Solunum Ve Boşaltım Sistemleri

SOLUNUM ve BOŞALTIM SİSTEMLERİ
A SOLUNUM SİSTEMi
Hava ile kan arasında gaz değişimini sağlayan organlara solunum sistemi denir
İnsanlar akciğerli solunum sistemini kullanırlar Solunum sistemi kanal şeklinde olup farklı organlardan oluşur

a Burun :
• Havanın vücuda girdiği organdır
• Yapısında kıllar, mukus bezi, nemli deri, kılcal damarlar, kıvrımlı kemik kanalları (sinüs) bulunur
• Alınan havanın temizlenmesini, ısıtılmasını, nemlendirilmesini ve kokusunun alınmasını sağlar
b Yutak : Yapısındaki kapakçık yardımıyla solunan havanın nefes borusuna geçmesini sağlar
c Nefes borusu :
• Havanın akciğerlere taşınmasını sağlar
• Yapısındaki kıkırdak halkalar soluk borusunun sürekli açık kalmasını, kaslar borunun çapının değiştirilmesini, mukuslu siller de yabancı maddelerin tutulmasını sağlarlar
• Soluk borusunun başlangıç kısmına gırtlak denir Gırtlağın yapısında kıkırdaklar, ses telleri ve kaslar bulunur Nefes verilirken konuşma sesinin oluşmasını sağlar
d Bronşlar : Solunan havanın sağ ve sol akciğerlere taşınmasını sağlar Havanın akciğer içinde yayılmasını da bronşçuklar sağlar

e Akciğer :
• Havanın kana geçmesini ve kanın temizlenmesi sağlar
• Akciğerde gaz değişimini sağlayan balon şeklindeki birimlere alveol (hava kesesi) denir
• Alveoller, kılcallardaki kirli kan ile akciğerlerdeki temiz hava arasında yoğunluk farkına göre difüzyonla gaz değişiminin yapılmasını sağlarlar
• Akciğerler göğüs boşluğunda sağlı sollu 2 kısımdan oluşur
• Sağ akciğer 3, sol akciğer 2 parçalıdır
• Akciğerin yapısında kas, kıkırdak, kemik gibi yapılar bulunmaz
• Tamamen epitel dokunun zarlarından oluşur

f Diyafram ve kaburga kasları :
• Solunumun yapılmasına yardımcı olan yapılardır
• Kasılıp gevşeyerek iç basıncı değiştirerek akciğerin çalışmasını sağlarlar

Nefes Alma Olayı
– Omurilik soğanı akciğerin çalışması için uyartı gönderir
– Akciğer çevresindeki diyafram ve kaburga kasları kasılır
– Göğüs boşluğu öne ve alta doğru genişler
– Akciğerler büyür
– İç basınç düşer
– Dışarıdan temiz hava çekilir
– Alveollerde gaz değişimi yapılır
Nefes verilmesi sırasında, nefes almadaki olayların tersi yapılır

B BOŞALTIM SİSTEMİ
Besin maddelerinin hücrelerdeki metabolik olaylarda kullanılması sonucu oluşan ürünlere artık denir
Vücuttaki suyun fazlası, tuzun fazlası, minerallerin fazlası, vitaminlerin fazlası, asitler, gazlar, amonyak, üre ve ürik asitler, ilaçlar artık özelliğinde olup hormonal düzenleme sonucunda boşaltımla dışarı atılabilir
Artıklar dolaşım sıvısı olan kanda bulunur Kan boşaltım sistemi organlarında süzülerek artıkları ayıklanır
Boşaltım sistemi farklı organlardan oluşur

Böbrek atar damarı : Yapısında bol artık bulunan kirlenmiş kanı organlardan böbreğe doğru getirir
Böbrek toplar damarı : Böbrekte temizlenmiş olan kanı kalbe doğru taşır
Böbrek : Kanı süzerek artıkları ayıklar ve sulandırarak idrarı oluşturur Kanın bileşimini belirli sınırlar içerisinde düzenler
İdrar kanalı : Artıklı sıvıyı (idrar) idrar kesesine taşır
İdrar kesesi (Mesane) : Gün boyu oluşan idrarı depolayarak belli zamanlarda dışarıya atar

