Siyasal Kurumlar (Devlet)

Siyasal Kurumlar (Devlet)

Toplumu yönetmek amacı ile iktidarı ele geçirme mücadelesi ve iktidarı kullanma araçları siyasal kurumları oluşturur
Siyasal kurumlar içinde en büyük ve etkili kurum devlettir
Devlet
Devlet ve Devleti Oluşturan Unsurlar
Sınırları belirli bir toprak parçası ile bu topraklarda yaşayan insanlar üzerinde egemenlik hakkı kullanan siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik örgütlenmelere devlet denir
Devlet ;
Yaptırım gücü yüksek hukuk normları aracılığı ile toplumda düzeni sağlar
İç ve dış güvenliğini sağlamak amacıyla silahlı güç bulundurma ve kullanma yasal yetkisine sahiptir
Egemenlik hakkına dayanarak yasama (yasa yapma, değiştirme, kaldırma), yürütme (yaptığı yasalardan güç alarak onları uygulama), yargı (yasalara uymayanları cezalandırma) güçlerini kullanır
Çatısı altında yaşayan insanların devlete üyeliğini zorunlu kılar



Devleti Oluşturan Öğeler


Toprak (Ülke) : Devletin egemenlik hakkını kullandığı sınırları belirli toprak parçasıdır
Halk : Devletin üzerinde egemenlik hakkını kullanıp yönettiği insanlardır
İktidar : Devletin yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kullanan yöneticilerdir
UYARI : Devlette, yöneten konumunda olanlar iktidarı, yönetilen konumunda olanlar halkı oluşturur



Devlet Biçimleri
DEVLET BİÇİMLERİ
Devlet-Din İlişkisine Göre
İç Yapısına Göre
Ekonomik Yapısına
Egemenlik Biçimine Göre
Devletin yetkilerini kullanırken din ve dinsel kurumlarla kurduğu ilişkiye göre iki temel devlet biçimi vardır
Devletin yasal egemenliğinin bölgelere göre biçimlenip biçimlenmemesine göre iki temel devlet biçimi vardır
Devletin ekonomideki rolüne göre üç temel devlet biçimi vardır
Yasama, yürütme, yargı güçlerini, yani devletin egemenlik hakkını kim ya da kimlerin kullandığına göre devlet ikiye ayrılır
Teokratik Devlet
Tek (Üniter) Devlet
Kapitalist Devlet
Demokratik Devlet
Laik Devlet
Toplu (Federal) Devlet
Sosyalist Devlet
Otokratik Devlet
Karma Devlet
Monorji


Oligarşi



Teokratik Devlet : Teokratik devlette yasama, yürütme, yargı yetkilerinin kaynağı tanrı, din ve kutsal kitaptır Teokratik devlette tüm düzenlemeler dinsel normlara uygun olarak yapılır
Teokratik DevletLaik Devlet : Laik devlet yönetiminde dinsel kurum ve kurallar dayanak alınmaz Devlet, tüm din ve mezheplerin ayin ve ibadetlerinin özgürce yerine getirebilmelerinin güvencesidir
Tek (Üniter) Devlet : Devletin egemenlik hakkını kullandığı tüm sınırlar içinde aynı yasalar geçerlidir



Toplu (Federal) Devlet : Devletin yasal egemenliğinin bölgelere göre değiştiği ancak tüm bölgeler için geçerli merkezi yasaların da olduğu devlettir Devlet içinde yer alan devletçikler (federe devletler) kendi yasalarını kendileri yaparlar Ancak tüm devletçikler ulusal savunma, dış ticaret, dış politika gibi konularda merkezi devlete bağlıdırlar
Kapitalist Devlet : Üretim araçlarının (fabrika, tarla, maden ocağı, iş atölyesi gibi) mülkiyet hakkının kişi ya da kişilerin elinde bulunduğu, dolayısı ile üretimde kişi ya da kişilerin oluşturduğu kurumların öncelikle etkili olduğu devlet biçimidir



Sosyalist Devlet : Üretim araçlarının mülkiyeti ve kullanma hakkı kamu adına devletindir Devlet, üretimi kamu ihtiyaçlarını temel alarak planlar
Karma Ekonominin Egemen Olduğu Devlet : Hem devletin hem de kişilerin üretim araçları üzerinde mülkiyet hakkının bulunduğu devlettir Karma devlette genelde ihtiyacın olduğu yerde devlet, karın olduğu yerde özel girişim (teşebbüs) üretimde egemendir

Demokratik Devlet : Yasama, yürütme, yargı güçlerini kullanan kurumların temsilcileri yetkilerini halktan alırlar ve seçimle belirlenirler Ayrıca bu güçler birbirlerinden bağımsız organlar tarafından kullanılır
Otokratik Devlet : Yasama, yürütme, yargı güçlerini kişi ya da kişiler kullanır Otokratik devlette yönetici ya da yöneticiler kararları yukardan alırlar ve halka dayatırlar Halkın yönetime katılma yetkisi ve hakkı yoktur Otokratik devletler egemenliği kullanma biçimine göre ikiye ayrılır :

Monarşi : Egemenliği kullanma hakkı bir imparator, monark, ya da padiaşhın elindedir
Oligarşi : Egemenliği kullanma hakkı küçük bir azınlık zümrenin elindedir
Hükümet : Devlet adına işleri yürüten organ hükümettir Yani hükümet, devletin kullandığı yasama, yürütme, yargı yetkilerinden yürütme yetkisini kullanan organdır

