Karayemiş

Vatanı Anadolu olup, yurt dışına giden ve isim değiştiren; Karayemiş de 1546 yılında bir Fransız tarafından Trabzon’dan toplanmış ve Trabzon Kirazı(Cerasus trapezuntuna) olarak adlandırılmıştır Bitki aynı yıl İstanbul üzerinden İtalya’ya, 1574’de başka bir yabancı tarafından Viyana’ya oradan da Fransa ve İngiltere’ye gönderilmiştir 1600 yılından itibaren tüm Avrupada park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmeye başlanmıştır Karayemişin Latince adı Prunus laurocerasus’tur (Cerasus’tan dolayı orjini Giresun olması lâzım) Ülkemizde ise Taflan, Karamış, Kattak, Laz Üzümü, Laz-GürcüKirazı, Tçko, Tanal kısaca karayemiş olarak isimlendirilen bitkiye; Rize, Trabzon (Maçka - Meryemana Vadisi), Giresun, Sinop (Ayancık), Zonguldak (Devrek), Kastamonu, Bartın, Bolu, İzmit (Keltepe), Adapazarı, İstanbulBelgrat Ormanı, Alemdağ), Bursa (Uludağ) ve Osmaniye’de (Gâvurdağları)orman veya orman kıyılarında doğal olarak rastlanır

Karayemiş; 5-6 m boyunda veya boylu çalı şeklinde, kışın yaprağını dökmeyen ağaççıktır Özellikle kayın ormanlarının altında yer alır Ormancılık bakımından zararlı bir alt flora bitkisidir Parkçılıkta gruplara karıştırıldığı gibi, tek olarak ta kullanılır Makaslanmaya gelen bir çit bitkisidir Güneşli, yarı gölge, kuytu (tam gölgeye dayanır), nemli deniz iklimlerinde, asitik, derin, nemli, humuslu-killi-kumlu topraklarda yetişir (800 rakımlı Ankara’da da park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir) Üretilmesi tohum ve çelikle yapılan ve şimdiye kadarHerhangi bir zararlı ve hastalığına rastlanmayan karayemiş; fındık bahçelerinin karayel yönüne dikilerek bahçenin rüzgârdan korunmasını sağladığı gibi, görülmesi istenmeyen helâ, depo vs gibi yerlerin gizlenmesinde de kullanılır

5-15 cm boyundaki yaprakları; kısa saplı, uzun şerit halinde ve deri gibi serttir Sivri uçlu, tam kenarlı veya düzensiz seyrek dişlidir Üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık renkli ve tüysüzdür Şekli ve parlaklığı bakımından manolyaya benzer Yaprak orta damarı alt yüzde bariz çıkıntı yapar Açık renkli yeşil renkteki genç sürgünleri tüysüzdür Bitkiler dünyasının geniş bir ailesi; Rosaceae (gülgiller) familyasından olan karayemişin, Nisan - Mayıs aylarında beyaz açan çiçekleri; 5-10 cm boyundaki dik bir eksen üzerinde sıralanır ve 30-35 tanesi bir arada salkım teşkil ederler

Zeytin (yuvarlakça) biçimindeki, tek çekirdekli (düzgün, sivri, çarpık yumurta biçimli) az-çok sulu mayhoş-buruk (olgunlaşmış mahlep tadına benzer) meyveleri; 8-10 mm boyunda, önceleri yeşil, olgunlaşınca siyaha yakın (koyu mor) bir renk alır Sarı kırmızı alacalı olanları da vardır

Büyüme biçimi, yaprak boyu ve şekli, kışa dayanıklılık açısından farklı 20 bodur türü bulunan karayemişin yabancı literatürde, önemli 9 çeşidi vardır Bunlar; Angustifolia (yaprakları ince ve şerit biçimli), Caucasica (koyu yeşil yapraklı), Colchica (bol çiçekli), Herbergii (koyu yeşil yapraklı), Otto luyken (yavaş gelişmeli), Pyramidalis (dar tepeli, piramit formlu), Schipkaensis (Bulgaristan kökenli, bol çiçekli, kışa dayanıklı), Schipkaensis Macrophylla (gevşek dokulu), Zabeliana (sarkık formlu, kent iklimine dayanır) Ülkemizde ise meyve biçimi ve meyvenin olgunlaşmaMevsimine göre 7 karayemiş çeşidi vardır

