Brezilya-tarihi-ekonomisi-toplum Ve Kültürü-doğal Yapısı

Brezilya-tarihi-ekonomisi-toplum ve kültürü-doğal yapısı


Hemen hemen Avrupa kıtası büyüklüğünde olan, dünyanın beşinci büyük ülkesi Brezilya Güney Amerika'nın yaklaşık yarısını kaplar Büyük bir bölümü ekvatorun güneyinde yer alan ülke, Ekvador ve Şili dışında, tüm öbür Güney Amerika
ülkeleriyle komşudur Uzun kıyı şeridi güneyde Atlas Okyanusu'na doğru kıvrılır Kuzey Brezilya'ya kuşbakışı bakıldığında, Amazon ormanları dışında hemen hemen hiçbir şey görülmez Ülkenin iç kesimlerinde bugün bile keşfedilmemiş bölgeler vardır ve buralarda ilkel kabileler yaşar Brezilyalıların büyük çoğunluğu ise kıyı şeridinde yer alan modern kentlerde yaşamaktadır

Bu geniş ülkede büyük iklim değişiklikleri görülür Amazon vadisinde dünyanın en geniş tropik yağmur ormanları vardır (bak YAĞMUR ORMANLARI) Bu bölgede ve kuzey kıyı şeridinde nemli tropik iklim egemendir Hava sıcaklığı ortalama 26°C'dir Ülkenin yarısından fazlasını kaplayan güneydeki büyük yaylada gündüzler sıcak, geceler genellikle serin geçer Atlas Okyanusu kıyılarına doğru bu yayladan sonra yükselen dağların ötesinde, gene çok sıcak ve nemli bir iklimin egemen olduğu verimli ovalar kıyı boyunca dar bir şerit oluşturur Rio de Janeiro'nun güneyinde iklim biraz serinler

Ülkenin üçte birinden daha küçük bir yüzölçümü olmasına karşın toplam nüfusun yüzde 70'ini barındıran güneydeki yaylalarla kıyı bölgeleri Brezilya'nın can damarıdır Önemli kentlerin çoğu, kara ve demiryolları, sanayi merkezleri bu bölgede yoğunlaşmıştır

Brezilya'ya ilişkin bilgiler

RESMİ ADI: Brezilya Federatif Cumhuriyeti
YÖNETİM BİÇİMİ: İki meclisli, çok partili federal cumhuriyet
YÜZÖLÇÜMÜ: 8511996 km2
NÜFUS (1991): 153322000
BAŞKENT: Brasîlia
BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1985): Sâo Paulo (10063110), Rio de Janeiro (5063388), Belo Horizonte (2144429), Salvador (1804438), Fortaleza (1582414), Brasîlia (1567709), Nova Iguaçu (1319491), Recife (1287623), Curitiba (1279205), Porto Alegre (1272121)
COĞRAFİÖZELLİKLER: Brezilya Latin Amerika ülkelerinin en büyüğüdür Amazon, Parana, Paraguay ve Sâo Francisco gibi büyük ırmakları vardır Güneydeki lguaçu Çavlanlarıülkenin en ünlü doğal güzellikleri arasındadır

DIŞÜLKELERE SATILAN ÖNEMLİÜRÜNLER: Kahve, ham pamuk, soyafasulyesi, kakao, demir cevheri, manganez, kereste, şeker, tütün, elektrikli aletler, motorlu araçlar ve yedek parçalar, ayakkabı, dokuma ve petrokimya ürünleri
EĞİTİM: 715 yaş arası zorunludur Okuma ve yazma oranı gittikçe yükselmektedir

19 yüzyılda kurulduğundan beri sık sık askeri darbelere ve askeri yönetimlere sahne olan Brezilya'da Ocak 1985'te yapılan seçimleri kazanan muhalefetin adayı Tancredo de Almeida Neves daha göreve başlayamadan Nisan 1985'te öldü Bu nedenle sivil yönetimin ilk devlet başkanlığı görevini Neves'in yardımcısı Jose Sarney üstlendi Sarney yönetimi ülke ekonomisini düzeltmek üzere bir önlemler paketini uygulamaya koydu Önceliği ekonomik büyüme ile sosyal adalete veren ve enflasyonu önlemeyi amaçlayan bu program başarılı olmadı 1986'da yapılan Ulusal Kongre seçimlerini iktidar partisi kazandıysa da, ekonomik bunalım yönetimi güç durumda bıraktı

