Bireysel Farklar Ve Sosyal Davranışlar

Bireysel Farklar ve Sosyal Davranışlar

Zeka

Bireyin, gerek sorunları çözerken gerek çevreye uyum sağlarken var olan tüm yetenek ve becerilerini kullanması ile ortaya çıkan düzeydir Örneğin, bir öğrenci bir matematik problemini çok kısa sürede çözerken bir başkası çok uzun sürede çözebilir Bir başkası ise problemi çözemeyebilir

Zekanın Sınıflandırılması

Günlük yaşamda zeka, genelde tek bir yetenek veya becerinin sivrilmesi biçiminde anlaşılır Bu hatalı bir düşüncedir Çünkü zeka, tanımda da geçtiği üzere pek çok yetenek ve becerinin birlikte kullanımı ile kendini gösterir Zeka, genel hatlarıyla Thorndike tarafından üç ana farklılık çerçevesinde sınıflandırılmıştır


Soyut Zeka :


Sembol kullanarak düşünme yeteneğidir Çocuklukta pek kendini göstermeyen bu zeka, on iki yaş ve sonrasında ağırlıklı olarak kendini gösterirSoyut zeka, gerçekte var olmayan, ancak var olanlar arasındaki ilişkilerden zihnin soyutlama ve genelleme gücüyle elde ettiği sembollerle uğraşır

Mekanik Zeka :

Araç, gereç ve makineleri yapıp kullanmada kendini gösterir Çocukluk yıllarında kendini gösteren bu zeka, bozulan bir oyuncağı tamir ederken, yap-boz türü oyuncaklarla uğraşırken yoğun biçimde kullanılır

Sosyal Zeka :

Toplumsal çevreye uyum sağlamada, insanlarla iyi ilişkiler kurmada kendini gösterir Sosyal zekasını iyi kullanan bir insan çevresinde sevilir, sayılır, lider özellikleri ile sivrilip insanları etkiler

Zeka Kuramları

Psikologlar şu soruya yanıt arıyorlar: Acaba, üç zeka türünden birinin sivrilip, diğerlerinin geri kalması ne anlama gelir? Nitekim, soyut zekası gelişmiş bir matematikçi veya sanatçı, mekanik zeka açısından son derece sakar ve beceriksiz, sosyal zeka açısından da başka insanlarla geçimsiz olabilir



Bu durumu açıklayan farklı kuramlar vardır :



Yapısal Kuramlar


: Zekanın yapısının nasıl oluştuğunu açıklayan bu kuramların görüşleri başlıca üç başlıkta toplanabilir:

ü Tek Etmen Kuramı : Zekayı tek bir yeteneğin kendini göstermesi olarak gören psikologlar vardır Örneğin; Davis, zekayı, edinilen bilgilerden yararlanarak problemleri çözme yeteneği olarak görür Terman’a göre zeka, soyut düşünme yeteneğidir Stren ise düşünme yeteneğinden yararlanarak yeni durumlara uyum sağlama yeteneği olarak tanımlar

ü Çift Etmen Kuramı : Spearman tarafından savunulan bu görüşe göre zihinsel güç, bir genel yetenek ile çok sayıda özel istidadın (yetenek) kullanılmasından oluşur Spearman’ın zeka ile anlatmak istediği genel yetenektir Bu da soyut düşünme biçiminde kendini gösterir Soyut zeka düşünceler arasında bağlantı kurarak genellemeler yapar Özel istidatlar ise sanat, spor, matematik gibi alanlarda kendini gösterir



ü Çok Etmen Kuramı : Zekayı, pek çok etmenin biçimlendirdiğini savunan psikologların görüşüdür Thurstone’nun zekayı biçimlendirdiğini kabul ettiği başlıca istidatlar şunlardır :



- Sözel Anlayış : Sözcükleri tanıma, sözel benzerlikleri bulma, okuduğunu anlama

- Sözel Akıcılık : Konuşurken ve yazarken uygun sözcük ve anlatmaları çabuk bulabilme
- Sayısal Etmen : Basit matematik işlemleri çabuk ve doğru yapabilme
- Mekan (uzay) ilişkilerini kavrama : Nesnelerin uzaydaki durum ve değişimlerini kavrama
- Bellek : Geçmişte öğrenilen konularla, yeni durumlar arasında ilişki kurabilme, çağrışımlı düşünme
- Algısal Hız : Görsel olarak nesne ve olayların ayrıntılarını görebilme, benzerlik ve farklılıklarını kavrama
Bilgi İşleme Kuramları : Zihinsel gelişim sürecindeki aşamalarda çocuğun neleri yapabileceğini açıklayan bu kuramı Jean Piaget geliştirmiştir Bu kuram çocuğun zihinsel gelişimini dört aşamada inceler :
ü Duyusal - Devimsel Evre : Çocuğun doğuştan getirdiği fiziksel refleksleri tanıma ve geliştirme evresidir Çocuk, iki yaşına kadar süren bu tanıma evresinde kendine çekici gelen şeylere karşı eyleme geçer, kendini ayrı bir varlık olarak algılar