Su -(acı)- (temmuz ortası, acımsı-buruk lezzetli), Vavul (çok etli ve az taneli), Yabani (temmuz ilk haftası, buruk lezzetli), Ağustos - İstavrit - (meyveler geç ve kırmızı renkte olgunlaşır), Orak - (selvi) - (temmuz ortası,Tatlı - lezzetli), Ayran - (beyaz) - (haziran ortası, tatlı lezzetli), Kiraz - (Ekmek)- Karayemişleri (haziran ortası, mayhoş-hafif buruk)

Karayemiş nasıl kullanılır?

• Sindirimi kolay olup meyveleri yenir,
• Pekmez, reçel ve tuzlaması yapılır,
• Şeker hastalığına karşı, fırında kurutularak ya da kavrularak da tüketilir,
• Tokluk hissi verdiğinden diyet olarak kullanılır,
• Pasta, kek ve özellikle hoşaf ve kompostolara koku ve tat kazandırmak için ilave edilir,
• Bazı ilaçlara tat ve koku (kremlerde) verici olarak kullanılır,
• Yapraklar; çelenk yapımında, balık tablalarının süslenmesinde, hamsi buğulamasında koku vermek ve iştah açmak için (1-2 adet halinde) kullanılır,
• Hayvanlara taze olarak yedirilir

Dış ticarette fidan alımıyla ithal hanemize yazılan ve Türkiye’den başka yerlerde sadece süs bitkisi olarak değerlendirilen Karayemişin; süs bitkisi satan yerlerde ithal ağaççıkları satılmaktadır

Karayemiş ve Sağlık

• Hemoroide iyi gelir,
• İdrar söktürür,
• Sigaraya karşı isteksizlik doğurur,
• Mide ülseri ve barsak tembelliğini giderir,
• Özsu’yu egzamaya yarar,
• Meyveler çekirdekleri ile toz edildikten sonra balla karıştırılır, bronşite iyi gelir
• Yaprakları çiçek açma döneminde zehirlidir Gelişmesini tamamlayan taze yaprakları elle toplanır Destile edilerek eczacılıkta kullanılan Laura Cerasin maddesi elde edilir Bazı ilaçlara tat ve koku (kremlerde) verici olarak kullanılır
• Yaprağın bileşimi; glikoz, tanen, kalsiyum oksalat, emulsin (Enzim), prulaurasin (glikozid), benzoik asit, siyanidrik asittir (Zehirlidir, çekirdekte de bulunur, yapraktan elde edilen su fazla kullanılırsa; baş dönmesi, kusma, karın ağrısı yapar)
• Taş düşürücüdür,
• Spazm çözücüdür (Bronş ve sindirim sistemi),
• Sakinleştiricidir (Astım, sinirsel öksürük),
• Uyku vericidir,
• Kalp çarpıntısını gidermek ve kan şekerini düşürmek için kullanılır,

Karayemiş, zengin antioksidan bileşenleri sayesinde birçok hastalığın oluşumu ve gelişmesini önlemesinde faydalı Bu anlamda karayemiş tüketiminin fayda sağlayacağı hastalıkların başında, alzheimer, diyabet, doku ve cilt hastalıkları, kanser, kalp-damar hastalıkları ve romatizmal hastalıklar geliyor Karayemişin antioksidan özelliğiyle aynı zamanda yaşın ilerlemesiyle vücutta meydana gelen oksidaf zarar azalıyor, yaşlanma da gecikiyor

Döküman Sahibi: Yrd Doç Dr Ali İSLAM