Avrupa Kıtası

Avrupa

Avrupa'nın Siyasi Haritası
Genel Özellikleri

Avrupa, Afrika' nın kuzeyinde, Asya' nın batısında ve Atlas Okyanusu' nun doğusunda bulunan bir kıtadır

Avrupa, Sami dillerde Erep (yahut Irib); Güneşin Battığı taraf anlamına gelir Fenikelilerden Yunanlılara geçen bu ad, Yunanca' da Europa olmuş ve Ege denizine göre batıda bulunan ülkelere bu ad verilmiştir

Ayrıca Mitolojide Finike kralı Agenar ile Telepassa' nın kızının adıdır Boğa şekline giren Zeus tarafından İda' ya kaçırılmıştır Zeus' tan Minos, Sarppedon ve Rhadamnthys isminde üç çocuğu olmuştur; Adı bir kıtaya verilmiştir

Kapladığı alan yönünden Okyanusya' dan sonra en küçük ikinci kıta olan Avrupa; batıda Atlas Okyanusu, kuzeyde Kuzey Buz denizi ve Atlas Okyanusu, güneyde Akdeniz ve doğuda Asya kıtası ile çevrilidir Avrupa kıtası güneyde Afrika kıtasına oldukça yaklaşır (Cebelitarık Boğazı 14 km) Güneydoğuda ise Asya ile hemen hemen bitişir (İstanbul Boğazı 0,7 km, Çanakkale Boğazı 1,3 km)

Avrupa' nın doğuda kesin bir sınırı bulunmamakla beraber, kuzeyden güneye Ural dağları, Ural nehri, Maniç çukuru, Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Ege Denizi' nden geçecek hattı sınır kabul edebilir

Avrupa' nın yüzölçümü 10523000 km2 dir Bu ise yeryüzünün %5' i, karaların % 15' i Avrasya' nın 1/5' i demektir Avrupa, yaklaşık olarak harita üzerinde 35 ile 70 kuzey paralel daireleri ile 10 ile 60 doğu meridyenlerinin çerçevelediği bir üçgene benzer Kıtada 0-4 saat dilimleri yer alır Avrupa' nın uç noktaları ise; kuzeyde Kuzey burnu (71° 10' kuzey enlemi), güneyde Mora' nın Matapan burnu (36° 23' kuzey enlemi), Batıda Rocca (Portekiz) burnu (9° 29' batı boylamı), doğuda Ural dağları (60° doğu boylama)' dır Rocca burnu ile Ural Dağları arasındaki uzunluk 5500 km, Kuzey burnu ile Matapan burnu arasındaki genişlik 3800 km' dir

Öteden beri büyük krallık ve imparatorluklara beşiklik yapmış bu kıta, endüstri devriminden sonra da, gelişmişliğini korumuş ve diğer tüm kıtalara göre endüstrileşmesini kısa sürede tamamlamıştır Avrupa' nın önemi, konumu, yüz ölçümü, doğal kaynakları, nüfusu ve fiziki özelliklerinden değil, sahip olduğu insan kaynağı ve onun niteliklerinden ileri gelmektedir İyi eğitilmiş insanlardan oluşan nüfus, bilim ve teknolojide göstermiş olduğu ilerlemeler sayesinde, ekonomik yönden de gelişmiş ve yüksek bir hayat standardına ulaşmıştır

Doğal kaynakları az olan Avrupa, bu gelişmesini tamamen insan kaynağının yüksek niteliklerine ve sömürgecilik sisteminin nimetlerine borçludur Günümüzde dünyanın en büyük güç odağı olan ABD' nin halkı da çok büyük oranda Avrupa kökenlidir Ayrıca bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kilometre taşları olan önemli buluşların çoğu da Avrupalılar tarafından gerçekleştirilmiştir Avrupa ülkelerinin her yönden birleşmesini amaçlayan ve bu yolda önemli aşamalar gerçekleştiren Avrupa Birliği, Avrupa' nın dünyadaki gücünü ve önemini daha da artırmaktadır

1990 yılına kadar (Soğuk Savaşın bitimi) Avrupa' da birbirinden farklı siyasal ve ekonomik sistemler ve bunların temsilcilerinden oluşan bloklar mevcuttu Bunlardan biri, şimdi de mevcut olan çok partili demokratik sistemi ve serbest pazar ekonomisini uygulayan Batı Bloku diğeri ise tek partili sosyalist siyasal sistemle sıkı bir devletçi ekonomiyi uygulayan Doğu Bloku' ydu Ancak Doğu Bloku' nun lideri olan SSCB' nin ekonomik ve siyasal sisteminin iflas etmesiyle doğu bloğu da çökmüştür Eski Doğu Bloku ülkeleri, ekonomik ve siyasal sistem olarak Batı Blokuna yakınlaşma yolunda önemli adımlar atmışlardır Çok partili demokratik sisteme ve serbest pazar ekonomisine geçiş yapmanın sancıları atlatılmak üzeredir Avrupa Birliği' ne yapılan başvurular olumlu karşılanmış ve başvuran ülkeler ile AB arasında uyum çalışmaları sürdürülmektedir Doğu Bloku' nun askeri örgütü olan Comecon da dağıtılmış ve eski doğu bloğu ülkeleri, Batı Avrupa' nın askeri örgütü olan NATO' ya girmek için başvuruda bulunmuşlar ve bu konuda önemli gelişmeler sağlanmıştır Böylece Avrupa' da 1990 öncesinin askeri, ekonomik ve siyasi kutuplaşması önemli ölçüde ortadan kalkmıştır

Avrupa ülkeleri coğrafi konumları, yani bulundukları yer ve ekonomik gelişmişlik açıdan; Batı Avrupa ülkeleri, Kuzey Avrupa Ülkeleri (İskandinavya ve Baltık ülkeleri), Akdeniz ülkeleri, Orta Avrupa ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan Ülkeleri gibi guruplara ayrılmaktadır

Avrupa' nın genel coğrafî özellikleri şöyledir;

- Avrupa bir devrimler kıtasıdır Özellikle demokrasi, endüstriyel ve bilimsel açıdan dünyayı etkileyen devrimleri gerçekleştirmiştir

- Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bir kıtadır Hayat seviyesi yüksektir Nüfus artışı çok azdır Hatta bazı ülkelerde nüfus azalması vardır

- Avrupa, dünyada ihracat ve ithalatta önde gelen kıtadır Dünyada üretilen endüstri ürünlerinin üçte biri bu kıtaya aittir

- Endüstrileşmiş ülkelerin toplandığı bir kıtadır Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya ve Almanya endüstrileşme açısından çok ileri durumdadır

- Çeşitli uluslara mensup insanların yaşadığı Avrupa' da 20' den fazla devlet vardır Komşu ülkeler arasında dil, ekonomik ve kültürel açıdan önemli farklar bulunur

Avrupa kıtası yer şekilleri hakkında bilgi



A

vrupa'nın bugünkü durumunu eriştiren oluşmalar, yer tarihinde hemen bir hamlede meydana gelmemiştir Diğer tüm kıvrım hareketlerinin süresinden daha uzun zamanı içeren Birinci zaman öncesi dönem içinde oluşan Huron kıvrımlarına, kıtanın kuzey ve doğusunda rastlanır Bütün Doğu Avrupa'yı, Kuzey Buz Denizi, Baltık ve Beyaz Denizin altında da devam eden bu eski kütleye Fenno-Sarmatya adı verilir Bu eski kütle, daha sonraki yer hareketlerinde hiçbir zaman kıvrılmamış, sadece yer yer çukurlaşmış ve hafifçe kubbeleşmiştir Baltık denizi bölgesi hafifçe çukurlaşırken, Podolya bölgesi kubbeleşmiştir

Birinci Zaman ortalarında (Siluriyen sonu Devoniyen başı) meydana gelen Kaledonya kıvrım hareketlerinde, kıtanın kuzeybatısında yükselmeler olmuştur Birinci Zaman sonlarında (Karbon sonu) meydana gelen Hersinya kıvrım hareketlerinde, Fenno-Sarmatya ve Kaledonya kütlesinin güneyinde yükselmeler olmuştur Bugün Orta Avrupa dağları olarak bilinen bu dağlık alanlar, aynı zamanda zengin maden kömürü rezervlerine sahiptirler

Üçüncü Zaman ortalarında meydana gelen Alp Kıvrım hareketlerinde, bugünkü Avrupa kıtasının güneyindeki Alp kıvrım dağları ve güneydeki denizler meydana gelmiştir Dördüncü Zaman'da aşınma ve taşınma hareketleri devam etmiş ve kıta bugünkü görünümünü kazanmıştır

Avrupa kıtası, yukarıda belirtildiği gibi farklı jeolojik dönemlerde oluşmuş arazilere sahiptir Özellikle orojenik hareketler ve Kuvaterner'deki buzullaşmalar, Avrupa'nın şekillenmesinde çok etkili olmuştur

Fiziki yönden Avrupa, üç yapısal ana kuşağa ayrılmaktadır Kuzeyde İskandinavya yarımadasını ve Finlandiya'yı kapsayan kesiminde granit ve gnayslardan oluşan İskandinavya kalkanı yer almaktadır Kıtanın İber yarımadasındaki Kantabriya, orta kesimdeki dağlar, Fransa'daki Massif Central, Vojlar, Ardenler, Karaorman dağları ve Büyük Britanya adasındaki Güney Galler ve Güneybatı İrlanda'da Paleozoyik kütleler yer almaktadır Alp sistemine ait kütlelerin büyük bölümü, denizel ortamlarda çökelmiş olan tortulların kıvrılmasıyla oluşmuştur

Avrupa'nın batısında Belçika ve Hollanda'dan başlayarak doğuda Ural dağlarına kadar devam eden ova ve plato sahaları yer alır

Kıtanın kuzeybatı bölümü ve Alp dağları, Kuvaterner'de buzullaşmaya uğramıştır Buzulların yapmış olduğu aşındırma ve biriktirme faaliyetleri topografyanın şekillenmesinde etkili rol oynamıştır Nitekim İskandinavya yarımadasını kaplayan buzulların, denizlere doğru hareket etmesi sonucu dar ve derin "U" biçiminde vadiler oluşmuştur Daha sonra bu vadilere denizin girmesiyle fiyortlar oluşmuştur Günümüzde İzlanda ve Svalbard adaları buzullarla kaplıdır DAĞLAR

Kuzeyde İskandinavya yarımadasında yüksekliği fazla olmayan basık dağlar yer alır Güneyde, Alp dağ kuşakları uzanır

Alp dağları, batıda İspanya’dan başlar, doğuda ülkemizde de devam eder Alp dağları kuzeydeki dağlara göre, daha yüksek, daha yeni ve aşınımla daha çok işlenmiştir Alpin dağ sıraları İspanya'da Pirene dağları ile başlar Anadolu'da Karadeniz ve Toros dağları ile aralıksız, iki büyük sıra halinde uzanırlar Kuzey sıralarına Alpidler, güney sıralarına Dinaridler adı verilir Alpidler, Dinaridlere göre fazla kıvrılmışlar İtalya'nın kuzeyinde kesim Alp dağlarının en sarp ve yüksek sahasıdır; yükseklik yer yer 4500 m'yi aşar (Mont Blanc 4807 m) Alp dağlarında, oldukça çok sayıda geçitlerin bulunması ve dolaysıyla ulaşım kolaylığından ötürü, dünyanın yerleşmeye en uygun olan dağları durumundadır

Kıtanın kuzeyinde yer alan dağ sıraları pek fazla yükseltiye sahip değildirler Çünkü bu dağlar çok eski zamanlarda oluşmuşlardır İskandinav ve İskoçya dağları en belirgin olanlarıdır İskandinav dağlarının en yüksek noktasını, Jotunheim tepesi (2468 m) teşkil eder Bu dağlar hafif dalgalı, plato görünümündedirler Buzul aşınmamın taze ve kuvvetli izlerine taşırlar Bu izler; İskandinav dağlarında, plato yüzeyleri , denizin örttüğü derin vadiler (fiyord) ve nihayet iç kısımlarda ise göllerdir Bu dağlar, iklimin sertliği, çıplak yaylaların soğuk rüzgarlara açık olması, fiyord yamaçlarının dik inmesinden ötürü, yerleşmeye elverişli olmayıp, oldukça ıssızdırlar

