asıl adı Ahmed Cemal olan Cemal Paşa, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde siyasal yaşama damgasını vuran İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önderlerindendir 1908'de II Meşrutiyet'in ilanından i Dünya Savaşı'nın sona erdiği 1918'e kadar askeri ve devlet yönetimiyle ilgili önemli görevlerde bulunan Cemal Paşa özellikle 191318 arasında Osmanlı Devleti'nin iç ve dış siyasetini belirleyen kişilerden biriydi


Babası askeri eczacı olan Ahmed Cemal, Midilli Adası'nda doğdu 1890'da Kuleli Askeri Lisesi'ni, 1893'te Harp Okulu'nu, 1895'te de Harp Akademisi'ni bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesiyle orduya katıldı Bu yıllar II Abdülhamid'in baskıcı yönetimine karşı Jön Türkler'in meşrutiyeti yeniden kurmak için mücadele ettikleri ve örgütlendikleri yıllardı {bak ABDÜLHAMİD II; BİRİNCİ VE İKİNCİ MEŞRUTİYET; JÖN Türkler) Kolağası

(önyüzbaşı) Cemal Bey Selanik'te bulunan 3 Ordu redif (yedek) tümeni kurmay başkanlığı sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girdi ve yaşamının sonuna kadar da bu kuruluşa bağlı kaldı O yıllarda çalışmalarını gizli yürüten İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin ordu içinde örgütlenmesini üstlendi

1905'te binbaşı olan Cemal Bey bir yıl sonra Rumeli demiryolları müfettişliğine atandı Görevi gereği yolculuk ediyor, Rumeli yöresini dolaşıyordu Bu da cemiyet adına rahatça çalışmasına, örgütlenmeyi sağlamasına olanak sağladı Bu dönemde cemiyetin bölük adı verilen yerel birimlerini örgütledi


II Meşrutiyet'in ilan edilmesi üzerine Selanik'teki İttihat ve Terakki Cemiyeti genel merkezinin İstanbul'a gönderdiği 10 delegeden oluşan temsil heyetinde yer aldı Ardından da cemiyetin genel merkez üyeliğine seçildi Aynı yıl kaymakamlığa (yarbay) yükselen Cemal Bey meşrutiyetin getirdiği yenilikleri ve ortaya çıkan değişimleri devlet memurlarına ve görevlilere anlatıp benimsetmek için kurulan Heyeti islahiye'nin bir üyesi olarak Anadolu'ya gönderildi Bu sırada 31 Mart Olayı'nın çıkması üzerine İstanbul'a dönerek, ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Hareket Ordusu'na katıldı

Ayaklanmanın bastırılmasının ardından da Üsküdar Muhafızhğı'na atandı Bu görevinde kısa bir süre kalan Cemal Bey Çukurova'da çıkan karışıklıkları bastırmak üzere Ağustos 1909'da Adana valisi yapıldı Bir yıl sonra hastalanarak İstanbul'a döndüyse de bu kez 1911 ortalarında Arap aşiretlerinin ayaklanmalarını bastırmak amacıyla vali olarak Bağdat'a gönderildi

Balkan Savaşı'nın çıkması üzerine Bağdat' taki görevinden ayrılarak İstanbul'a döndü Konya redif tümeni komutanı olarak 1912 Eylül'ünde katıldığı Balkan Savaşı'nda Bulgarlar' in karşısında Vize'den Çatalca'ya kadar geri
çekilmek zorunda kaldı Ekimde miralaylığa (albay) yükseltilen Cemal Bey dağılan kuwetlerini toplarken hastalanarak İstanbul'a döndü Aralık 1912'de İstanbul menzil müfettişi ve ordu idare reisi oldu


23 Ocak 1913'te, hükümeti devirmek amacıyla düzenlenen ve Babıâli Baskını diye adlandırılan girişimin başarıya ulaşmasından sonra İttihatçılar'ın başa geçmesi üzerine İstanbul Muhafızhğı'na getirildi Bu görevi sırasında İttihat ve Terakki'ye karşı çıkanları susturarak partiye destek olmaya çalıştı Aynı yıl mirlivalığa (tuğgeneral) yükseltildi ve artık Cemal Paşa diye anılmaya başlandı


