Marx’a Göre İktisadi Bunalımlar

Marx’a göre bunalımlar, kapitalist üretim tarzının ana iç çelişkisinin, yani üretim araçlarının özel mülkiyeti ile üretim ve tüketimin toplumsal niteliği arasındaki çelişkinin ürünüdür “Kapitalist toplumun çelişkili devinimi, günlük çıkarını kollayan burjuvaya, kendini en çarpıcı biçimde, modern sanayinin dönemsel çevrimi boyunca geçirdiği ve doruk noktasına genel bunalımda ulaşan iniş -çıkışlarıyla

hissettirir” (Kapital’in almanca ikinci baskısına sonsöz) Bunalım, kapitalist üretim tarzının temel ilkesinde, yani işçiden artıemek çekilip alınması zorunluluğunda herhangi bir değişikliğe yol açmaz: “Üretimin durduğu, çalışma süresinin azaldığı, hatta haftanın ancak birkaç gününde çalışıldığı bunalım zamanlan, sermayenin iş gününü uzatma eğiliminde elbette hiçbir değişiklik yapmaz Sermaye ne kadar az iş yaparsa, yaptığı iş üzerinden elde ettiği kârın o kadar fazla olması; çalışılan zaman ne kadar az ise, bu zamanın o kadar çok artıemek içermesi gerekir” (Kapital, 1,10) Engels’de de, kapitalizmin bunalımları konusundaki marxçı kuramın bir betimlemesini ve özetini buluyoruz:

“Ticaret durur, pazarlar tıkanmıştır, bol miktarda ürün bulunduğu halde bunlar satılamadan kalır, peşin para ortalıktan kaybolur, kredi göze görünmez olur, fabrikalar durur, emekçi kütleler, geçim olanaklarından yoksun kalırlar; üstelik bu, çok fazla ürettikleri için böyle olur; iflaslar iflasları, zorunlu satışlar zorunlu satışları kovalar [] Bunalımlar sırasında, toplumsal üretim ile kapitalist mülk edinme arasındaki çelişkinin şiddetli patlama noktasına ulaştığı görülür [] Üretim tarzı mübadele tarzına, üretici güçler fazlasıyla büyüdükleri için artık çerçevesine sığa-madıkları üretim tarzına başkaldırırlar” (Engels, Anti-Dühring, 3, 2)