Ekim 1988'de yeni anayasa kabul edildi Kasım 1989'da yapılan başkanlık seçimlerini Fernando Collor de Mello kazandı De Mello Mart 1990'da görevi devraldıktan sonra, Collor Planı olarak anılan yeni ekonomik önlemler paketini uygulamaya koydu Ama bu plan da hayat pahalılığını önleyemediği gibi, ekonomik durgunluğun şiddetlenmesine de yol açtı Bunun üzerine Collor II olarak bilinen yeni bir plan uygulamaya kondu Parlamentodan ve iş çevrelerinden yeterli desteği bulamayan bu plan da başarısız oldu Ülke içinde yaşanan bu sıkıntılara karşın, dünyanın en borçlu ülkelerinden biri olan Brezilya'ya, dış borçlarını ödemede bazı kolaylıklar sağlandı


Ekonomik planların başarısızlığına Collor' un aile bireylerinin adlarının yolsuzluğa karışması eklenince, başkanın saygınlığı sarsıldı Başkana karşı muhalefet giderek yükseldi Parlamentoda oluşturulan soruşturma komitesi Collor'u, rüşvet almaya göz yummak, nüfuzu kötüye kullanmaya sessiz kalmak gibi "pasif yolsuzluk"larla suçladı 26 Ağustos 1992'de yüz binlerce kişi sokaklara dökülerek
başkanın istifasını istedi 28 Ağustos'ta soruşturma komitesinin suçlu bulması üzerine, Collor'a görevden el çektirildi

Yabanıl Yaş ve Bitki Örtüsü

Brezilya'da çok çeşitli kuşlar, böcekler ve küçük memeliler yaşar 30 binden fazla türü
olan kelebeklerden bazılarının kanatları 22 santimetreye ulaşır Büyük Amazon vadisi yabanıl yaşam açısından çok zengindir Burada maymunlar, kızıl geyikler, tapirler, jaguarlar, pumalar, oselolar, tembelhayvanlar, karıncayiyenler ve armadillolar yaşar Kuş türleri arasında parlak tüylü papağanlara, bu bölgeye özgü bir papağan türü olan aralara ve kolibrilere sıkça rastlanır
Yalnızca Amazon Irmağı'nda, aralarında et yiyen piranalar da olmak üzere, yaklaşık 2000 balık türünün yaşadığı saptanmıştır Atlas Okyanusu kıyılarında ise köpekbalığı, kılıçbalığı, yengeç, karides, İstakoz ve hamsi avlanır
Amazon havzası da dünyanın en zengin bitki örtüsüne sahiptir Yaprak dökmeyen tropik ağaçların oluşturduğu yağmur ormanları, salkım salkım begonyalar ve orkidelerin yanı sıra, yer yer göz alıcı kırmızı, turuncu, sarı ve pembe çiçekler tüm toprak yüzeyini kaplar
Ülkenin üçte ikisi ormanlıktır Bu ormanlarda çok değişik ağaç türleri vardır Kereste elde etmek amacıyla kullanılan çeşitli ağaçlar, kinin ilacının elde edildiği kınakına ağacı ve bir tür böcek ilacı üretiminde kullanılan timbo ağacı bunlardan bazılarıdır
Başka ağaç ve çalılardan, fındık, yağ, balmumu ve tıpta kullanılan birçok ilacın hammaddesi elde edilir Güney Amerikalılar'ın çay yapmakta kullandıkları yerba mate hem yabanıl yetişen, hem de özel yetiştirilen bir bitkidir Kuzeydeki Para eyaletinde üretilen kauçuk ise çok niteliklidir
Ekonomi
n sağlar Böylesine büyük bir ülkede her tür tarım ürünü çok büyük çapta üretilir Güneydeki çiftliklerde kahve ve pamuk yetiştirilir Geniş otlaklarda ise sığır, domuz ve koyun sürüleri beslenir Güneyde yetiştirilen ürünler arasında soyafasulyesi, mısır ve buğdayı da sayabiliriz Şeker ve pamuk hem güneyde, hem de kuzeyde üretilir Bu yörenin temel besini fasulye ile manyoktur Kuzeyde ve doğuda yetiştirilen ürünler pipo tütünü, vanilya, kakao, portakal, muz ve çeşitli meyvelerdir Pirinç kıyılardaki ovalarda yetiştirilir Brezilya'nın kuzeydoğusunda ve güney ucunda da sığır otlakları bulunmaktadır