Alp dağlarının kuzeyinde, yükseltisi 2000 myi geçmeyen Orta dağlar yer alır Bu dağların sırtları plato düzlükleri biçimindedir Tarıma elverişli ovaların, gür ormanların ve bol maden yataklarının varlığı yüzünden bu dağlar, yoğun yerleşmeye sahne olmuşlardır Kısacası Avrupa'nın dağları çok çeşitlidir ve genelde girilmesi kolay dağlardır

PLATOLAR

Ural dağları ile Karpatlar arasında özellikle Karadeniz'e akan nehirlerin yardığı Podolya, Orta Rusya ve Volga platoları yer alır Ayrıca İspanya ve Fransa'nın orta kesimlerinde de geniş platolar bulunur

OVALAR

Batıda Hollanda-Belçika'dan başlayıp Rusya Federasyonu'na doğru devam eden geniş ovalar bulunur, Batıdaki ovaların yüksekliği fazla değildir Hatta Hollanda'nın büyük bir bölümü deniz seviyesinin altında dır Almanya içlerine doğru az da olsa yükselir; ancak yükseklik 150 m'ye ulaşır Almanya'daki ovalar daha önce buzullarla kaplı olduğu için buzulların getirdiği çeşitli boyutta malzemeler (moren) bulunur Büyük akarsular boyunca ve dağ kuşaklan arasında da yer yer geniş ovalar bulunur Bunlar, Tuna nehri boyunca uzanan Macar ve Eflak ovalan ile İtalya'daki Po ovasıdır

DENİZLER VE KIYILAR

Denizler, Avrupa'yı üç taraftan kuşatmakta ve karalar içine oldukça fazla sokulmaktadırlar Avrupa'da 1000 km2 toprağa 4,1 km uzunluğunda deniz kıyısı düşer (Kuzey Amerika'da 3,1, Asya 1,7 km) Bunun sonucunda çok sayıda koy ve körfezler bulunmaktadır Bu durum, iklime etki ettiği gibi, aynı zamanda kıtanın dışarıya açılan bir penceresi rolü oynamaktadır

Akdeniz kıyıları, Atlantik kıyılarına göre bazı farklılıklar arz eder Bunlar;

1 Med-cezir genliği, Atlantik kıyılarına göre daha azdır

2 Nehir ağızları haliç değil deltalar meydana getirmişlerdir

3 Koylar ve körfezler oldukça fazla sayıdadır ve gelişmişlerdir

4 İlk çağlardan beri insanların faydalandığı önemli limanlar bulunmaktadır

Sonuç olarak Avrupa kıtasının yeryüzü şekillerinin ana çizgilerinde, doğuda ve kuzeyde yeknesaklık, batı ve güneyde çeşitlilik göze çarpmaktadır

Dünyanın yedi kıtası içinde ikinci küçük kıtadır Yalnızca Avustralya, Avrupa' dan daha küçüktür Asya'nın dörtte birinden küçük olan Avrupa'nın yüzölçümü 10505000 km2'dir Alanının küçüklüğüne karşın, başka hiçbir kıta, çağdaş dünyanın gelişiminde Avrupa kadar etkili olmamıştır Bazen Avrupa' nın ayrı bir kıta olmadığı, Asya'nın bir parçası olduğu ileri sürülür ve ikisine birden "Avrasya" adı verilir Avrupa'nın daha az belirgin sınırları ile, öteki kıtalardan farklı olduğu açıktır Asya ile olan sının, Ural Dağlan' nın doğu yamaçlarını, Hazar Denizi'nin kuzey kıyılarını ve Kafkas Dağlan'nm kuzeyini izler, Karadeniz'i Kerç Boğazı ve İstanbul Boğazı arasındaki bir çizgi üzerinden geçer Bu sınıra göre, Ural Dağlan Avrupa'da; Kafkas Dağlan ise Asya'da kalır


Başka hiçbir kıta insanlann yerleşimine Avrupa kadar uygun değildir Çorak toprakları çok azdır ve öteki kıtalara göre, çok daha büyük oranda tarıma elverişlidir Avrupa'da hâlâ, yararlı bir ürün olan kereste elde edilen geniş orman alanlan vardır Kıta, sanayileşmenin temeli olan kömür ve demir madenleri açısından zengindir İklimi genellikle ılımandır; insanların açık havada çalışmalarını güçleştirecek kadar sıcak ya da soğuk olduğu çok az yer vardır
Yaklaşık 80000 km uzunluğundaki Avrupa kıyıları girintili, çıkıntılıdır; koylar kıtanın içlerine kadar uzanır Avrupa'nın batı bölümünde hemen hiçbir yer, bir limandan çok uzakta değildir Bu durum büyük bir balıkçılık sanayisi kurulmasını ve malların bir yerden ötekine ucuz ve kolayca taşınmasını sağladı Batı uygarlığı Avrupa'nın Akdeniz kıyılarında başladı ve Avrupalılar tarafından dünyanın her yerine götürüldü Bu olgular ve Avrupa' mn yoğun nüfusu, kıtanın insana gerekli olan şeylerle ne kadar iyi donanmış olduğunu gösterir


AVRUPA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 10505000 km2 olan yüzölçümünün yaklaşık yarısını SSCB'nin Avrupa'daki topraklan oluşturur (Ural Dağları bu rakamın içinde ama Kafkaslar dışındadır) Avrupa dünya karalarının yüzde 7'lik bir bölümünü kaplar
NÜFUS: Yaklaşık 696360000 (1984) Dünya nüfusunun altıda birinin yaşadığı Avrupa nüfusu en yoğun olan kıtadır


DOĞAL YAPI:

