Marksizm

Marksizm

Diğer sosyalistler gibi Marx ve Engels de kapitalizme ve işçinin sömürülmesine son verme yolları aradılar Fakat erken dönem sosyalistler genellikle uzun süreli bir sosyal reformu önermekte iken, Marx ve Engels devrimin sosyalizme giden tek yol olduğunu gösterdiler




Marksizm’de, sınıflı toplumdaki insanın temel özelliği yabancılaşmadır ve komünizm insanlığın özgürlüğünün tam olarak gerçekleştirilmesi demektir Marx burada Hegel ’i izleyerek özgürlüğü yalnızca kısıtlamaların yokluğu olarak değil, ahlaki bir özü olan hareket olarak alır Komünizm yalnızca insanlar ne yapmak istiyorlarsa onu yapmalarını sağlamaz ama aynı zamanda onları öyle koşullar ve diğer insanlarla öyle ilişkiler içine koyar ki, artık sömürme ihtiyacı hissetmezler Ancak Hegel’e göre bu dünya asla ulaşılamayacak olan idealar dünyası tarafından yönetilirken, Marx’a göre komünizm maddeler dünyasından, özellikle de üretim araçlarının gelişiminden ortaya çıkar


Komintern Modern dünyada geniş ölçekli bir sosyalizm kurma fikri üzerine ilk çaba Rusya’da 1917 Ekim Devrimi’nde gerçekleşti Bolşevikler ve Lenin’in önderliğinde yapılan devrim, Marksistlerin kendi arasında da komünizm üzerine önemli pratik ve kuramsal tartışmalar başlattı Marx’ın kuramı devrimlerin yerleşik ve büyük bir işçi sınıfının oluştuğu ileri kapitalist ülkelerde olacağını farz ediyordu Bununla birlikte muazzam büyüklükteki cahil köylüleriyle ve küçük sanayisiyle Avrupa’nın en fakir ülkesiydi Bu şartlar altında onların ideolojik vazifelerine göre öncelikle bir işçi sınıfının yaratılması gerekiyordu

Bu nedenle sosyalist Menşevikler, kapitalizm oluşmadan evvel sosyalist devrim isteyen Lenin’in komünist Bolşeviklerine karşı çıkıyorlardı Bolşevikler iktidara geldiklerinde Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı’yla olan ilgisinin kesilmesini isteyen halkın ve toprak reformuna isteyen köylülerin desteğini elde eden pragmatik ve siyasi olarak başarılı “barış, ekmek ve toprak” sloganlarının ötesinde bir programdan yoksun kaldılar

Komünizm ve sosyalizm terimlerinin kullanımları 1917 yılında Bolşevikler isimlerini Komünist Parti olarak değiştirdiklerinde ve sosyalist ilkelere bağlı tek parti rejimi kurduklarında değişti Devrimci Bolşevikler ılımlı sosyalist hareketlerle olan bağlarını kopardılar ve İkinci Enternasyonal ’den çekilerek 1919 yılında Üçüncü Enternasyonal ’i ya da Komintern ‘i kurdular Bundan böyle Komünizm terimi Komintern şemsiyesi altında toplanan partilerin ideolojilerini belirtmek için kullanılır oldu Programları sosyalist iktisadın geliştirilmesini olduğu kadar, proletarya diktatörlüğünün kurulmasını sağlayacak olan dünya işçilerinin devrim için birleşmesi çağrısında bulunuyordu Sonunda devletin yavaş yavaş yok edilmesiyle uyumlu bir sınıfsız toplum oluşturacak programları tuttu Sovyet Komünistleri 1920’lerin başında, eski Rus İmparatorluğu ’ndan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ’ni ya da Sovyetler Birliği’ni kurdular



Lenin’in demokratik merkeziyetçiliğini izleyerek, Komünist partiler hiyerarşik bir yapıyla örgütlendiler Tabanda yalnızca partinin yüksek üyeleri tarafından onaylanmış ve parti disiplinine tamamen uyan seçkin kadrolardan oluşan etkin hücre üyeleriyle örgütleniyorlardı