Brezilya maden açısından oldukça zengindir Doğu ve kuzeydeki demir yatakları dünyadaki toplam demir cevherinin hemen hemen üçte birini oluşturur Ayrıca, Amazon Irmağı'nın denize döküldüğü bölgenin yakınında da önemli ölçüde manganez bulunmaktadır Kömür ve petrol yeterli değilse de, boksit, krom, tungsten, kalay, bakır, nikel, kurşun, çinko, asbest, mika ve saatçilikte kullanılan kuvars yatakları zengindir

Brezilya'da altın, platin, gümüş, elmas, topaz ve başka bazı değerli taşlar da çıkarılır Elmas işletmeleri ise 200 yıldan beri çalışmaktadır
Pik demir ve çelik üretimini de içeren, metal sanayisinin yanında, sınırsız su gücünden elde edilen elektrikle başka sanayi kolları da hızla gelişmektedir Bugün, ülkede günlük yaşamda kullanılan birçok araç gereç çoğunlukla güneydoğudaki Sâo Paulo, Rio de Janeiro ve Belo Horizonte çevresindeki, fabrikalarda üretilmektedir

Brezilya'da öbür Latin Amerika ülkelerinin hepsinden daha çok sayıda fabrika vardır Bu fabrikaların başlıca ürünleri karayolu taşıtları, gemi, uçak, mobilya, giyim eşyası, radyo, televizyon, çimento, ayakkabı ve deri eşyalardır Ülkede büyük ölçüde hammadde üretilmekle birlikte, kömürle petrol ve fabrikalarla çiftliklerin donanımı için gerekli makineler dışarıdan satın alınır Dışarıdan alınan öbür ürünler arasında bazı metaller, kimyasal maddeler, gübre ve buğday vardır
için, erkekler Yerli ya da Siyah kadınlarla evlendiler

Sömürge döneminde Brezilya'ya yalnız Portekizliler geldi, 1822'de bağımsızlığını kazanınca başka ülkelerden de göç başladı Brezilya'ya yerleşen beyazlar arasında İtalyanlar, Almanlar, İspanyollar, Polonyalılar, hatta Japonlar vardı Günümüzde nüfusun yarısı beyaz, beşte ikisi mulatto da denen beyazSiyah karışımı ile mestizo denen beyazYerli karışımıdır Çok azalan Yerli nüfus Amazon bölgesinin erişilmez kesimlerinde yaşar Siyah nüfus arasında ölüm oranının yüksekliğine karşılık, beyaz nüfus artmaktadır Halkın hemen tümü Katolik'tir Ne var

ki, Yerliler'in ve Siyahlar'ın bir bölümü eski dinsel inançlarını sürdürmektedir
15 yaşın üzerinde okuma yazma oranı yüzde 79,3'tür (1985) Özellikle kentlerde temel eğitim giderek yaygınlaşmaktadır Brezilya'da 65 üniversite ve 700 kadar yükseköğrenim kurumu vardır

Brezilya'nın geniş ormanları yer yer kesilerek yeni yollar ve kentler için alanlar açılmıştır Bir zamanlar el değmemiş olan bölgelere doğru bir yayılma vardır Eskiden çok sayıda insanın yakalandığı sıtma, sarıhumma ve veba türünden hastalıkların büyük ölçüde önüne geçildiyse de, beslenme bozuklukları ve bulaşıcı hastalıklar bugün de önemli sorunlar arasındadır Brezilya'da sağlık hizmetleri yaygın değildir İnsanlar bu hizmetlerden gelir düzeylerine göre yararlanmaktadır Brezilya'da, yüksek doğum ve ölüm oranı nedeniyle nüfusun yarısından fazlası 18 yaşın altındadır

Brezilya'nın zengin bir edebiyat ve sanat geçmişi vardır En ünlü heykeltıraşlarından, sakat olarak doğan Aleijadinho (17381814) ellerini kullanamamasına ve kör olmasına karşın, aletleri bileklerine bağlayarak heykel, iç süsleme ve mimarlık alanlarında çok sayıda ürün vermiştir Brezilya'da, 19 ve 20 yüzyıllar boyunca birçok değerli yazar, şair ve ressam yetişti Afrika ve Yerli müziklerinden esinlenen ünlü besteci Heitor VillaLobos, 19 yüzyılda yaşamış olan Joaquim Maria Machado de Assis, 20 yüzyıl yazarları Gilberto de Mello Freyre ve Jorge Amado ile çağdaş ressamlardan Candido Portinari bunlar arasındadır Samba gibi Brezilya dansları Brezilya müziğinin dünyada yaygınlaşmasını sağlamıştır Rio de Janeiro, her yıl düzenlenen ve Rio Karnavalı olarak bilinen şenliğiyle ünlüdür

