Karaganda Musikisi

Karaganda musikisi


Gölge oyunu Karagöz´de musiki önemli bir rol oynarKaragöz´ün ayrılmaz bir
parçası olan musiki bu oyunlarda kendine özgü bir nitelik kazanmış, Osmanlı
şehir eğlence musikisinin bir türü haline gelmiştir Musikinin yer almadığı
bir Karagöz oyunu düşünülemez Musiki Karagöz´de Osmanlı-Türk musikisinin
değişik türleri ile beste şekillerini içinde toplarKlasik musikinin kâr,
karçe, murabba, beste, semai, şarkı gibi beste şekilleri; gazel ve
taksimler; şehir eğlence musikisinin köçekçeleri, tavşancaları ve






oyunhavaları; Anadolu´nun ve Rumeli´nin türküleri dışında, oyunlarının
konuları gereği olan Arapça ve Yahudice güfteli şarkılar, Çingene şarkıları,
Rum ve Ermeni kültürlerine özgü ezgiler, vals, polka, opera aryası gibi batı
müziği parçaları da Karagöz musikisinde yer almıştırOyunların konuları
musiki repertuarının gittikçe genişlemesini sağlamıştırKaragöz musikisinin
tesbit edilebilen repertuarı daha çok 19 ve 20 yüzyıl Türk musikisine
aittirAncak, bu repertuarda, Abdulkadir Meragi´ye mal edilen kârlar, Seyyid
Nuh, Itrî, Kassamzade, Ebubekir Ağa, Tab´î, Sadullah Ağa, Mustafa Çavuş gibi
bestecilerin eserleri de bulunması, bu arada Batı müziği eserlerine de yer
verilmesi Karagöz musikisinin sabit olmadığını, Türk musikisindeki ve Türk
toplumundaki değişime uyum sağlamak amacıyla her dönemde değiştirildiğini
gösterirSon dönemlerde doğrudan Karagöz oyunları için şarkı besteleyen
besteciler de çıkmıştır Karagöz musikisi şu üç bölümde ele
alınabilir:Semai, Gazel, Hayal şarkıları "Semai"nin klasik Türk
musikisindeki ağır, yürük ve saz semaisi şekilleriyle bir ilgisi yoktur
Klasik musikiye özgü kâr, kârçe, murabba beste, semai, şarkı gibi beste
şekillerinin toplu adıdır "semai" burada Semaileri hep Hacıvat okur Bunlar
daha ağırbaşlı eserler olduğu için genellikle oyunun başında okunur Bu
eserlerin tamamı okunmaz, sadece zemin ve teslim bölümlerinin okunmasıyla
yetinilir Gazel, bildiğimiz gazeldir Hayal şarkıları ise şarkı ve



türkülerdir Günümüze kadar iki yüzü aşkın hayal şarkısı tespit
edilebilmiştir Bazı hayal şarkıları oyunlarda sık sık okunduğundan bu
şarkılar oyun tipleriyle adeta özdeşleşmiştir Bu tür şarkılar oyun
tiplerine uygun bir güfte ve ezgi yapısı içindedir Karagöz oyunlarında
kullanılan çalgılar "perdedeki çalgılar" ve "perde gerisindeki çalgılar"
olarak ikiye ayrılabilirlerPerdedeki çalgılar bağlama, Karadeniz
kemençesi,davul, zurna, kabak, tulum gibi halk sazlarıdır Perde arkasında
kullanılanlar ise kanun, ud, keman, zurna yahut klarnet, def gibi klasik
musikide kullanılan sazlardır Zil, zilli maşa, nakkare kullanıldığı da
olur Osmanlı toplumundaki etnik ve dîni cemaatlerin kültürleri Karagöz
musikisine canlı bir şekilde yansımıştır "Kaminamoz elde aki, yo kero
poraki" (Balat kapısından girdim içeri) Yahudice güfteli şarkı, "Çeribaşının
gelini" adlı Çingene şarkısı, arapça "Befta hindi şeş harir" güfteli şarkı
ile Laz, Ermeni, Kürt kültürlerine özgü ezgiler bu tür
parçalardırKaragözoyunlarında zenneler de şarkı



söylerlerdiKaragöz oyunlarında halk musikisi de imparatorluğun çeşitli
şehir, kasaba ve yörelerinin kültürlerini yansıtırOyunlarda Bolulu Bolu
türküsü, Harputlu Harput türküsü, Arnavut ve Rumelili Rumeli türküsü söyler
Böylece taşranın musiki kültürü ve zevki de hayal perdesinden payitahta
girer Eski İstanbul´da padişahtan, okumuş çevrelerden en sade halk
insanına kadar herkes Karagöz oyunlarının tiryakisiydi Karagöz bu yönüyle
birleştirici bir şehir kültürü ürünüydü Karagöz´ün bu yönü musikisine de
yansımıştır Bu geleneksel oyunların ağırbaşlı klasik eserlerden hafif
şarkılara ve oyun havalarına kadar genişleyen repertuarı İstanbul şehir
musikisinin ve şehir zevkinin anlamlı bir ifadesidir*
*Yukardaki yazı *Kalan müzik* Karagöz Hacivat CD sinden alınmıştır

Ortaoyunu <http://wwwkaragoznet/ortaoyunuhtm> ,
Meddah<http://wwwkaragoznet/meddahhtm>ve
Karagöz <http://wwwkaragoznet/karagozhtm> konusunda araştırma yapan bazı
araştırmacılar bir "Karagöz Musikîsi"'nden söz ederler fakat yukardaki
yazıda da belirtildiği gibi, bir "TÜR" olarak karagöz musikisinden bahsetmek
mümkün değildir Hayalî'ler musiki kabiliyetleri ve bilgileri oranında
Karagöz tiplemeleriyle ya da oyunlarıyla uyum sağlayabilecek ya da bu
oyunlara yakışacak her tür musiki eserini zaman zaman karagöz oyunlarının
içinde kullanmışlardır Oyunlar eskiden, şimdi olduğu gibi yazılı metinleri


ezberleyerek oynatılmazdı Geleneksel Türk tiyatrosunun en önemli özelliği
olan Tuluat "Doğaçlama" geleneğine uygun olarak oynatılırdı Tuluat geleneği
batı tarzı oyunlardaki gibi değişmezlik ilkesi yerine, her gün değişebilen
ve güncel olayların perdede-sahnede canlandırılması temeline dayanır Oyunun
içeriği değişir de oyunda kullanılan musiki eserleri değişmez mi, elbette ki
oyun içinde kullanılan musiki eserleri de o günün beğenisine uygun olarak
değişirdi Fakat sonradan bazı karagöz araştırmacıları "özellikle" Hayâlî
Küçük Ali'nin ses kasetlerindeki eserleri bir araya getirerek yapay bir
karagöz musikisinden söz eder olmuşlardır Karagöz musikisinden söz




edilebilmesi için sadece karagöz için yapılmış, karagöz oyunlarına has
musiki eserleri olması gerekir Karagöz Musikisi vardır demek Tuluat
"Doğaçlama" geleneğini yok saymak olur ki bu da karagözün gelişimini
engeller Aşağıda eski karagöz ustalarının çok kullandığı bazı eserlerin
hangi tiplemeler ile birlikte kullanıldığının listesi ve notaları
verilmiştir Bu eserler incelendiğinde bir "TÜR" olarak karagöz musikisinden
söz edilemeyeceği anlaşılır