Böbrek, boyuna kesildiğinde 3 kısımdan oluştuğu görülür Dış kısmında kabuk, iç kısmında havuzcuk bulunur
• Kabuk kısmı : Kanın süzülmesini sağlayarak artıkların kan sıvısından ayrılmasını sağlar
• Öz kısmı : Süzüntüde bulunan yararlı maddelerin tekrar kana geri alınmasını sağlar
• Havuzcuk : Artıkların toplandığı idrarın oluştuğu kısımdır

Bundan başka deri, akciğer ve karaciğer boşaltım yapılmasına yardımcı olur
Deri terleyerek, akciğer solunum yaparak ve karaciğer zehirli maddeleri etkisiz hale getirerek boşaltıma yardımcı olur

Solunum ve Boşaltım Sistemi

ISolunum Sistemi
Gelişmiş yapılı hayvanlar ile insanlarda, atmosfer havası ile vücut hücreleri arasında gaz değişimini sağlayan sistemdir (Deri, akciğer, solungaç yaprak trake…) İnsanlar akciğer solunum sistemine sahiptir Solunum sisteminin görevini yapması için dolaşım sistemiyle bağlantılı olarak çalışması gerekir
Solunum organları yoluyla vücuda alınan oksijenin besinleri yakmasıyla hücrelerde enerji üretilmesine hücre solunumu denir Hücre solunumunun sürekliliğini sağlamak için hücrelere oksijen (O2) taşınmalı ve solunum sonucu oluşan karbondioksit de (CO2) ortamdan uzaklaştırılmalıdır Bu durumu sağlayan sisteme solunum sistemi denir

• Solunum Sisteminin Bölümleri

İnsanlarda bir kanal şeklinde olan solunum sistemi burun, yutak, soluk borusu, bronşlar, akciğerler, diyafram ve göğüs kaslarından oluşur

• Burun

Solunum borusunun başlangıç kısmıdır Solunum havasının dışarıdan vücuda girmesini sağlar Burun, alınan havanın nemlendirilmesini, ısıtılmasını ve temizlenmesini sağlar

• Yutak

Yemek borusu ile nefes borusunun birleştiği yerdir Burundan gelen havayı nefes borusuna iletir Yutulan lokmaların da yemek borusuna geçmesini sağlar

• Nefes (Soluk) Borusu

Yutak ile akciğeri birbirine bağlar İçinde yutağa doğru uzanan titrek tüyler vardır Bu tüylerin tek yönlü hareketleriyle tutulan toz parçalarını ve mukus salgısını yutağa getirir
Soluk borusu, üst kısmında genişleyerek gırtlağı oluşturur Gırtlakta konuşmamızı sağlayan ses telleri bulunur Soluk borusu yutkunurken yutaktaki kapakçıkla kapatılır Soluk borusunun her zaman açık kalmasını içerisindeki yarım ay kıkırdakları sağlar Ancak bronşçuklarda bu kıkırdak halkalar bulunmaz

• Bronşlar

Soluk borusu alt kısmında ikiye ayrılarak bronşları oluşturur Bir çift olan bronşlar, akciğer içerisinde dallanarak bronşçukları oluşturur Bronşçuklar baloncuklar şeklinde bulunan alveoller (hava kesesi) ile sonlanır

• Akciğerler

Göğüs boşluğunda ve kalbin çevresinde bulunur Bir çift olan akciğerler atmosfer havası ile kan arasında gaz değişimini sağlar Akciğerler içerisindeki bronşçuklar ucunda üzüm salkımı şeklinde alveoller (hava keseleri) bulunur
Alveoller üzerinde kılcal kan damarları bulunur Oksijen ve karbondioksit değişimi alveoller üzerinde gerçekleşir
Sağ ve sol olmak üzere iki bölümden oluşmuştur