1918 ile 1920 arasında, Rusya İç Savaşı’nın ortasında yeni rejime tüm üretim araçlarını devletleştirdi Ayaklanmalar ve köylülerin rahatsızlığı başlayınca, Lenin Yeni Ekonomi Politik ’i (YEP/NEP) açıkladı Bununla birlikte Joseph Stalin’in liderlik için kişisel mücadelesi YEP’in sonunu hazırladı ve Stalin kendi otoritesini programı iptal etmek için kullandı

Sovyetler Birliği ve Komünist Partiler tarafından yönetilen diğer ülkeler sosyalist iktisadi esaslar üzerine kurulu Sosyalist devletler olarak tanımlanırlar Bu kullanım, onların sosyalist programı üretim araçlarının özel mülkiyetini ortadan kaldırmak ve iktisat üzerinde devlet kontrolünü kurmak için benimsediklerini belirtir; bununla birlikte, kendilerini tam anlamıyla komünist olarak tanımlamazlar çünkü ortak mülkiyet henüz yoktur

Marksizm




Proletarier aller Länder, vereinigt euch!
(Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!)
Marx’ın eserleri

1844 Elyazmaları (1844)
Komünist Manifesto (1847-48)
Das Kapital (IC 1867, IIC 1885, IIIC 1894)
Gotha Programı'nın Eleştirisi (1875)

Sosyoloji ve Antropoloji

Genç Marx • Yabancılaşma

Sınıf bilinci
Burjuva • Proletarya
fetişizmi • Komünizm
Kültürel hegemonya
İnsan doğası • Sömürü
Sosyalizm • Üretim ilişkileri

Ekonomi

Marksist ekonomi-politik
Üretim araçları
Üretici güçler •
Değer yasası • Emek gücü
Artı emek • Artı değer
Değişim Değeri ve Kullanım Değeri
Ücret

Üretim biçimleri
Kapitalist üretim tarzı
Pre-kapitalist üretim biçimleri
Asya tipi üretim tarzı

Tarih

Emperyalizm • Ateizm
Sınıf savaşı
Proletarya diktatörlüğü
Sermayenin ilkel birikim süreci
Proletarya devrimi
Proletarya Enternasyonalizm
Dünya devrimi • Sürekli devrim

Felsefe

Diyalektik Materyalizm
Marksist felsefe
Tarihsel Materyalizm

Akımlar ve Eğilimler

Marksizm-Leninizm
Sol Komünizm
Troçkizm • Stalinizm
Maoculuk
Marksist hümanizm
Marksist otonomizm
Varoluşçu Marksizm
Yapısalcı Marksizm
Batı Marksizm
Post-Marksizm

Kişiler

Karl Marx'ı etkileyenler
Arthur Schopenhauer
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Christian Johann Heinrich Heine
Ludwig Andreas Feuerbach
Max Stirner
Friedrich Engels
David Ricardo

Rus Devrimi
Georgi Plehanov
Vladimir Lenin
Julius Martov
Vissarion Grigorieviç Belinsky
Aleksandr Ivanoviç Gertsen
Lev Troçki
Josef Stalin
Nikolay Buharin
Alexei Rykov

Orta Avrupa
Karl Kautsky • Ferdinand Lassalle
Eduard Bernstein • August Bebel
Willhelm Liebknecht
Rosa Luxemburg • Karl Liebknecht
Franz Mehring • Clara Zetkin
Ernst Thälmann
Georg Lukács • Karl Korsch

Avusturya Marksizmi
Max Adler • Rudolf Hilferding
Karl Renner • Otto Bauer

Batı Avrupa vs
Georges Sorel • Antonio Labriola
Antonio Gramsci • Palmiro Togliatti
José Carlos Mariátegui

Frankfurt Okulu
Max Horkheimer • Theodor Adorno
Herbert Marcuse • Walter Benjamin
Jürgen Habermas • Axel Honneth

