Heyelan Nedir

Heyelan
Heyelan Nedir ?

Kayalardan döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine Heyelan denir Bazı heyelanlar büyük bir hızla gerçekleştikleri halde bazı heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler Heyelanlar yer yüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol oynarlar Büyük heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler bırakırlar
Heyelana Neden Olan Etkenler
1 Kuvvetli Eğim

Eğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artmaktadır Bazı sahalarda fay yamaçları dik eğimlerin oluşmasına neden olarak heyelanları kolaylaştırırlar Yine insanlar kanallar ve yollar açarak yada yol ve maden kazılarından çıkan toprakları denge açısına erişmiş bulunan yamaçlar üzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları hazırlarlar Gevşek unsurların denge açısını her hangi bir nedenle aştığı durumlarda heyelan oluşur

2 Su İle Doygunluk
heyelanlar yağışlı veya zeminin ıslak olduğu mevsimlerde meydana gelirler Şiddetli veya devamlı yağmurlar yahut karların erimesi kayaların içine bol miktarda suyun sızmasına olanak verir Bunun sonucunda plastisite ve likidite sınırlarına erişilir ve herhangi bir nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan meydana gelir Su ayrıca denge açısını küçülterek ağırlığı arttırarak ve sürtünmeyi azaltarak heyelanı kolaylaştırır

3 Kaya Yapısı
Plastisite likidite sınırları malzemenin yapısına sıkı bir şekilde bağlıdır Çeşitli kil türlerinde plastisite birbirine yakın ancak likidite değerleri birbirinden çok farklıdır Örneğin bu bakımdan en düşük değeri gösteren kaolin kili en az su ile likidite sınırına erişen yani heyelana en uygun olan kil türüdür Çeşitli depolarda az yada çok kil vardır Bunun oranı ve türü heyelan olayını arttıran yada azaltan yani heyelanların yayılış alanlarını belirleyen başlıca faktörlerden birisidir Bu nedenle killi formasyonların fliş marn ve tüf gibi depoların yaygın olduğu sahalarda heyelan çok fazla görülür Buna karşılık kalker ve bazalt gibi kayalarda heyelan seyrek görülmektedir

