Bulutsu Türleri

Bulutsu türleri



Astronomlar bulutsuları parlak bulutsular ve karanlık bulutsular olarak ikiye ayınrlar Parlak bulutsular da salmalı bulutsular, yayınımlı bulutsular ve yansımalı bulutsular olarak ayrılabilir
Parlak bulutsular ya kendileri ışık yaydıklan ya da gelen ışığı yansıttıkları için parlak olarak görülür Eğer bir bulutsu çok sıcak bir yıldıza yakınsa, yıldızdan gelen morötesi ışınlar bulutsudaki gaz atomlannca soğurulur işıma enerjisi bulutsudaki gaz atomlarınıiyonlaştınr; yani elektronların atom çekirdeğinin çekim etkisinden koparak serbest kalmalanna yol açar

Ama yıldızdan uzaklaştıkça morötesi ışınlar zayıfladığı için, bu elektron ve çekirdekler yeniden birleşebilir Birleşirken de, iyonlaştırıcı ışımadan aldıkları ilk enerjiyi yeni bir ışıma biçiminde geri salarlar Bu ışımanın bir bölümü tayfın görünür ışık bölümünde olduğu için, uzayın çok büyük bir bölgesi Dünya'dan görülebilecek parlaklıkta ışıldar Bu tür parlak bulutsulara salmak bulutsu denir

Küçük teleskoplarla bakıldığında bir gezegen gibi göründükleri için gezegence bulutsular diye anılan bulutsular da salmalı bulutsu türündendir Çalgı (Lyrae) takımyıldızında yer alan Halka bulutsu gezegence bulutsula

rın en tanınmış örneklerinden biridir Bu bulutsu 1779'da ilk kez gözlendiğinde Jüpiter gezegenine benzetilmişti Sonradan Sir William Herschel, bu tipteki bütün bulutsular için "gezegence" ya da "gezegenimsi" adını önerdi Gezegence bulutsuların merkezinde genellikle çok sıcak bir yıldız vardır ve bulutsudaki hidrojen bulutları evriminin ileri bir aşamasında bu yıldızdan yayılmıştır

Yayılan gaz, yıldızın morötesi ışınlarıyla iyonlaşmış durumdadır Bulutsu yıldıza yakınken ışık saçmaz; çünkü kuwetli ışıma bütün hidrojen gazını iyonlaştırmıştır ve elektronların yeniden çekirdekle birleşerek ışık yaymasını önler Ama bulutsu yıldızdan yeterince uzaklaştığında ışıma enerjisi zayıflar ve gaz yeniden ışık yaymaya başlar Bulutsu bu aşamadaykeniçi boş, parlak bir küre görünümündedir Teleskopla bakıldığında bu küre tıpkı gezegenler gibi bir disk biçiminde görülür

Gezegence bulutsular öbür bulutsulara oranla çok daha küçüktür ama yoğunlukları fazladır Samanyolu'ndaki çok sayıda gezegence bulutsudan 1000 kadarı gözlemlenmiş ve listesi çıkarılmıştır
Salmalı bulutsuların bir başka türü de yayınımlı bulutsular'dır Bu bulutsuların en tanınmış örneği olan Orion bulutsusu dev boyutlarda bir toz ve gaz bulutudur Bu kütle büyük ölçüde, birer ışıma kaynağı olarak bulutsunun parıldamasına yol açan sıcak yıldızlardan doğmuştur Orion bulutsusu çıplak gözle görülebilen tek bulutsudur

Bir süpernova patlamasından doğan bulut, eğer bu patlayan yıldız buluttaki gazı iyonlaştırmaya yetecek kadar ışıma yayabilen sıcak ve küçük bir kalıntı bırakırsa salmalı bir bulutsu haline gelebilir Örneğin Boğa takımyıldızındaki Yengeç bulutsusu böyle oluşmuştur Bu bulutsunun merkezinde, hemen hemen yalnızca nötronlardan oluşan ve büyük bir hızla dönen bir yıldız bulunur Yalnızca birkaç kilometre çapındaki bu çok küçük yıldızda her saniye çok sayıda ışınım patlaması gerçekleşir Bu nedenle tıpkı bir nabız gibi atan bu yıldızlara pulsar ya da atarcayıldız adı verilir {bak YILDIZ)

Bazı bulutsularda, iyonlaşmaya yol açacak kadar sıcak yıldızlar bulunmaz Ama, çevredeki daha soğuk bir yıldızdan gelen ışık, bulutsudaki toz parçacıklarına çarparak dört bir yana yansıyabilir Bir bölümü Dünya'ya kadar ulaşan bu yansımış ışık nedeniyle bu yansımalı bulutsular da tıpkı salmalı bulutsular gibi gökyüzünde parlak bir leke olarak görülür Astronomlar, ışığına bakarak bu iki tür bulutsuyu birbirinden ayırt edebilirler Çünkü yansımalı bir bulutsunun ışığı, o bulutsuya ışığını gönderen yakındaki yıldızın tayfıyla aynı renkleri içerir Kendisi ışık saçan salmalı bir bulutsunun tayfı ise, yalnızca o bulutsuda bulunan az sayıdaki elementin renklerinden oluşmuştur

Karanlık bulutsular temel olarak toz parçacıklarından oluşur ve gökyüzünde geniş, karanlık bölgeler olarak görülür Çünkü bu bulutsular yıldızlardan çok uzakta bulunduk

ları için ne yıldızın ışığını Dünya'dan görülebilecek kadar yansıtabilir, ne de yıldızın ışımasıyla iyonlaşabilir Yalnızca arkalarında kalan yıldızların ışığının önüne geçtikleri zaman karanlık bir leke olarak görülebilir Karanlık bulutsuların arkasında kalan yıldızlar da ya hiç görülmez ya da ışığı iyice soluklaşır Karanlık bulutsuların en tanınmış örneklerinden biri Atbaşı bulutsu, öbürü de Güneyhaçı takımyıldızında yer alan ve teleskopsuz da görülebilen Kömürçuvalı bulutsusudur