Louis Althusser • Étienne Balibar
Nicos Poulantzas • Ernesto Laclau

Troçkist
Ernest Mandel • Tony Cliff

Praxis Okulu

Gilles Deleuze • Antonio Negri
Fredric Jameson • Alan Thornett
Terry Eagleton • Slavoj Žižek
Perry Anderson

Marksizm, " bilimsel sosyalizm" olarak bilinen ideolojinin kurucu isimlerinden Karl Marx'ın ve Friedrich Engels'in görüşlerini temel alan öğretinin genel adı
Marksizm bir öğreti olarak siyasal, ekonomik ve felsefi bir bütünlük içerir

Marksizm, ideolojik alanda, esas olarak sınıflar savaşımı teorisini ortaya atan ve bu savaşımın zorunlu sonucu olarak proletarya diktatörlüğüne ve oradan da toplumsal eşitlik ve özgürlük dünyası komünizme varılacağını öngören bir öğreti olarak tanımlanır

Marksizm, 19 yüzyılda kendi açılarından zirveye ulaşmış olan üç düşünsel kaynaktan beslenmiştir: İngiliz ekonomi-politiği, Alman felsefesi ve Fransız sosyalizmi Bu üç bileşen, Marx ve Engels tarafından yoğun bir entelektüel ve siyasal eleştiriden geçirilerek eşit ve özgür bir insanlık ütopyasının yaşama geçirilmesinin teorisi ve pratiği olarak Marksizm'de erimiş ve dönüştürülmüştür Marksizmin farklı varyantları söz konusudur Bununla birlikte, tarihin sınıf mücadeleleri tarihi olduğu, sermaye düzeninin kaynağında ücretli emek sömürüsünün bulunduğu, işçi sınıfının kendini kurtarabilmek için, bünyesinde şekillendiği toplumsal-iktisadi sistem olarak sermaye düzenini lağvetmek zorunda olduğu ve kendi bağımsız partisiyle bunu yapacak asli toplumsal unsur olduğu, şeklindeki önermeler, Marksizmin temel önermeleri olarak değerlendirilebilir

Bu temel önermelere verilen ağırlıklardaki farklılaşmalar ya da başka toplumsal-siyasal-ideolojik konumlardan beslenen önermelerin kurama eklemlenerek öne çıkarılması, Marksizmin varyantlarını şekillendirir (Örneğin toplumsal dönüşüm sürecinde işçi sınıfının merkezi önemine karşılık öğrenci hareketine, kadın kareketine özel bir önem atfedilmesi "Yeni Sol" ya da "Batı Marksizmi" varyantını şekillendirir Özellikle 2000'li yıllardan itibaren yaşanan dünya-siyasal ve dünya-tarihsel gelişmeler, işçi sınıfının merkezi rolünü zayıflatan her açılımın, Marksizm'den uzaklaşmak anlamına geldiğini, 2 Dünya Savaşı sonrasında gelişen "yeni toplumsal hareketler"in Marksizm'e eklemlenme girişimlerinin -örnek için bkz 1968 hareketliliği-, kah emperyalizmin yürüttüğü ideolojik manipülasyona alet olduğu, kah farklı sınıfsal konumların -örneğin orta sınıflar- çıkarları ile belirlendiğini ortaya koymuştur)

Metodolojik açıdan Marksizmin bir tanımı da, aynı zamanda Marksist felsefi düşüncenin tanımlamasını da veren ve bilimsel bir yöntem olarak sunulan diyalektik materyalizmdir Marx diyalektiği Hegel'den almış, onu materyalizm temeline oturtmuş ve kendi ifadesiyle, Hegel'in başaşağı duran yöntemini ayakları üzerine doğrultmuşturDiyalektik materyalizm bu bileşimin bir ürünüdürMarx, Feuerbach'ın materyalizmini eleştirmiş ve Feuerbach, dinsel özü, insan özüne indirgerAma insan özü,tek tek bireyin doğasında bulunan bir soyutlama değildirBu öz aslında toplumsal ilişkiler bütününüdürdemiştir Diyalektik materyalizmin toplumsal-tarihsel alana uyarlanmasıyla da ortaya yeni bir paradigma "tarihsel materyalizm" çıkmıştırBirçok sosyal bilimci çalışmalarını bu paradigma temelinde yapılandırmıştır

