Çorum

Çorum Karadeniz bölgesinin Orta Karadeniz bölümü ile Anadolu’yu bağlayan geçit bölgede kurulmuş olan il Güneybatıda Kırıkkale, kuzeyde Sinop, Kastamonu ve Samsun, güneyde Yozgat, doğuda Amasya, batıda Çankırı ile çevrilmiştir 39°51’ ve 41°20’ kuzey enlemleri, 34°04’ ve 35°28’ doğu boylamları arasında yer alır Orta Anadolu platosunun kuzey kısmındadır Denizden yük



Çorum'un konumu


Çorum Karadeniz bölgesinin Orta Karadeniz bölümü ile Anadolu’yu bağlayan geçit bölgede kurulmuş olan il Güneybatıda Kırıkkale, kuzeyde Sinop, KastamonuSamsun, güneyde Yozgat, doğuda Amasya, batıda Çankırı ile çevrilmiştir 39°51’ ve 41°20’ kuzey enlemleri, 34°04’ ve 35°28’ doğu boylamları arasında yer alır Orta Anadolu platosunun kuzey kısmındadır Denizden yüksekliği 770 metredir Trafik kod numarası 19’dur ve İsminin kökeni

Sultan Alparslan’ın 1071Malazgirt Zaferinden sonra, Anadolu kapıları Türklere açılmış, buraları Türklere yurt olmuştu Bu akınlar sırasında Bizanslıların Nikonya (Yonkoniye) dedikleri bu yerleşim alanında, Oğuzların, Alayuntlu obasına bağlı Çorumlu oymağı da yerleşerek, geleneklerine uygun olarak kendi oymaklarının adı olan Çorumlu adını vermişlerdir Bu kelime daha sonraları Çorum hâline dönmüştür Bir başka rivâyete göre de Nikonya’da yaşayan Bizanslılar buralara hâkim olan Danişmentlilere önce bağlılık gösterip, sonra kötü niyetlerinin anlaşılmasıyla Bizanslılara Cürümlü denilmiş Bu kelime daha sonra Çorum hâline dönmüştür Yine Selçuklu Sultanı Kılıçarslan, havasının iyi olması dolayısıyla hasta oğlu Yâkûb’u ve diğer hastalıklı ve çelimsizleri buralara göndermiş ve bunlar sağlıklarına kavuşmuşlardır Bundan dolayı şehre Çorum adı verilmiştir Bunlardan başka Çevrim, Cevr-i Rum kelimelerinden geldiği de söylenmektedir

Topraklarının yarısı Karadeniz, yarısı da İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Çorum ili fazla yüksek olmayan ve akarsularla parçalanmış engebeli bir alam kaplar Kuzeyden güneye ve güneybatıya doğru alçalan bu topraklar, barındırdıkları çok önemli arkeolojik değerler nedeniyle Anadolu'nun uygarlık tarihine ışık tutar ve bu açıdan büyük önem taşır İki bölge arasında bir geçiş alanı oluşturan Çorum ili leblebisiyle ünlüdür II topraklarında kuzeydoğugüneybatı doğrultusunda uzanan bir karayolu Samsun'u Ankara'ya bağlar

Doğal Yapı

Kuzey Anadolu D ağlan'nm iç sıralan, il alanında yükseklikleri azalarak Bozok Yaylası' na doğru alçalır İlin kuzeyini İlgaz Dağı' nın, kuzeybatısını da Köroğlu Dağları'nın doğu uzantıları engebelendirir

ÇORUM İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 12820 km2
NÜFUSU (1990): 609863
İL MERKEZİ: Çorum
İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (186377), Alaca (54814), Bayat (35010), Boğazkale (10425), Dodurga (13550), İskilip (51877), Kargı (26762), Laçin (12584), Mecitözü (32059), Oğuzlar (11846), Ortaköy (13073), Osmancık (52490), Sungurlu (81665), Uğurludağ (27331)
BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Çorum (116810), Sungurlu (30521)
BAŞLICA YÜKSELTİLER: Erenler Tepesi (2065 metre), Kırklar Dağı (1812 metre)
SICAKLIK: Çorum kentinde en düşük 25,6°C (411942), en yüksek 39,7°C (1871962), ortalama 10,7°C
YAĞiŞ MİKTARI: Çorum kentinde yıllık ortalama 417,7mm
İL TRAFİK NO: 19