En yüksek yeri olan Mont Blanc 4807 metredir Düzlükler Biskay Körfezi'nden Ural Dağları'na kadar uzanır En uzun ırmakları: Volga 3530 km; Tuna 2825 km; Dinyeper ve Don'dur 1320 km uzunluğu ile Ren, Batı Avrupa'nın başlıca ırmağıdır
TARIM ÜRÜNLERİ VE HAMMADDELER: Buğday, arpa, kök bitkiler, patates, meyve; çiftlik hayvanları; kereste; kömür, demir, doğal gaz, petrol ve öteki madenler
Haritaya bir göz atıldığında Avrupa'nın birbirinden çok değişik ve neredeyse birbirine eşit iki parçaya bölündüğü görülür Okyanuslara kapalı olan doğu bölümü, Asya'ya doğru açılır Bir zamanlar Asyalı akıncıların istilasına uğrayan bu yerlerde daha sonraları, Asya' mn içlerine kadar uzanan Rus İmparatorluğu kuruldu Okyanus ve denizlerle sınırlı olan batı bölümünde yaşayanlar, batıya yönelmek, denizaşırı yerlerle ticaret yapıp, oralara yerleşmek eğiliminde oldular
Avrupa'nın doğusu, kuzeyde Kuzey Buz Denizi'nden, güneyde Karadeniz'e kadar kesintisiz bir düzlük olarak uzanır İklim ve yeryüzü şekilleri gibi coğrafi koşullar da bir yerden ötekine çok az değişiklik gösterir Buna karşılık batıda alçak ovalardan, yüksek dağ sıralarına; derin vadilerden yüksek, geniş
bozkırlara geçilir Bu nedenle, birbirine yakın yerlerdeki insanların yaşam biçimleri büyük farklılıklar gösterir Batıda iklim daha yumuşak ve daha nemlidir

Dağlar, Irmaklar ve Ovalar



Avrupa'nın güney kıyılarının büyük bir bölümü Akdeniz'le çevrilidir Bu kıyıların hemen kuzeyinde Alp Dağları yükselir Bu sıradağların kuzey kenarı boyunca yaylalar ya da yüksek düzlükler uzanır Yaylalar ile Kuzey Denizi ve Baltık Denizi arasında büyük Kuzey Avrupa Ovası'nın batı bölümü yer alır Bu iki denizin ötesinde İskandinavya yaylası (Norveç ve İsveç) vardır

Avrupa, birçoğu kıtanın içlerine kadar giren önemli ticari suyollarını oluşturan ırmaklar yönünden zengindir Rhöne, Ren, Tuna ve Po ırmaklarının yer aldığı batıdaki ırmak grubu Alpler'den doğar Bu ırmakların çoğu bahar ve yaz aylarında dağlardaki karların erimesiyle oluşan sularla beslenir Doğudaki öteki grupta ise, Volga, Don, Dinyeper, Dinyester ve Dvina gibi daha uzun ırmaklar yer alır Ne var ki, bu ırmaklar kış aylarında donduğu ve ticaret yollarının bulunduğu Atlas Okyanusu'na akmadığı için, Batı Avrupa'daki büyük ırmaklara göre daha az yararlanılır İskandinavya'daki ırmaklar kısadır ve gemilerin yüzemeyeceği kadar hızlı akar; buna karşılık elektrik elde etmek için gerekli su gücünü sağlar


Avrupa'nın yaklaşık yarısını, ender olarak deniz düzeyinden 300 metre yukarılara kadar yükselen ve çoğunlukla kıyıya yumuşak bir eğimle inen ovalar kaplar Bu ovalar başlıca tarım alanlarını oluşturur Uçsuz bucaksız Kuzey Avrupa Ovası, SSCB'de kıtanın tüm genişliğini kaplar; batıya, Polonya, Kuzey Almanya, Hollanda, Belçika ve Kuzey Fransa' ya doğru uzanırken daralır; sığ Kuzey Denizi' nin ötesinde İngiltere düzlüklerinde de devam eder Macaristan Ovası, İtalya'daki Lombardiya Ovası ve Güney İspanya'daki Endülüs Ovası gibi daha küçük düzlükler dağ sıralarıyla çevrilmiştir

Kuzey Avrupa Ovası'nın bazı bölümleri bataklıktır Büyük Pripet Bataklığı, SSCBPolonya sının boyunca uzanır Almanya'nın Kuzey Denizi kıyılarında ve Hollanda'da, daha çok İngiltere'dekı bataklıklara benzeyen bataklık kıyılar vardır Avrupa'nın en büyük gölleri, ovanın kuzey sınınnda, SSCB'de bulunan Ladoga ve Onega'dır İskandinavya, İskoçya, İsviçre ve Kuzey İtalya'da da birçok göl vardır Avrupa'nın orta ve batı bölümündeki en büyük göl ise Macaristan'daki Balaton Gölü'dür

İklim ve Bitki Örtüsü

En güneydeki bölümleri bile tropikal bölgenin oldukça kuzeyinde yer alan ve ancak çok küçük bir bölümü Kuzey Kutup Dairesi içinde bulunan Avrupa'nın büyük bölümü serin iklim kuşağındadır Rüzgârlar çoğunlukla Atlas Okyanusu'ndan eser ve yağmurlann hemen tümünü bu rüzgârlar getirir Bu nedenleyağışlar batıda çoktur ve doğuya gidildikçe azalır Kış aylannda ılık hava da getiren bu rüzgârlar, buraların aynı enlemde bulunan başka yerlerden daha az serin olmasına neden olur Avrupa'da iklim güneye gittikçe ılımanlaşır Ama, dağlar ve yüksek yaylalar yakınlarındaki düzlük alanlara göre daha soğuktur; buralarda yağmur ve kar yağışı da daha fazladır Kıtada başlıca üç çeşit iklim görülebilir
SSCB ve çevresinde az yağışlı sıcak yaz ayları ile çok soğuk kışların yaşandığı bir kara iklimi vardır
Britanya Adaları'nı da içine alan Norveç' ten Portekiz'e kadar uzanan Batı Avrupa ülkelerinde yılın her ayında bol yağış görülür Bu bölgenin yazlan ılık, kışlan ise serindir
Akdeniz çevresindeki ülkelerde yazlar sıcak ve kurak geçer Dağlık bölgeler dışında, kış ayları ılık ve yağışlı olur

Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyinde kalan toprakların büyük bölümü, birkaç bodur söğüt ve huşağacı dışında yosun, liken ve süpürgeotu bulunan tundralarla kaplıdır {bak Tundra) Bunların hemen güneyinde, değerli bir ürün olan kerestenin elde edildiği, çam, ladin, köknar ve melez çam ormanları Moskova'dan Stockholm ve Oslo'ya kadar uzanır Yazlar, arpa, yulaf, patates ve hayvanları beslemek için kullanılan ot dışındaki ürünlerin yetişemeyeceği kadar kısadır

Önceleri Avrupa'nın büyük bölümü, çam, ladin ve köknar gibi sürekli yeşil kalan ağaçların yanı sıra, meşe, kayın ve kestane gibi sonbaharda yapraklarını döken ağaçların oluşturduğu karışık ormanlarla kaplıydı Bu ormanların büyük bölümü çiftçilik yapmak için yok edildi

Tahıl ekimi çok önemlidir Çavdar genellikle kuzeyde ve doğuda, buğday güneyde ve batıda, arpa ve yulaf ise her yerde yetiştirilir Şekerpancarı ve patates belli başlı kök bitkileridir Batıdaki daha sulak bölgeler, süt veren büyükbaş hayvanların beslendiği otlaklar açısından zengindir
Akdeniz ülkelerinin kurak yazlan, geniş yapraklı bitkilerin ya da otlakların yetişmesine elvermez Geniş alanlar, yalnızca koyun ve keçinin beslenebildiği, ağaçsı, bodur çalılarla, küçük ağaçlarla ve fundalıklarla kaplıdır Kış boyunca büyüyen buğday ve arpa, yazın ilk aylarında olgunlaşır Üzüm ve zeytin gibi çok eskiden beri Avrupa'da yetiştirilmiş olan ürünler ile portakal, limon ve şeftali gibi öteki kıtalardan getirilmiş meyveler belli başlı ürünlerdir

Güneydoğu Avrupa boyunca ve özellikle SSCB'nin güneyinde stepler ya da bozkırlar yer alır Bunlar bol tahıl yetişen topraklardan başlayarak, Hazar Denizi yakınlarındaki çöl benzeri çorak alanlara kadar uzanan ağaçsız düzlüklerdir Buğday, şekerpancarı, arpa, yulaf ve çavdar bu bölgenin başlıca ürünleridir {bak BOZKIR)
Avrupa en çok besin üreten kıtadır, ama çok fazla olan nüfusunu beslemeye yetecek kadar üretemez; öbür ülkelerden et ve tahıl almak zorundadır

Güney Avrupa

Avrupa'nın güneydeki topraklan Akdeniz Bölgesi'nin bir parçasıdır Denize yakın bölümleri dağlıktır; yukanda tanımlanan Akdeniz iklimi ve bitki örtüsü görülür Bu koşullarda çiftçilik yapmak kolay değildir Çünkü yamaçlann basamak biçiminde teraslanması; üzüm ve meyve yetiştirmek için toprağın derince kazılması gerekir Uzun ve kurak geçen yazlar, bağlann ve bahçelerin sulanmasını gerektirir Teraslama ve sulama ağır bedensel çalışma anlamına gelir Avrupa'daki çiftliklerin çoğunda kullanılan pulluk ve harman makinesinin yerini bel ve orağın aldığı Akdeniz tarımının en belirgin özelliği ağır bedensel çalışmadır

Akdeniz'in balık açısından zengin olmamasına karşın, topraklann tanm için çok elverişsiz olması ve kıyılarda küçük teknelerin bannabileceği yerlerin bulunması, balıkçılığın ve deniz ticaretinin gelişmesine yol açmıştır Eskiçağlardan beri Akdeniz, dünyada ticaretin en yoğun olduğu bölgelerden biriydi 1869'da Süveyş Kanalı'nın açılmasıyla Akdeniz'in ticari önemi daha da arttı Avrupa'nın güneyindeki Cenova, Napoli, Marsilya ve Barselona gibi limanlar çok önem kazandı

Akdeniz'i çevreleyen ülkeler, dünya tarihinde her zaman büyük bir rol oynadı Uygarlığın Mısır ve Mezopotamya'da başladığını, daha sonra batıya doğru yayıldığını biliyoruz 14 yüzyıla kadar Venedik ve Floransa gibi italyan kentleri zengin ve güçlüydü Ama uzun deniz yolculuklan yapmanın güçlükleri bir kere aşılınca, Portekiz, İspanya, Fransa ve İngiltere'nin dünya ticaretindeki önemi arttı; Akdeniz ülkelerininki ise azaldı

Güney Avrupa, tümü de Alp Dağlan'nın güneyinde uzanan, İber (İspanya ve Portekiz), İtalya ve Balkan yanmadalannı kapsar Alp Dağlan arasındaki vadiler, Akdeniz ülkelerini Kuzey Avrupa ülkelerine bağlar Eskiçağlarda Romalılar bu vadilerden biri olan Rhöne Vadisi'nden geçerek bugünkü Fransa' ya, Almanya'ya, İngiltere'ye, Hollanda'ya ve Belçika'ya girmişlerdi İÖ 60'ta Yunanlılar tarafından kurulduğundan bu yana Marsilya Kuzey Avrupa'ya giden yollann giriş kapısı oldu Adriya Denizi kıyısındaki Venedik ve Triyeste ile Ege Denizi kıyısındaki Selanik üzerinden Tuna Irmağı'na doğru giden, daha az elverişli yollar da vardır

Akdeniz ülkeleri Avrupa'nın en yoksul ülkeleri arasındadır Çünkü bir yandan çiftçileri ve balıkçıları zengin değilken, öte yandan kömür ve petrol az olduğu için fabrikalara gerekli olan enerji kaynaklan ve hammaddelerden de yoksundurlar Pireneler'de ve Alpler' de eriyen karın, yağmurun yokluğunu giderdiği yerlerde birkaç büyük enerji santralının kurulmuş olmasına karşın, kurak geçen yazlar su gücünden yararlanmayı genellikle engeller Akdeniz Bölgesi'ndeki demir ve krom cevheri kömür yokluğundan metal üretiminde kullanılamaz; işlenmek üzere başka ülkelere gönderilir Yün, ipek ve pamuk üretilir ama üretim büyük miktarlarda değildir En önemli sanayi bölgesi, Kuzey İtalya'daki Lombardiya Ovası'mn kuzey sınırında yer alır Buradaki Milano, Torino ve çok sayıda daha küçük kentte, fabrikalara gerekli elektrik enerjisini üretmek için Alp D ağları'ndaki ırmakların su gücünden yararlanılır