1914'te önce nafıa (bayındırlık), ardından bahriye nazırı (donanma bakanı) olarak hükümette görev aldı Bu görevinde donanmayı güçlendirmeye çalıştı Fransız yanlısı olarak bilinen Cemal Paşa Temmuz 1914'te Osmanlı Devleti ile Fransa arasında işbirliği sağlamak amacıyla Paris'e gitti Olumlu bir sonuç elde edemeyince 2 Ağustos 1914'te yapılan OsmanlıAlman İttifakı'nı, Alman yanlısı olan Enver ve Talat paşalarla birlikte istemeyerek de olsa destekledi


Cemal Paşa I Dünya Savaşı başladığında Enver ve Talat paşalarla birlikte İttihat ve Terakki'nin ve Osmanlı Devleti'nin en güçlü üç yöneticisinden biriydi Talat Paşa'nın sadrazam, Enver Paşa'nın harbiye nazırı, Cemal Paşa'nın bahriye nazırı olarak yer aldığı 191318 arasındaki hükümete "Üç Paşalar İktidarı" da denir Osmanlı Devleti'nin I Dünya Savaşı'na girmesi üzerine Cemal Paşa bahriye nazırlığının yanı sıra Filistin'deki 4 Ordu komutanlığı ve Suriye askeri valiliği görevlerini de üstlendi 1915'te ferikliğe (korgeneral) yükselen Cemal Paşa savaşın ilk yıllarında Suriye'de büyük bir bayındırlık çalışmasına girişmiş ve toplumsal hizmetlerin düzenli olarak yürümesini sağlamaya çalışmıştır


Ne var ki, 1915 ve 1916'da Mısır'ı İngilizler'den almak üzere girişilen ve tarihe "Kanal Harekâtı" adıyla geçen savaşlarda komuta ettiği Osmanlı ordusu ağır kayıplar verince geri çekilmek zorunda kaldı İngilizler'in Filistin ve Suriye' yi ele geçirmesinin sorumlusu olarak görülen Cemal Paşa ordu komutanlığından ayrılarak İstanbul'a döndü Ardından bahriye nazırlığından da alındı I Dünya Savaşı'nın sonundaOsmanlı Devleti yenik düşünce 2 Kasım 1918'de İstanbul'dan ayrılarak Enver ve Talat paşalarla birlikte Almanya'ya gitti


Almanya'dan SSCB'ye geçen Cemal Paşa Moskova'da bulunduğu süre içinde Anadolu' daki bağımsızlık hareketini destekleyerek Mustafa Kemal ile ilişki kurdu Daha sonra İngilizler'e karşı bağımsızlık mücadelesi veren Afganistan'a geçerek ordunun yetiştirilmesi ve düzenlenmesi için çalışmalar yaptı Eylül 1921'de SSCB yöneticileri ve Enver Paşa ile görüşmeler yapmak üzere Moskova'ya döndü Enver Paşa'yı

Özbekistan'da giriştiği hareketlerden ve Mustafa Kemal'e karşı takındığı tavırdan caydırmaya uğraştı (bak Enver Paşa) Afganistan'a dönerken uğradığı Tiflis' te iki Ermeni komitacı tarafından 21 Temmuz 1922'de öldürüldü Mezarı Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Tiflis'ten Erzurum şehitliğine getirildi


Cemal Paşa uzun süre İttihat ve Terakki' nin spor ve kültür alanlarındaki etkinliklerini yönlendirmiş, Suriye'de bulunduğu sırada edebiyatla ve kültür yaşamıyla da ilgilenmiştir Bölgedeki bilim adamlarını ve Ahmed Rasim, Falih Rıfkı (Atay) gibi gazeteci yazarları ordugâhına çağırdığı bilinmektedir Ayrıca bu yöredeki eski anıtlar üzerine yaptığı


incelemeleri 1918'de Berlin'de Alte Denkmaeler aus Syrien, Palastina und WestArabien ("Suriye, Filistin ve Batı Arabistan'daki Eski Anıtlar") adıyla yayımladı 191322 arasındaki yaşamını içeren anıları ölümünden bir yıl sonra 1923'te Cemal Paşa Hatıratı 19131922 adıyla yayımlandı Daha sonra oğlu Behçet Cemal bu kitabı gözden geçirerek 1959 ve 1977'de Hatıralar adıyla yeniden yayımladı Cemal Paşa'nın ayrıca Plevne Müdafaası (1898) adlı bir de araştırması vardır