İLGİ ÇEKİCİ YERLER:

BoğazköyAlacahöyük Milli Parkı; Figani (Beke) Kaplıcası; Büyük Güllücek, Kuşsaray, Güzelcedere, Pazarlı, Eskiyapar ve Kalınkaya höyükleri; Çorum, Kaletepe, Kale (Eğercidağ), İskilip ve Osmancık (Kandıber) kaleleri; Melik Gazi, Kalehisar, Gerdekkaya ve Yazılıkaya yerleşme kalıntıları; İskilip, Bayat ve Kızılcapelit kaya mezarları; Çorum Ulucamisi; Hamid, Han, Şeyh Muhiddini Yavsi, Tabakhane, Mihri Hatun, Oğuzköy, Koca Mehmed Paşa (imaret) ve Büyük camileri; Sinan Paşa Külliyesi, Alaca Hüseyin Gazi ve Akşemseddin medreseleri; Koyun Baba Köprüsü; Güpür, Paşa, Ali Paşa, Koca Mehmed Paşa ve Sunguroğlu hamamları; Çorum, Alacahöyük ve Boğazkale (Boğazköy) müzeleri


Bu uzantılardan Kös Dağı, Erenler Tepesi'nde 2065 metreye ulaşarak Çorum ilinin en yüksek noktasını oluşturur Çorum ilinde yer alan öteki önemli yükseltiler Kırklar, Köse, ve Eğerli dağlandır İl alanının yarıya yakını platolardan oluşur Bu platoları yaran çok sayıda akarsu vadilerinde alüvyonlu toprakların oluşturduğu verimli düzlükler uzanır Önemli yerleşme ve tarım alanı olan bu düzlüklerden başlıcalan Çorum, Sungurlu, Osmancık, Irmak ve Mecitözü ovalarıdır


İl topraklarından kaynaklanan ve buradan geçen suların tümü Karadeniz'e ulaşır Batıdan il topraklarına girer girmez güneyden gelen Delice Çayı kolunu alan Kızılırmak'a Kargı yakınlarında batıdan Devrez Çayı katılır Doğu kesiminin sularını ise, Mecitözü Çayı adıyla da anılan Çorum Çayı toplar Kırık (fay) çizgileriyle sınırlanan vadisinde akarak, keskin bir dirsek çizdiği yerde Kızılırmak'a kavuşan Devrez Çayı'nın yer aldığı ilin kuzey kesimi önemli bir deprem kuşağı üstündedir Çorum ili genel olarak birinci ve ikinci derecede deprem bölgesidir


Çorum ili Anadolu'nun kuzey kesiminde ve Karadeniz Bölgesi'nin yumuşak ve nemli ikliminden İç Anadolu Bölgesi'nin sert ve karasal iklimine geçiş alanında yer alır Güney kesiminde yazlar kurak, kışlar ise kar yağışlı ve soğuk geçerken kuzeye gidildikçe yüksekliğin de etkisiyle yağış artar


Çorum ilinde orman örtüsü insan eliyle büyük ölçüde yok edilmiştir Doğu ve kuzeydeki dağlık alanların yüksek kesimlerinde yer yer meşe, sarı çam ve köknar ormanlarına rastlanır İlin orta ve güney kesimindeki bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir Çeşitli av hayvanları yanında, Çorum ilinin belli bir bölgesinde yaşayan karacaların korunması amacıyla Kargı ilçesinin Kös Dağı yöresinde bir av koruma ve üretme alanı kurulmuştur

Tarih

Boğazkale'de (bak BOĞAZKÖY) yapılan kazı ve araştırmalarda ele geçen buluntular bu yöreye Bakır (Kalkolitik) Çağı'nda (İÖ 55003500) yerleşildiğini gösterir Alacahöyük (bak Alacahöyük), Büyük Güllücek ve Kaletepe'deki yerleşmelerin Erken Tunç Çağı'nda (İÖ 30002000) kurulduğuna ilişkin bazı buluntulara da rastlanmıştır Hatti ve Hititler'in (bak HİTİTLER) yurdu olan bu topraklarda İÖ 2000'lerde Asurlular ticaret kolonileri kurdu