Başlıca Kentler

1960'ta Rio de Janeiro'nun yerine başkent olan Brasılia ülkenin merkezinde bulunmaktadır {bak BrasIlIa; Rio De Janeiro) Rio de Janeiro koyları, adaları, deve hörgücünü andıran çeşitli tepeleri ve modern yapılarıyla batı yarıküresinin en çekici ve etkileyici kentlerinden biridir
Denizden 700 metre yükseklikte bulunan Sâo Paulo, Rio de Janeiro'nun güneybatısında kalır Bu kent Brezilya'nın en önemli sanayi merkezlerinden biri, aynı zamanda Güney Amerika'nın yüzölçümü en büyük olan kentidir {bak Sâo Paulo)
Karayolu ve çok dik bir demiryolu ile ulaşılabilen Sâo Paulo'nun limanı Santos dünyanın önde gelen kahve satış limanıdır

Daha kuzeydeki, eski adı Bahia olan Salvador 1549'da kuruldu ve 1763'e kadar Brezilya' nın başkenti oldu Günümüzde, özellikle kakao, sigara ve puro ticaretinin yapıldığı en işlek limanlardan biridir

Porto Alegre, Brezilya'nın en güneyindeki eyaleti Rio Grande do Sul'un başkentidir Denizle birleşen Patos Gölü'nün kıyısında kurulmuş, gemilerin uğradığı bir ticaret merkezidir

Eski adı Pernambuco olan Recife, genellikle Avrupa'dan gelen gemilerin ilk uğradığı Güney Amerika limanıdır Anakaranın birada ve yarımadaya köprülerle bağlandığı bu kent hızla kuzeyin sanayi merkezi olma yolundadır Mercan kayalıklarından dolayı Portekizliler buraya "kayalık bölge" anlamına gelen Recife demişlerdir
Manaus, kuzeydeki iç bölgede yer alan önemli bir kenttir Amazon Irmağı'nın 1450 km yukarısında, orman bölgesinde kurulu bu kentteki birçok yapı 1900'lerin başındaki ilk büyük kauçuk üretimi döneminden kalmadır

Tarih

Amerika'nın keşfinden sonra, İspanya ile Portekiz yeni keşfedilen toprakları paylaştılar Dünya haritası üstünde boydan boya çizilen bir çizginin doğusu Portekiz'in, geri kalanı ise İspanya'nın oldu Güney Amerika'nın bu çizginin doğusunda kalan bölümü bugünkü Brezilya'nın kapladığı topraklardı Bu paylaşımdan sonra Portekizliler bu bölgeye yerleştiler
1500'de Pedro Âlvares Cabral adında Portekizli bir kaptan Güney Afrika yoluyla Doğu

Hint Adaları'na gitmek amacıyla yelken açtı Ama iyice batıya açılarak, gideceği yönden çok uzaklaştı ve karşısına Güney Amerika anakarası çıktı Cabral buralara Portekiz kralı adına el koydu ve Terra da Santa Cruz (Kutsal Haç Topraklan) adını verdi Sonraları, kırmızı boya yapımında kullanılan kırmızı paubrasil ağacının yetişmesi nedeniyle adı Brezilya olarak değiştirildi 1501'de Brezilya kıyılarını dolaşan Amerigo Vespucci'den sonra, bölgede umulduğu gibi altın bulunmayışı bir süre için ilginin azalmasına yol açtı

Portekizliler 1533'e kadar Brezilya'yı tam olarak sömürgeleştirmediler Daha sonra krala yakın kişilere toprak verilerek yeni yerleşim bölgeleri kuruldu ve doğrudan Portekiz kralına bağlı bir genel valilik oluşturuldu Zamanla Brezilya büyük bir şeker, altın ve elmas üreticisi oldu Bu arada Portekizliler batıda And Dağları'na, güneyde Rio de la Plata' ya, kuzeyde Amazon bölgesine kadar yayıldılar