ü İşlem Öncesi Evre : Çocuğun nesneler ve nesnelere bağlı değişmeleri algılaması evresidir Altı-yedi yaşına kadar süren bu evrede çocuk nesneleri sözcüklerle ifade etmeyi öğrenir



ü Somut İşlemsel Evre : 7-12 yaşları arasındaki bu evrede çocuk, mantık yürüterek nesneler arasındaki benzerlik ve farklılıkları sınıflandırır, zaman ve sayı kavramlarını edinir



ü Formel İşlemsel Evre : 12 yaşla yetişkinlik arasında oluşan bu evrede de düşünme yetisi düzenlilik kazanır Mantıksal düşünme, soyut düşünme, varsayım oluşturma bu evrede gelişir

Zekanın Oluşumunda Kalıtım ve Çevre Etkileri

Yeni doğan bir bebekte zeka, gizil güç (potansiyel) olarak vardırBu gizil güç büyüme ve çevre etkenleriyle birleşerek belirli bir düzeye ulaşır



Yaygın kanı, zekanın oluşumunda kalıtımın daha etkili olduğu yolundadır Bunu % 80 kalıtım, % 20 çevre biçiminde oranlayan psikologlar da vardır



Yapılan araştırmalara göre çocuğun zekası ile anne-babanın zekası arasında 0,50 civarında bir korelasyonun varlığı saptanmıştır
Bu durumda doğuştan gelen zeka gizil gücü, iyi bir sosyo-ekonomik-kültürel çevrede bir miktar artmakta ancak belirli bir sınırın üzerine çıkartılamamaktadır



Zekanın Gelişimi



Zekanın bireyin yaşına bağlı olarak geçirdiği gelişim aşamaları da psikologların başlıca uğraştığı konulardan olmuştur

Zekanın Ölçülmesi

Zeka, zeka testleri aracılığı ile ölçülür Test, birden fazla insanın davranışlarını ölçmek amacı ile kullanılan sistematik ölçme tekniğidir Zeka testleri sonucunda zekanın değerlendirilmesinde temel ölçüt olan Zeka Bölümü (IQ) bulunur Zeka bölümü şu formüle göre saptanır :

Zeka Yaşı

Zeka Bölümü (IQ) =Takvim Yaşı *100
Formülde geçen zeka yaşı, zeka testleri sonucu saptanan yaştır Takvim yaşı ise içinde bulunulan yaş grubudur
Örneğin bu formülü yıl olarak ele alırsak zeka testleri sonucu 10 zeka yaşına sahip 10 yaşındaki bir çocuğun zeka bölümü hesaplanırken,
10
Zeka Bölümü = 10 * 100 = 100
Formülüne göre çocuğun zeka bölümü 100 olarak bulunur
Zeka Testinin Özellikleri :
Zeka testlerinin sonucunda zeka bölümü değerlendirilirken testlerin şu özellikleri taşımasına özen gösterilir :
Geçerlilik : Test neyi ölçmek istiyorsa onu ölçmek durumundadır Zekayı ölçmek isteyen bir testin soruları yalnızca zekayı içeren özellikleri amaçlamalıdır



Güvenirlik : Aynı testler aynı kişilere benzer koşullarda uygulandığında da aynı sonuçları vermelidir Örneğin, aynı kişiye birkaç gün arayla aynı koşullarda test uygulandığında farklı sonuçlar elde ediliyorsa test güvenilir değildir



Normlar : Aynı yaş grubunda çok sayıda deneğe uygulanan çok sayıda sorudan en çok denek tarafından doğru yanıtlanan sorular o yaş grubunun zeka normunu oluşturur Örneğin, 10 yaşındaki 100 çocuğa yöneltilen 20 sorudan çocukların çoğunluğu 12 soruya doğru yanıt vermişse 10 yaş grubundaki çocukların zeka normu 12 ‘dir
Standardizasyon : Test soruları hazırlanırken kültürel farklılıklar göz önüne alınmalı, her toplumun kendi kültürel özelliklerine göre sorular hazırlanmalıdır Örneğin Amerika kültürel ortamında hazırlanan test soruları, Türkiye kültürel ortamında yetişen insanlara doğrudan uygulanırsa o testin sonuçlarına güvenmemek gerekir
Öte yandan test uygulanan insanlar teste alınırken normal yaşam koşullarında olmalarına dikkat edilir



Örneğin aşırı heyecanlı, aşırı aç, aşırı korkmuş, aşırı sevinçli insanları o durumları ile teste alırsanız sonuçları gene güvenilir değildir
O halde sağlıklı bir test için;