Daha sonra Frigler'in yönetimine giren yöre İÖ 7 yüzyılda Kimmerler'in eline geçti Paflagonya'nın (Paphlagonia) doğusunda yer alan yöre, Med ve Pers egemenliklerinden sonra Büyük İskender tarafından Makedonya Krallığı'na bağlandı Bir süre Kapadokya Krallığı'nın sınırları içinde kaldı; İÖ 3 yüzyılda, Paflagonya'da kurulan Pontus Devleti'nin yönetimine girdi İÖ 1 yüzyılda batıdan gelen Galatlar'ın egemen olduğu Çorum yöresi Romalılar tarafından Galatya (Galatia) adıyla anıldı Bizans yönetimini Danişmendli, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Eretna egemenlikleri izledi Kısa bir süre Osmanlılar'a bağlanan yöre, Kadı Burhaneddin Devleti'nin yönetiminden sonra 15 yüzyılda Osmanlı topraklarına katıldı

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Çorum'da birçok Celali Ayaklanması çıkmıştır Bunlardan Karayazıcı'mn başlattığı ayaklanma uzun süre yöreyi etkisi altında tutmuştur (bak CELALİ AYAKLANMALARI) Kurtuluş Savaşı sırasında işgale uğramayan Çorum'da çıkan Çapanoğlu ve Aynacıoğlu ayaklanmaları kısa sürede önlendi Çorum, Cumhuriyet'in ilanından sonra 1924'te il yapıldı

Ekonomi

Nüfusunun üçte ikisi kırsal kesimde yaşayan Çorum ilinde başlıca ekonomik etkinlik tarımdır Tarımın tarihsel ve ekonomik bakımdan önem taşıdığı ilde Osmanlı Devleti'nin daha ilk dönemlerinde sulama amacıyla kurulan Örü kaya Bendi'nden günümüzde de tarlaların sulanmasında yararlanılmaktadır Sulama amacıyla daha sonra da Çorum ve Alaca barajları yapılarak işletmeye açılmıştır Çorum ilinde yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler buğday, arpa, şekerpancarı, soğan, kavun, domates, patates, karpuz, yeşil mercimek, üzüm, pirinç ve elmadır
Hayvancılık, bitkisel üretimin yanında ikincil bir uğraş niteliğindedir Yetiştirilen başlıca hayvanlar koyun, kıl keçisi, Ankara keçisi ve sığırdır

Sanayi bakımından pek gelişmemiş bir il olan Çorum'daki başlıca sanayi kuruluşları çimento, tuğla ve kiremit, döküm, plastik ve kâğıt ambalaj, un, yem, süt ürünleri fabrikalandır Ayrıca salyangoz, at ve eşek eti konservesi yaparak yurtdışına satan, tarım araçları ile bazı madeni eşyaları üreten işyerleri vardır, ilin küçük sanayisi ise daha çok halı, kilim, yün ve tiftikten giyim eşyası, alçı, kireç, leblebi ve bakır eşya üretir

Çorum ili yeraltı kaynakları bakımından zengin sayılmaz İl topraklarında bentonit, çimento hammaddesi, mermer traverten ve linyit yatakları vardır Bunlardan en önemlisi AlpagutDodurga'daki linyit madenleridir

Toplum ve Kültür

Osmanlı Devleti döneminde ayaklanma ve karışıklıklardan kurtulamayan Çorum'da, İstanbul'a gönderilen bazı şikâyet dilekçelerinden Türkmen aşiretlerinin tarım ve ticaretle uğraşan halka karşı baskı uyguladığı, oniarın ev ve mallarını ellerinden aldığı anlaşılmaktadır Cumhuriyet ilan edildiğinde dışa kapalı, dinin toplumsal yaşamı yönlendirdiği geleneksel bir toplumsal yapıya sahipti Ulaşım ve iletişim olanaklarının gelişmesi, ekonomik ilişkilerin değişmesiyle 1950'lerden sonra Çorum ilinde yaşayanlar içedönüklüklerinden kurtulmaya başladılar