Avrupa'da 180415 yılları arasındaki Napolyon Savaşları döneminde Fransızlar Portekiz'i işgal edince, Portekiz veliahtı Brezilya' ya sığındı Kral ailesi İngiliz savaş gemileri eşliğinde 1808'de Rio de Janeiro'ya çıktı Rio de Janeiro artık Portekiz'in başkenti Lizbon' un yerini almıştı Napolyon'un 1815'teki yenilgisinden sonra bu

bölge tıpkı Portekiz gibi bir krallık oldu ve Brezilya ile Portekiz eşit konumda iki ülke sayıldı Kral, oğlu Dom Pedro'yu Brezilya'da bırakarak 1821'de Portekiz' e döndü Bu arada Portekizliler ile Brezilyalılar arasında sürtüşmeler artmış, Brezilya'yı yeniden sömürgeleştirme eğilimi belirmişti Buna karşı çıkan Dom Pedro 7 Eylül 1822'de Brezilya'nın bağımsızlığını ilan ederek imparatorluk tacını giydi Portekiz Brezilya'nın bağımsızlığını 1825'te tanıdı Böylece, Güney Amerika'nın İspanyolca konuşulan ülkelerinden farklı olarak, Brezilya bağımsızlığını kansız bir yolla elde etmiş oldu

Kısa süre sonra ülkede iç karışıklıklar arttı; Arjantin ile Brezilya arasında savaş çıktı Savaştan sonra, 1831'de kral tahtını beş yaşındaki oğluna bırakarak çekildi Çocuk kral 15 yaşındayken II Dom Pedro adıyla resmen tahta çıkıncaya kadar karışıklıklar sürdü II Pedro halkı ve ülkesiyle yakından ilgilenen akıllı ve bilgili bir yöneticiydi

Yaklaşık yarım yüzyıl süren yönetimi sırasında başlıca toplumsal ve ekonomik sorunları çözmeye çalıştı 1831'de köle ticareti kaldırıldı Köleliğin bütünüyle ortadan kaldırılması ise ancak 1888'de oldu Ne var ki, köleliğin kaldırılması üzerine toprak sahipleri arasında tedirginlik ve hoşnutsuzluk arttı Ordu ile kilisenin de kraldan desteğini çekmesi üzerine, 1889'da II Dom Pedro babası gibi tahttan çekilmek zorunda kaldı Pedro'nun Avrupa'ya sürgüne gönderilmesiyle, imparatorluk dönemi sona erdi Bu kez Brezilyalılar ülkelerinde cumhuriyet ilan ettiler

Çağdaş Brezilya'da halkın temsilcilerinden oluşan bir meclis ile her eyaletin temsilcilerinden oluşan bir senato vardır Cumhurbaşkanı altı yıllık süre için seçilir
Cumhuriyetin kurulduğu 19 yüzyıl sonlarından bu yana Brezilya yönetiminde ordu ağırlığını hep duyurdu ve 1930'a kadar orduda bazı başarısız ayaklanma girişimleri oldu 1930'da gerçekleştirilen bir askeri darbeden

sonra başa getirilen Getûlio Vargas ülkeyi 1930'dan 1945'e kadar yönetti Demokrasiyi tümüyle ortadan kaldıran yeni bir anayasayı yürürlüğe koydu Sonunda bir askeri darbe ile diktatörlüğüne son verildi

1946'da yeni bir anayasa kabul edildi 1950'de bu kez seçimle devlet başkanı olan Vargas, 1954'te bir grup subayın baskısıyla devlet başkanlığından uzaklaştırıldı Bundan sonraki 10 yılda hızlı bir ekonomik gelişme hedeflenerek, bağımsız bir dış siyaset yürütülmeye çalışıldı Ne var ki, ordu 1964'te ülke yönetimini yeniden ele geçirdi 1970'lerin sonuna doğru sivillerin yönetimde daha fazla söz sahibi olabilmesi için bazı reformlar yapıldı ve 1984'te sivil bir başkan seçildi

1970'lerin ortalarında petrol fiyatlarının hızla yükselmesi Brezilya ekonomisini olumsuz yönde etkiledi Petrol giderlerini kısmak için, ülkede üretilen motorlu araçlarda yakıt olarak kullanılmak üzere şekerkamışından alkol üretimine başlandı Tarım ve sanayi alanındaki gelişmelere karşın, bugün Brezilya'da enflasyon ve dış borçlar başta olmak üzere birçok ekonomik sorun vardır