4 Tektonik Yapı
Tektonik yapı ile heyelan arsında çok sıkı bir ilişki vardır Tabakaların yamaç eğimine paralel olarak dalmaları heyelanları kolaylaştırır Özellikle tabakalar arasında killi bir seviyenin varlığı önemli rol oynar Kar veya yağmur sularının toprağa sızması sonucunda plastik veya likit hale geçen kil tabakasının üzerindeki kütleler çekim gücüne uyarak toptan aşağıya doğru kayabilirler Kayaların diyaklazlarla derin ve sık bir şekilde parçalanmış olması da heyelanı kolaylaştıran koşullar arsında sayılabilir
Heyelanlar yukarıda sayılan nedenlerin birisi veya birkaçının etkisiyle oluşurlar ve bazen topografyada çok önemli değişikliklere neden olurlar Kayan kütlenin koptuğu yerde genellikle hilale benzer bir kopma yarası oluşmaktadır Buradan ayrılan Maddeler genellikle akış hareketini andıran şekiller gösteren ve çoğu kez üzerinde kapalı çanakçıklar bulunan bir yığın halinde aşağıya doğru yer değiştirirler ve heyelan kütlesinin gövdesini oluştururlar Bu kütle bazen bir akarsuyun yatağını tıkayarak bir Heyelan Setti Gölü oluşmasına yol açar Örneğin Tortum Gölü heyelanla Tortum vadisinin tıkanması sonucunda meydana gelmiştir Ayrıca heyelanlar sonucunda yamaçlarda taraçalara benzer basamaklar oluşabilir
Heyelan Çeşitleri
Genel olarak heyelan terimi ile açıklanan bu hızlı kütle hareketleri asıl heyelanlar göçmeler ve toprak kaymaları olmak üzere üç tipe ayrılabilirler
1 Asıl Heyelanlar
Bunların oluşumunda su hazırlayıcı bir rol oynar Fakat asıl heyelan kütlesi su ile hamurlaşmış halde değildir Kuru bir kütle halinde fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir Bu tip heyelanlar ülkemizde sık sık oluşurlar Bu heyelanların en büyük olanları genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda özellikle kuvvetle yarılmış nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuşturGeyve Ayancık Sinop çevresi Maçka Of-Sürmene ve Trabzon-Sera heyelanları bunların başlıcalarındandır
Sera Heyelanı Trabzon şehrinin 10 km kadar batısında Sera Köyü yakınlarında 1950 yılında oluşmuştur Heyelanın oluşmasından bir hafta kadar önce Sera vadisinin dik yamaçlarında derin yarıklar oluşmuş topografya küçük ölçüde bazı değişikliklere uğramıştır Fakat asıl heyelan birkaç dakika gibi kısa bir zaman içinde ve şiddetli bir gürültü ile birlikte oluşmuştur Bir kısmı akış şekilleri gösteren fakat asıl olarak kayma yüzeyleri boyunca yer değiştiren kütlenin ortalama uzunluğu 650 m genişliği 350 m kalınlığı ise 65 m kadardır Böylece Sera heyelanı sonucunda 15 milyon m³ hacminde kaya ve döküntü yer değiştirmiştir Bu heyelan kütlesi Sera deresinin vadisini tıkamış ve burada 4 km uzunluğunda ortalama 150 m genişlikte ve 55 m derinliğinde oldukça büyük bir set gölü oluşmuştur
Araştırmalar bu heyelanın oluşumunda normalden daha fazla yağışlı geçen kış mevsimi ile karların hızla erimesine neden olan Föhn karakterinde güney rüzgarlarının etkisi olduğunu göstermektedir Bu yolla zemine çok fazla oranda su sızmıştır Zaten bu sahada çözülme çok derinlerde olduğu gibi andezitik kayalar ve yastık lavlar derin diyaklazlarla yarılmış aralarındaki bağlar gevşektir Bu durum su ile doygunlaşan arazinin kaymasını ayrıca kolaylaştırmıştır Bundan başka yamaç eğimlerinin çok fazla olması ve özellikle Sera deresinin yamacın alt kısmını oyması heyelanın oluşumunda rol oynamış olmalıdır
2 Göçmeler
Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca dönerek yer değiştiren kısımlardan oluşur Kayan kısımlardan her biri geriye doğru çarpılır Bunu sonucunda kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır Yamaçların alt kısımlarının akarsular dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir Falezlerin ve yamaçların gerilemesi menderes halkalarının büyümesi sırasında alttan oyma sürecine bağlı olarak sık sık göçmeler oluşur Göçmüş kütleler veya bloklar büyük oldukları durumda bunlar arasında küçük göller veya yamaçlarda taraçalara benzer sahanlıklar oluşur Küçük ve Büyük Çekmece göllerinin kenarlarında ve bu iki göl arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tür göçmelerin tipik örnekleri yaygındır


3 Toprak Kaymaları
Bunlar heyelanın bazı bakımdan çamur akıntılarına benzeyen bir türüdür Fakat çok yavaş oluşmaları belli bir yatağa bağlı olmamaları ve içerdikleri suyun çok daha az olması gibi farklarla çamur akıntılarından ayrılırlar Geriye doğru eğimlenme göstermediklerinden dolayı da yukarıda açıklanan göçmelerden farklı oldukları görülür Toprak kaymaları su ile doygun hale gelen ve bu şekilde bütünü ile kayganlaşan yüzeysel depoların döküntü örtüsünün veya toprakların yer aldığı yamaçlarda oluşur Bu şekilde bir kopma yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer değiştiren bir heyelan kütlesi meydana gelir Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere toprak kaymaları asıl heyelandan daha yüzeyseldir; aslında toprak tabakasını ve onun altındaki döküntü örtüsünü ilgilendirir Bu kütle hareketinin en yaygın olduğu sahalar litoloji bakımından da uygun olmak koşulu ile nemli iklim bölgeleridir
Türkiye’de heyelan olayı en fazla Karadeniz Bölgesinde Doğu Karadeniz Bölümünde görülür