Bu nedenlerle Akdeniz ülkeleri büyük ölçüde tarıma bağımlıdır Ama, çiftçilikten yüksek bir yaşam düzeyi sağlanamadığı için birçok insan öteki kıtalara göç etmiştir Bir bölümü ise daha zengin ülkelerde işçi ya da denizci olarak çalışmaktadır Akdeniz kıyılarında turizm önemli bir gelir kaynağıdır

İber Yarımadası'nda Portekiz ve İspanya yer alır Portekiz bir Akdeniz ülkesi olmaktan çok bir Atlas Okyanusu ülkesidir Başkenti Lizbon'dan, Güney Amerika'ya giden önemli hava ve denizyolları geçer İspanya'nın büyük bölümü kurak ve çıplak bir yayladır Kuzeyindeki dağlarda demir cevheri ve bir miktar kömür vardır; güneyde ise Romalılar zamanından bu yana bakır madeni çıkarılır Sevilla yakınındaki Endülüs Ovası en bereketli bölgesidir Akdeniz kıyısına yakın topraklarda şarap, zeytinyağı, portakal ve fındık üretilir

Fransa'nın Akdeniz kıyılan, üç büyük ada olan Korsika, Sardinya ve Sicilya ile İtalya' nın yarımada olan bölümü aynı görüntüye sahiptir: Sakin, mavi bir deniz, geniş koylar ve kayalık burunlar Denizin hemen ötesinde üzüm, zeytin, portakal ve limon yetiştirmek için teraslar biçiminde düzenlenmiş olan ya da seyrek ağaçlarla kaplı tepeler uzanır Daha içerilere doğru toprak çorak, çalılık ve koyunların otladığı cılız çayırlar dışında, değersizdir Ovaların yeterince büyük olduğu yerlerde, Sicilya'daki Palermo, İtalya'daki Roma, Napoli ve Livorno gibi kentler gelişmiştir Kuzey İtalya'da bulunan ve Po Irmağı'nın kollarıyla sulanan Lombardiya Ovası, zengin bir tarım bölgesidir Bu ovada, buğday, mısır, pirinç ve süt ürünleri üretilir

Sarp dağlar ve dağınık adalar ülkesi Yunanistan'ın yoksulluğu, halkı yüzyıllar boyunca yaşamlarını denizde aramaya yöneltmiştir Toprağın yirmide birinden daha az bir bölümünde tahıl üretilir Balkan Yanmadası'nın Türkiye'deki bölümünün ortasında verimli Ergene Ovası vardır Kuzeyinde 1000 metre yüksekliğe ulaşan Istranca Dağlan'nın yer aldığı düzlükler İstanbul'a kadar uzanır İstanbul ve Çanakkale boğazlan Asya ve Avrupa'nın bu bölgedeki sınırını oluşturur Balkan Yanmadası'nın kuzeyindeki ülkeler Güney Avrupa'dan çok Orta Avrupa ülkeleridir; bu nedenle daha ilerdeki bölümlerde anlatılacaktır

Doğu Avrupa

Doğu Avrupa tüm kıtanın yaklaşık yarısıdır Kuzey Buz Denizi'nden Karadeniz'e ve Kafkas Dağlan'na kadar 2800 km; Ural Dağlan ile Karpat Dağları arasında, doğubatı doğrultusunda 2400 km uzanır Neredeyse dümdüz olan bu büyük alanı bölen tek bir dağ sırası bile yoktur; burası dünyanın en büyük düz İliklerinden biridir Bir uçtan öbürüne çok az değişiklik göstermesiyle kıtanın öteki bölümlerinden ayrılır Sığ ırmakların geniş alçak yaylalarla ayrılan geniş havzaları birbirine çok benzer Güneydeki iklim en kuzeydekinden farklıdır, ama bu değişiklik yavaş yavaş gerçekleşir Toprak da bir bölgeden ötekine az değişiklik gösterir Doğu Avrupa'nın kıtanın öteki bölgelerinden iklim ve toprak açısından gösterdiği farklılık, yetiştirilen ürün cinslerine ve insanların yaşam biçimlerine yansır

SSCB karlı bir ülkedir; biraz Kanada'ya benzer Ama SSCB'de Kanada'daki Kayalık Dağlar'a benzeyen büyük dağ sıralan yoktur Kar kalınlığı genellikle çok fazla değildir, ama kar çok uzun bir süre yerde kalır Karadeniz kıyılarındaki en ılık bölümleri bile genellikle yılın altı haftası karla kaplıdır Kuzeye doğru gidildikçe karın yerde kalma süresi uzar

Avrupa'nın kuzeydoğudaki en uç noktasında ve Kutup Dairesi'nin kuzeyinde bulunan Vorkuta'da zengin kömür yatakları vardır Buradan çıkarılan kömür, SSCB'nin kuzeybatı sınırında bulunan Leningrad'daki fabrikalara götürülür Kuzey Buz Denizi kıyısı boyunca uzanan tundra bölgesinde, ancak birkaç bin kişi yaşar Bunlar geçimlerini besledikleri rengeyiklerinden, balıkçılık ve avcılıktan sağlarlar Beyaz Deniz'den Leningrad'a ve Ural Dağları boyunca daha güneye doğru büyük melez çam, köknar, ladin ağacı ormanlan uzanır Bu ormanlardan sağlanan büyük miktarlardaki kereste Arhangeisk limanından öteki ülkelere gönderilir Yaz aylarının kısalığı tarımı olanaksız kılar