Akciğerde sağ bölüm 3 parçadan sol bölüm ise iki parçadan oluşur Çünkü sol bölümde kalp bulunur
Alveol, kılcal damarlar ile gaz alış verişinin yapıldığı yerdir Kısaca gaz alış verişi alveoller ile kılcal damarlar arasında difüzyon ile olur Soluk alındığında alvollerden oksijen kana geçerek alyuvarlar tarafından tutulur Alyuvarlar hemoglobin bulundurduğu için O2 taşıma kapasitesi yüksektir
Dokuya gelen alyuvarlar O2 yi buraya bırakırlar Buradan da CO2 alarak akciğerlere taşırlar

• Diyafram ve Göğüs Kasları

Göğüs ve karın boşluğunu ayıran diyafram kası ile kaburgalar arasındaki göğüs kasları kasılıp gevşeyerek akciğerin balon şeklinde hacminin değişmesini sağlarlar

• Solunum Sisteminin Çalışması

Solunum sisteminin temel amacı, kan ile temiz havayı yan yana getirerek gaz değişimini sağlamaktır

O2
→
Atmosfer havası Alveol kılcalları
←
O2
Solunum sisteminin çalışması istemsiz ve ritimsel olup omurilik soğanı tarafından yönetilir Bir insan dakikada 12-15 kez nefes alıp verebilir Solunum sisteminin çalışmasında 2 temel olay gerçekleşir

a)Soluk alma olayı
b)Soluk verme olayı

1Soluk Alma
Akciğerlerin temiz hava ile dolması sonucu oksijenin kana karbondioksitin dışarıya geçtiği olaydır
Soluk alırken;
·Kaburgalar arasındaki kaslar kasılır,
·Diyafram kası kasılır (düzleşir),
·Göğüs boşluğu ve akciğerler genişler,
·Oksijen alvollere kadar ilerler,
·Alveollerdeki oksijenler kana geçer,
·Kandaki CO2 alveollere geçer

2Soluk verme
Akciğerdeki kirli havanın dışarı verilmesidir
Soluk verirken;
·Kaburgalar arası kaslar gevşer,
·Diyafram kası gevşer (kubbeleşir),
·Göğüs boşluğu ve akciğer daralır
·Alveollerdeki CO2 dışarı atılır

IIBoşaltım Sistemi

Vücut organ ve hücrelerinin biyolojik aktiviteleri (sentez, solunum, yıkım, dönüşüm…) sonucu bazı artıklar oluşur Vücuttaki zararlı artıkların ve fazla olan su ve minerallerin dışarı atılmasına boşaltım denir Hücrelerde besinlerin kullanılması sonucu artık maddeler oluşur Bu artıklar;

Karbonhidratlardan → CO2 ve H2O
Yağlardan → CO2 ve H2O
Proteinlerden → Amonyak, üre, ürik asit,CO2 ve H2O oluşur
Boşaltım olayı canlılarda değişik şekillerde yapılabilir
(Terleme, idrar oluşumu, yaprak dökümü, safra üretimi…)
Artık maddelerin vücuttan dışarıya atılmasını sağlayan organlara boşaltım sistemi denir

İnsanlarda boşaltım sistemini; böbrekler, sidik boruları, sidik torbası ve üretra oluşturur Böbrek üç temel yapıdan oluşur Bunlar kabuk bölgesi, öz bölgesi ve havuzcuktur Böbrekteki artıklar idrar kanalı ile idrar kesesine gelir Oradan da belirli aralıklarla üretradan dışarı atılır

Kandaki zararlı maddelerin böbrekten atılması;

·Artıklar atardamar ile böbreğin kabuk kısmındaki süzücü cisimlere (nefron) getirilir
·Kan süzücü cisimde süzülür, artıklar (üre, ürik asit) ile fazla olan su ve mineraller idrar borularına geçer
·Süzülen bu sıvıya idrar denir ve havuzcukta toplanır
·Sidik havuzcuktan idrar torbasına gelir ve buradan da zaman zaman dışarı atılır (işeme davranışı)

Not : İnsan vücudunda oluşan zararlı maddeler böbreklere yardımcı olarak deri, akciğer ve karaciğer yardımıyla dışarı atılır

Akciğerlerden → CO2 ve su buharı
Deriden → Ter (su, mineral, üre)
Karaciğer → safra tuzları