Diyalektik ve tarihsel materyalizm sayesinde, insanlık tarihinin başlangıcından itibaren açıklanması ve özellikle sınıflı toplumun kuruluşu, ilkel komünal toplumdan komünizme gelişmesi ve varacağı aşamaların maddi toplumsal yapıdan çıkarılması amacıyla çalışmalar yapılmıştır Bu toplumsal-tarihsel gelişme temelde maddi bir süreçtir, yani her tür iradeden bağımsız olarak, kendi iç yasaları gereği bu süreç ilerlemektedir Bununla birlikte Marksizm'de iradenin yadsındığı söylenemez, aksine belirgin bir sekilde iradeye yer verilir

Bu irade bireylerin ya da belirli bir gurubun iradesi değil, işçi sınıfının iradesidir Burada Marx'ın teorisi, toplumsal maddi koşullar ile işçi sınıfının iradesinin çakışmakta olduğunu öne sürer Bu şekilde Marx, kapitalist toplumsal yapının çözümlemesine, maddi çelişkilerinin ortaya konulmasına ve bunların değiştirilmesinin yöntemlerinin bulunmasına yönelir Çünkü, Marksizmin düsturlarından ilki, aslolanın dünyayı anlamak değil onu değiştirmek olduğudur

Marksizm siyasal, toplumsal ve kuramsal/felsefi alanda son iki yüzyılın ana akımlarından birisi olmuştur Ekonomiden siyasete, ideoloji teorisinden edebiyat kuramlarına, bilim felsefesinden estetiğe kadar pek çok alanda Marksizm önemli bir çığır açmıştır Bu eğilimlerin başat özellikleri ise, materyalizmde ısrar ve mevcut olanın eleştirisi olarak belirtilebilir Gerçi Sovyetler Birliği gibi bazı örneklerde, Marksizm'in, mevcut olanın savunulması konumuna geçtiği iddia edilmiştir, ama bu iddialara karşın, sosyalizmin pratiği, barış, kardeşlik, eşitlik, aydınlanma, kamuculuk, dayanışma gibi 1917 Ekim Devrimi'yle birlikte işçi sınıfına malolmuş toplumsal/siyasal/ideolojik değerlerin yaşama geçirilimesiyle, SSCB'deki "marksizm"in de, eksik ve boşluklarına rağmen, aslında muhafazakarlık değil, insanlığın gelişmesinde rol oynamaya devam ettiğini bugunden bakınca anlaşılır hale getirmiştir

Bu bakımdan Marksizm yalnızca Marx ve Engels gibi teorisyenlere ya da Lenin ve Mao gibi Marksist siyasetçilere ait bir şey değildir; aksine, Marksizm, Marksist düşüncenin doğumundan bugüne kadar, teorik ve politik alanda Marksist olarak etkinlik gösterenlerin tümünü kapsamaktadır



Ana Kavramlar

Marksizm, sanayi devrimi dönemi ve işçi sınıfının ortaya çıkışıyla bir çağa damga vurdu Dayandığı kitle proletarya idi Karl Marx, proletaryanın mücadelesini politik bir mücadele haline getirdi, ekonomik indirgemeci değildi Hukukun siyasete müdahil olduğunu söyledi "Tarihin itkisi üretici güçlerdedir ve devleti sönümlendirecek olan proletaryadır" dedi Manifesto'da Avrupa'da dolaşan komünizm hayaletinden bahsetti 'Söyledim ve ruhumu kurtardım' dediği gerçekler şunlardı: Yabancılaşma, bireyin ezilmesi, sınıflı toplumdan sınıfsız topluma geçiş, üretim araçlarının hakimiyeti, tarihsel maddecilik, temel üstyapılar, bilinç, üretim, praksis, kapitalizm