Kuzeydeki bu ormanların güneyinde, yapraklarını sonbaharda döken meşe gibi ağaçlarla, köknar benzeri ağaçların birlikte bulunduğu karışık bir orman kümesi vardır Bu ormanlar Baltık Denizi'nden batıdaki Karpat Dağlan'na kadar olan alanı kaplar ve güneye gittikçe daralarak Urallar'ın güney ucuna kadar uzanır Gelişerek büyük SSCB'yi oluşturan Rusya'nın yüreğinin attığı yer işte burasıdır Geçmişte bol miktarda kereste sağlayan ormanlar kesilerek tarıma elverişli topraklar elde edildi Moskova bu bölgenin ortasında yer alır Yakınındaki Valday Tepeleri'nden
Doğu Avrupa'nın birkaç büyük ırmağı doğar ve çeşitli yö
nlere doğru giden ticari taşımacılığa elverişli suyollarını oluşturur Ülkenin en büyük kömür yataklarından biri bu ormanın güney ucundadır; Moskova ile bölgedeki öteki kentlerdeki fabrikalara enerji sağlar Moskova ile daha önceki iki başkent, Kiev ve Leningrad, bu karışık orman kuşağının oluşturduğu üçgenin üç ayrı köşesinde yer alır

SSCB'nin Avrupa'daki topraklarının güney ve güneydoğusu çayırlık alanlardır Özellikle ırmak kenarlarında, gür çayırlıklarla birbirinden ayrılan birçok orman vardır Daha sonra, çok az ağaçlı ama koyu renkli, verimli topraklar olan gerçek stepler gelir Bu "kara toprak" bölgesi SSCB'de en çok tahılın üretildiği yöredir Binlerce işçinin çalıştığı büyük çiftliklerde, buğday, çavdar, arpa ve yulaf yetiştirilir En büyük kömür yatağı olan Donbass ve zengin demir cevheri yatakları, Ukrayna adlı bu bölgede bulunur Bu nedenle burası SSCB'nin en önemli sanayi bölgelerinden biri olmuştur
Hazar Denizi yakınlarında çok az yağış olur Bu yüzden, ancak ırmaklardan sulama yapılabilen yerlerde ekin yetişebilir Hazar Denizi'nin batısında ve Kafkas Dağları'nın kuzeyindeki bölgede ise Avrupa'nın en zengin petrol yatakları bulunur

Orta avrupa

Orta Avrupa, kıtanın Baltık Denizi ile Akdeniz ülkeleri arasında kalan bölümünü kapsar Büyük Tuna Irmağı güneye doğru, çapraz a Avrupabiçimde bölgeyi geçer Orta Avrupa bölgesi Kuzey Avrupa Ovası'nın Almanya ve Polonya bölümlerini, Güney Almanya ve Bohemya yaylalarını, Alp Dağları'nın en yüksek bölümlerini ve Orta Tuna bölgesindeki büyük Macaristan Ovası'nı içine alır Bu yüzden görünümü Doğu Avrupa'nınkine göre çok büyük çeşitlilik gösterir

Orta Avrupa'nın geniş vadiler ve havzalarla bölünmüş olması, geçmişte buralarda çok sayıda küçük devletin kurulmasına neden oldu Bunların bir bölümü Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya İmparatorluğu örneklerinde olduğu gibi büyüyerek imparatorluklara dönüşmeyi başardıysa da tekrar parçalandılar
SSCB'deki düzlüklerden Pripet Bataklığı

ile ayrılan kuzeydeki ova, Polonya ile Almanya arasında bölünmüştür Üç büyük yavaş akışlı ırmak, Elbe, Öder ve Vistül bu ovada kuzeyden güneye doğru akar Eski zamanlarda burası karışık ormanlarla kaplıydı; Polonya'nın birçok bölümünde olduğu gibi, toprağın kumlu ve verimsiz olduğu yerlerde hâlâ öyledir Ama killi, zengin bir toprağı olan geniş ırmak vadilerindeki ağaçlar kesildi ve buralar verimli tarım alanları oldu Bu yöredeki çayırlar da iyi otlaklardır Öteki yerlerde en iyi topraklarda buğday ve şekerpancarı, daha az verimli topraklarda ise çavdar ve patates yetiştirilir Denize akan ve kısa dönemlerin dışında ender olarak buz tutan ırmaklar, vadilerdeki çiftliklerin ürünlerini Hamburg, Szczecin ve Gdansk (Danzig) gibi limanlara taşır

Kuzeydeki ovanın güney sınırında, Orta Avrupa'nın en önemli kömür yataklarına sahip olan Ruhr, Saksonya ve Silezya vardır Yayladan çıkarılan maden cevheri ve koyunlardan elde edilen yün, buralarda, ortaçağdan başlayarak, metal işçiliği ile kumaş ve cam yapımının gelişmesine neden oldu Çekoslovakya, Güney Almanya ve Güney Polonya'da büyük sanayi merkezleri vardır Bu ovanın güney bölümündeki korunaklı ırmak vadileri, tahıl ve kök bitkilerinin yanı sıra üzüm ve tütün gibi ılıman iklim isteyen bitkilerin de yetiştirildiği zengin tarım alanlarıdır Yukarı Ren Vadisi bu tür topraklara bir örnektir
Alp Dağlan, İsviçre'yi baştan başa geçer ve Tuna'ya yaklaşırken kollara aynlır Tuna'nın öteki yanında, Karpat Dağlan, Macaristan Ovası'nı kuşatacak biçimde bir yay çizer

Batı Avusturya'dan Balkan Yanmadası'na doğru başka bir dağ sırası iner Bu sıra, Adriya Denizi kıyılarını izleyerek Yunanistan'a inen batı kolu ile Yugoslavya ve Bulgaristan'ı geçerek Karadeniz'e ulaşan doğu koluna ayrılır Bu dağ sıraları ulaşım ve iletişim açısından ciddi birer engeldir Bu dağlardaki belli başlı geçitler, Tuna'nın Viyana yakınlarında dağlarda açtığı yol; Sava Irmağı'nın Adriya Denizi kıyısındaki Triyeste'den kıtanın içlerine doğru akarken Yugoslavya'da Ljubljana yakınlannda açtığı geçit; Belgrad çevresinden geçen ve Yunanistan'da Selanik yakınlarında denize dökülen ırmaklann oluşturduğu gediklerdir Demiryollan için Alpler'in yüksek orta bölümlerinde tüneller yapılmıştır Tuna, Viyana'dan Romanya'daki Demirkapı adı verilen dar boğaza kadar, Alp Dağları ile Karpat Dağlan tarafından kuşatılmış geniş bir düzlükte akar Macaristan Ovası ya da Alföld diye bilinen bu düzlük, SSCB'nin güneyindekine benzer çayırlık bir alandır Burada domuz, sığır ve at yetiştirmenin yanı sıra buğday ve mısır da üretilir Tuna, Demirkapı'yı geçtikten sonra, Romanya'da, öncekine benzeyen bir başka büyük ovayı geçerek Karadeniz'e dökülür Bu ovanın kuzey bölümünde petrol yatakları vardır