Kırsal kesimden kentlere göçün de etkisiyle ekonomik yaşamın yeni boyutlar kazanması geleneksel yapıyı korumak isteyen varlıklı kesimlerin tepkisine yol açtı 1980'lere gelindiğinde temeli eskiye dayanan bu çelişki kanlı olaylara yol açtı 410 Temmuz 1980'de meydana gelen ve resmi verilere göre 25 kişinin yaşamını yitirdiği, 100'den çok kişinin de kayıp olduğunun bildirildiği olaylarda çok sayıda ev ile işyeri yakıldı ve yıkıldı Tarihe Çorum Olayları adıyla geçen bu siyasal kargaşadan sonra 500'den çok Alevi kökenli aile Türkiye'nin başka yörelerine göç etti

Çorum ili, Anadolu'daki ilkçağdan kalma yerleşim yerlerinin bulunduğu bir yöre olması bakımından ilgi çeker İlin bu kültürel zenginlikleri Alacahöyük kalıntılarından Sfenksli Kapı önünde, Boğazkale'de ve Çorum kentinde kurulan müzelerde sergilenmektedir Bu değerli kültür yapıtlarının yerinde korunmaya alınması amacıyla 2634 hektarlık alanda BoğazköyAlacahöyük Milli Parkı kurulmuştur Eylül 1988'de açılan bu ulusal park

alanında kamp kurma ve piknik yapma olanakları vardır
Yörede en gelişkin el sanatı dokumacılıktır Temizlenen kivli yapağının taranmasıyla elde edilen iplerle kilim, çarpana, heybe, yastık, çuval dokunur Ayrıca beş şişle örülen çoraplarda 100'ü aşkın motif kullanılır Bu çoraplar motiflerine uygun olarak elifli, sarhoş yolu, fıstıklı, örümcek ağı gibi adlar alır Ayrıca, yörenin eski bir el sanatı olan bakırcılık da varlığını sürdürmektedir

İl Merkezi: Çorum

Kentin kuruluşu ve adının kaynağına ilişkin çeşitli söylenceler vardır İÖ 3 yüzyılda Anadolu'ya gelen Galatlar'ın Trokmu kolunun yerleştiği Çorum yöresine Trokmoi adı verildiği bilinir Burada kurulan kente verilen Trokmu adının zamanla Toromku, onun da Çorumlu'ya dönüştüğü söylenir Evliya Çelebi ise Çorum Kalesi'nin Selçuklu döneminde yapıldığını belirttikten sonra, havasıyla suyunun hastalıklılara iyi geldiğini yazar Evliya Çelebi'ye göre Kılıç Arslan, oğlu Yakub Mirza ile çorlu (hastalıklı) kişileri iyileşmeleri için buraya göndermiş, hastalar iyileşince de bu yerleşim yerine Çorum adı verilmiş Evliya Çelebi ayrıca, adın "çor Rum"dan geldiğinin söylendiğini de yazar Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen yerleşim yeri Bizans döneminde Nikonia adıyla anılıyordu


İlin doğu kesiminde yer alan Çorum kenti, aynı adla anılan ova ve çayın doğusunda kurulmuştur İlkçağda Gangra'yı (Çankırı) Amaseia'ya (Amasya) ve Amisos'u (Samsun) Mazaka'ya (Kayseri) bağlayan önemli yolların kesiştiği noktada yer alan kentten günümüzde de SamsunAnkara Karayolu geçer Eskiden merkezi Çorum Ulucamisi ile Saat Kulesi çevresinde olan kent bu yolun kenarlarında gelişmiştir
Devlet, Göğüs Hastalıkları ve SSK hastaneleri olan kentteki tek yükseköğretim kurumu Ondokuz Mayıs Üniversitesi'ne bağlı Çorum Meslek Yüksekokulu'dur
Kentin nüfusu 96725'tir (1985)