Her tarihsel düzenin kendi yasaları vardır Burjuvazinin kaba sömürüsü ve sermaye birikimi, emeğin özgürleşmesi önündeki en büyük engeldi Emek, yoksulluk ve açlık, insani düşmüşlük içindeydi Komünizm, insanın özgürleşmesini hedefliyordu Komünizmde insan bütün kısıtlardan kurtulacak, sabah balıkçı, öğlen marangoz, akşam filozof olabilecekti Daha sonra bütün bunlar ütopyacılık olarak eleştirildi Marx, eserlerinde emek-zaman, metafetişizmi, mülksüzleşme, ücret-kar, artıdeğer, kullanım değeri-değişim değeri, sınıf mücadelesi kavramlarını geliştirdi Marx'a göre sınıf mücadelesi zorunlu olarak proletarya diktatörlüğüne götürecek ve sonra sınıflar ortadan kalkacaktı Ancak, o, devrimi İngiltere'de beklerken, devrim Rusya'da oldu


3 Enternasyonal düzenlendi Birinci Enternasyonal'de anarşistler, İkinci Enternasyonal'de sosyal demokratlar, Üçüncü Enternasyonal'de komünist partiler hakimdi Proudhon, işçinin devlet alanından çekilmesini savundu Sosyal demokratlar, genel oy hakkı, sendikacılık, parti yoluyla devrimi savundular Gramsci, hegemonya, tarihsel blok, rıza, sivil toplum kavramlarını araştırdı Frankfurt Okulu tüketim, otorite üzerine tahliller yaptı Marx'ın tekrar okumaları yapıldı, sol komünizm ve konsey marksizmi ortaya çıktı Lukacs, şeyleşme ve özgürleşme kavramlarını inceledi

Althusser, ideolojik aygıtlar kavramını analiz etti Avrupa komünizmi, Marksizmi kıta kültürüne eklemledi Bütün bunlar teoricilik, sistemle bütünleşme, militanlıktan ılımlılığa doğru evrilen bir süreç izledi Hatta Miliband gibi liberalizme, Poulantzas gibi kapitalist devletin özerkliğine vurgu yapanlar ortaya çıktı Marksizm, totaliter rejimler üreten bir sistemdir görüşü yayıldı İşçi sınıfı yeniden sorgulandı ve yeni toplumsal hareketler ortaya çıktı Laclau ve Mouffe, devrime hayır demeye başladı


Bu süreç göz önüne alındığında, Marksizm'in, işçi sınıfının iktidarı alması mücadelesinden uzaklaştıkça, Marksizm olmaktan çıktığı gerçeğine vurgu yapmak yerinde olur 20 yüzyılın siyasal gelişmeleri, Marksist kuramcıların, siyasetle aralarındaki açının genişlediğini de göstermektedir

Bu açı, kimi özel/yerel gelişmelere karşın, dünya ölçeğinde bugün de "kabul edilebilir olan"ın ötesinde bir genişliktedir

Günümüzde, özellikle (halen direnen Küba dışındaki) sosyalist ülkelerin çözülüşüyle birlikte, Marksizm'in tarihsel geçerliliğinin sorgulanması girişimleri, akademik çevrelerde ve "post-modernizm" olarak adlandırılan açılımlarla boyut kazansa da, teorik/entelektüel derinliği, yaşamı çözümleyebilme gücü ve toplumsal dönüşümlere kaynaklık edebilme potansiyeli açısından, (lehte ya da aleyhte) tüm siyasal-düşünsel konumlanışlarda etkisini gözlemlemek halen mümkündür ve eşit ve özgür bir insanlık ütopyasını gerçekleştirmek için insanlığın geliştirdiği en güçlü çıkışlardan biri olarak değerini önemini korumaktadır