Kuzeybatı Avrupa

Norveç, İsveç ve Finlandiya'da, işlenmeye elverişli olmadığı için kimsenin yaşamadığı geniş topraklar uzanır Finlandiya'da, neredeyse hiç toprağın olmadığı geniş kayalık alanlar vardır Toplam büyüklüğünün İngütere'ninkinin dört katı olmasına karşın, bu üç ülkenin nüfusu İngiltere'nin nüfusunun dörtte biri kadardır Toprakların büyük bölümü orman kuşağı içinde yer alır Kerestesi için çam, ladin ve huşağacı yetiştirilir Orman kesildiği zaman açılan alan tanma elverişli değildir İsveç'te büyük çoğunluğu yurtdışına satılan çok zengin demir cevheri yatakları olmasına karşın, bu üç ülkeden hiçbirinde söz etmeye değer kömür yataklan yoktur

Kuzeydeki morina ve ringa balığı avcılığında Norveç'in iyi bir konumu vardır; denizcileri bütün denizlerde çalışır Birçok Norveçli de daha iyi bir yaşam sağlamak için Kanada ve ABD'ye gitmiştir İsveç, ırmaklardaki su gücünü ve maden kaynaklarını kullanarak fabrikalar kurabilmiştir Ama Finlandiya'nın kereste dışında çok az kaynağı vardır Hem İsveç, hem de Finlandiya'nın limanları kışın buz yüzünden çalışamaz duruma gelir İzlanda'nın büyük bölümü çıplak volkanik dağlarla kaplıdır, ama çayırlarda koyun ve sığır yetiştirilir İzlanda'yı çevreleyen denizler balık yönünden çok zengindir

Kuzey Denizi Ülkeleri ve Fransa

Kuzey Avrupa Ovası batıda, Kuzey Denizi' nin yatağını oluşturacak biçimde hafifçe alçalır Kuzey Denizi'nin ötesinde, Britanya Adalan'nı oluşturacak biçimde gene hafifçe yükselir Bu yüzden çevresi dağlık olmayan sığ bir denizdir
İngiltere'nin, Kuzey Fransa'nın ve Belçika' nın büyük sanayi merkezleri, zengin kömür yataklarının kolaylıkla işlendiği, kömürün demiryolu, akarsu ve deniz ulaşımıyla kolayca taşınabildiği yerlerde kurulmuştur Bu bölgelerdeki üretim, Japonya gibi ülkelerin gelişen sanayilerinin rekabetinden etkilenmiştir Kuzey Denizi'nden çıkarılan petrol ve doğal gaz, evler ve fabrikalar için yakıt sağlar
İngiltere, Belçika, Hollanda ile Danimarka'nın değişken, çoğunlukla yumuşak, nemli iklimi bol besin üretmelerini sağlar

Bu iklim özellikle süt ve besi hayvanlarının beslenmesi, koyun, domuz ve kümes hayvanlarının yetiştirilmesi için gerekli olan otlakların büyümesine çok uygundur Kuzey Denizi ile Atlas Okyanusu ve Kuzey Buz Denizi'nin Kuzey Denizi'ne yakın bölümleri dünyanın en zengin balıkçılık alanları arasındaydı Ama, geçmişteki aşırı avlanma yüzünden günümüzde, bazı bölümlerinde balık azalmıştır
Elverişli koşullara karşın İngiltere ile Almanya Federal Cumhuriyeti'nin besin üretimi halklarını beslemeye yetmez Hammaddenin yanı sıra besin maddeleri de uzak ülkelerden getirilir Avustralya ve Amerika kıtalarından yün, pamuk, maden cevherlerinin yanı sıra, et, tahıl ve meyve alınır Bu yüzden Batı Avrupa ülkelerindeki yaşam düzeyinin yüksekliği denizaşırı ülkelerle yapılan ticarete bağımlıdır Dünyanın en büyük limanlarından birçoğu da Avrupa'nın bu bölümündedir İngiltere'deki Londra, Liverpool ve Southampton; Belçika'daki Anvers; Hollanda'daki Rotterdam; Almanya Federal Cumhuriyeti'nin Kuzey Denizi kıyısındaki Hamburg; Danimarka' daki Kopenhag; İsveç'teki Göteborg ve Norveç'teki Bergen büyük ticaret limanlarıdır

Fransa, SSCB'nin dışında, Avrupa'da kuzeyden güneye kadar uzanan tek ülkedir Akdeniz'de kıyıları olan Fransa'nın güneydoğusunda ve Pireneler'de Avrupa'nın en yüksek tepelerinden bazıları bulunur Ülkenin ortasındaki yayla, pek çok açıdan Almanya Federal Cumhuriyeti'nin güneyindeki yaylalara benzer; kuzey ve batı kıyıları ise gerçekte, Kuzey Denizi bölgeleri arasında sayılabilir Bu yüzden Avrupa'nın tümünde bulunan özellikler Fransa'da küçük ölçekte bulunur

Fransa, Manş Denizi ile Akdeniz'den geçen iki büyük okyanus ticaret yolunun arasında yer alır Belli başlı limanlarından güneydeki Marsilya ile kuzeydeki Le Havre, Rouen ve Dunkerque bu yollar üzerindedir Fransa bir yandan çok çeşitli tarım ürünü ve hayvan yetiştiren zengin bir tarım ülkesi; öte yandan önemli bir çelik üreticisi, giysi ve mobilya gibi güzel görünümü olması gereken malların yapımcısıdır Başkenti Paris, birçok demiryolunun geçtiği önemli bir merkezdir