1 Testin, norm grubuna uygun standartlara göre hazırlanması,
2 Testin, güvenilirliğinin yüksek olması,
3 Testin, geçerliliğinin sınanmış olması,
4 Test sorularının kültürel standartlara uygun olması,
5 Test uygulanan insanların normal yaşam koşullarında teste alınması,
6 Testi uygulayan insanların gerek uygulamada, gerek değerlendirmede uzman olmaları gerekmektedir
Zeka Testlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Zeka bölümü saptandıktan sonra elde edilen puanlara göre zeka sınıflandırması yapılır Örneğin;
Puan
Zeka Bölümü

140 - 160
Deha
130 - 139
Çok üstün zekalı
120 - 129
Üstün zekalı
110 - 119
İleri zekalı
90 - 109
Normal zekalı
80 - 89
Tutuk zekalı
70 - 79
Düşük zekalı
50 - 69
Moron - Debil
20 - 49
Embesil
0 - 19
İdiot
biçiminde zeka sınıflandırılır



Zeka Testlerinin Yararları

Zeka testleri sonucu zeka bölümünün saptanması toplumsal ve bireysel anlamda son derece önemlidir Zeka bölümünü bilmenin başlıca iki temel yararı vardır:



- Geri ve üstün zekalıları erken saptayıp özel eğitime tabi tutmak
- Zeka testleri de yetenek testleri gibi bireyi mesleğe yönlendirmede ve meslek seçmede kullanılabilir



Zekanın Toplumsal Dağılımı

Toplumda insanların büyük çoğunluğu normal zekalı ya da ona yakın niteliktedir İdiot, embesil gibi geri zekalıların ve çok üstün zekalıların oranı olukça düşüktür

Zeka Yönünden Özel Gruplar

Zeka Geriliği : Zekası normalin altında olup, bunun davranışlarına yansıması sonucu davranış bozukluğu gösteren insanların durumudur


Bunların içinde şunlar vardır :


- İdiot (Aptal) : Yaklaşık 0 - 19 zeka bölümüne sahip insanlardır Bunlar sürekli bakıma muhtaçtırlar Kendi başlarına hiçbir gereksinimlerini karşılayamazlar İleri yaşlarda biel yaklaşık 1 - 2 yaş grubundaki çocukların düzeyinde davranırlar



- Embesil (Budala) : Yaklaşık 20 - 49 zeka bölümüne sahiptirler Belirli oranlarda da olsa gereksinimlerini karşılayabilirler Yeme, içme, giyinme, soyunma gibi becerileri kazanabilirler İleriki yaşlarda da 5 - 6 grubundaki çocukların davranışlarını gösterirler



- Moron (Debil-Ahmak) : Zeka bölümü yaklaşık 50 - 69 dolayında olanlardır Okuma - yazma öğrenebilir, basit matematik işlemleri yapabilirler Soyut düşünmenin gerekli olmadığı kolay işlerle uğraşabilir, basit beceriler geliştirebilirler Yaklaşık 10 - 12 yaşlarındaki çocukların davranışlarını gösterirler



Geri zekalılığın nedenleri :

Doğuştan gelen geri zekalılık : Aile bireylerinden kalıtsal olarak geçen geri zekalılıktır
Sonradan olan geri zekalılık : Çocuğun anne karnındayken yaşadığı olumsuz etkilenimler, doğumdan sonra özellikle bebeklikte geçirilen yüksek ateşli hastalıklar ya da doğum sırasında bebeğin oksijensiz kalması, kaza gibi etkenlerle beyinde oluşan hasarlar da geri zekalılığa yol açabilir



Doğuştan gelen geri zekalılık genelde bireyin fizyolojik yapısına da yansır Buna “Down sendromu” ya da “mongolizm” denir
Üstün Zekalılık :Genelde Zeka Bölümü 130′un üzerinde olanlardır Bunlar düşünce tutarlılıkları, öğrenme hızlılığı, algılama kapasiteleri ile kendilerini gösterirler Yapılan araştırmalar üstün zekalı çocukların büyük çoğunluğunun ailelerin yüksek öğrenim yapmış olduğunu göstermiştir Üstün zekalı olmasına karşın çevre koşulları nedeni ile yaşamda başarılı olamayan insanlara da az da olsa rastlanmaktadır
Özel Yetenekler : Bireyin herhangi bir işi başarabilme gücünü kullanmasına yetenek denir Özelleştirilmiş etkinlik alanlarında kullanılan başarma gücüne de özel yetenek denir Müzik, resim, sanat, spor, mimarlık gibi alanlar özel yetenek alanlarıdır Özel yetenek alanları genel ve özel yetenek testleri ile ölçülür

Genel yetenek testleri, bireyin çok sayıda yetenek alanlarından hangisine yatkın olduğunu ölçer Özel yetenek testleri ise bireyin belirli bir alanda yeteneğinin derecesini ölçer

Zeka ve Yaratıcı Düşünme : Yeni bir şey bulmaya ve keşfetmeye yönelik yaratıcı düşünme, zekanın etkin kullanımı ile gerçekleşir Yaratıcı insanlar genelde zekidirler