UYARI : Devlet soyut, hükümet somut bir kurumdur Devlet daha çok insanların kafalarında biçimlenen ve kendini manevi olarak hissettiren bir kurumken, hükümet gerek yetkileri kullanan kişileriyle, gerekse yaptığı işlerle ve uyguladığı yaptırımlarla kendini bireyin ve toplumun yaşamında somut olarak hissettirir



Demokrasi : Halkın doğrudan ya da seçtiği temsilcileri aracılığı ile kendini yönettiği yönetim biçimine demokrasi denir
Demokrasinin ilk örnekleri ilkçağ Yunan ve Roma toplumlarında görülür Ancak Yunan ve Roma demokrasileri bugünkü anladığımız anlamda demokrasiler değildir

UYARI : Toplumsal yaşamda karşımıza çıkan yeni durumların oluşmasını sağlayan alt yapılar vardır Demokrasinin doğuşunu ve gelişimini hazırlayan alt yapı ise sanayi devrimidir Demokratik yönetimlerin kurulmasını sanayi devriminin doğurduğu yeni oluşumlar zorlamıştır

Demokrasinin Doğuşu ve Gelişimi

Demokratik yönetimlerin doğuşunu ve gelişimini etkileyen başlıca faktörler şunlardır :

Ekonomik Gelişmeler : Demokrasilerin doğuşunda ve gelişiminde temel etken sanayi devrimi ve onun yarattığı yeni üretim ilişkileri ve sınıflar olmuştur Sanayi devrimi sonucu delişen burjuvazi siyasal olarak da yönetimde söz hakkı sahibi olmak istemiştir Bu amaçla köylüleri, yeni doğan ve gelişen işçi sınıfını, dolayısıyla geniş halk yığınlarını eşitlik, özgürlük, adalet istemleri ile ayaklandırıp feodal yönetimleri yıktı Bunun sonucunda yeni bir yönetim biçiminin kurulması gündeme geldi

Yeni Düşünce Akımlarının Doğuşu : Batıda yaşanan Rönesans ve Reform hareketleri, ortaçağın kilise merkezli tek sesli düşünce biçimini sarstı Ortaçağın kitleleri sürü olarak gören, onların insan olarak görülmelerini engelleyen anlayışına karşı yeni çağla birlikte bireyi, bireyin hak ve özgürlüklerini temel alan yeni düşünce akımları ortaya çıktı

Kitle İletişim ve Ulaşım Teknolojilerinin Gelişmesi : Matbaanın icadı ve yaygın kullanımı, buharın ulaşım teknolojisine uygulanması, birey hak ve özgürlüklerini savunan görüşleri içeren yapıtların çok sayıda basılmasına ve dünyanın dört bir yanından milyonlarca insanın bu yeni düşünce akımlarını tanımalarına ve etkilemelerine yol açtı
Demografik (nüfus) Gelişmeler (Nüfus Hareketleri) : Sanayi devrimi ile birlikte, dünyanın özellikle çalışan nüfus bileşimi değişti Tarımın makineleşmesi ve kentlerin sanayileşmesi sonucu dünya nüfusu köyden kente yoğun bir göç yaşadı

Demokrasinin Öğeleri

§ Eşitlik : Demokratik yönetimler, yurttaşları arasında din, dil, ırk, cinsiyet, sınıf, mezhep ayrımı yapmaksızın tüm insanları yasalar önünde eşit sayar

UYARI : Demokrasilerde eşitlik, ekonomik eşitlik değil, yasalar önündeki eşitliktir
§ Halk Egemenliği : Demokrasilerde yönetimin belirlenmesinde halk, kayıtsız koşulsuz egemendir Yani kendini yönetecek olanları halk seçer, halk değiştirir
§ Özgürlük : Demokrasilerde yurttaşların düşünce, düşündüğünü ifade etme yayma ve örgütleme özgürlüğü vazgeçilmez unsurlardır Yurttaşların ayrıca seçme, seçilme, inanç, ayin, ibadet, iletişim, ulaşım, kendini geliştirme, bilim ve sanatla uğraşma özgürlükleri vardır Ancak bu özgürlüklerin kullanılması ve sınırları yasalarca belirlenir
§ Güçler Ayrılığı İlkesi : Demokrasilerde, kişi hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması amacı ile yasam, yürütme, yargı güçleri ayrı organlarca kullanılır Demokrasilerde yasama gücünü parlamento, yürütme gücünü hükümet, yargı gücünü bağımsız mahkemeler kullanır Bu güçler arasındaki ilişkilerin sınırları yasalarca belirlenmiş ve özellikle yasam ve yürütmenin (parlamento ve hükümetin) yargıya müdahalesi olabildiğince azalmıştır
§ Siyasal Partiler : Yurt ve ülke sorunlarını çözmek ve devleti yönetmek için iktidara gelmek amacı ile kurulan örgütlenmelere siyasal parti denir Bir örgütlenmeyi siyasal parti yapan temel özellik iktidara gelmek amacıyla örgütlenmesidir Siyasal partiler programlarına göre ikiye ayrılırlar
ü Dikey nitelikli partiler : Toplumdaki tüm sınıflar, zümreler ile dinsel, mezhepsel, etkin gruplar adına iktidara aday olan partilerdir
ü Yatay nitelikli partiler : Toplumdaki yalnızca bir sınıf, zümre ya da tabaka adına iktidara aday olan partilerdir Dünyadaki yaygın parti örgütlenmeleri işçi sınıfının iktidarını amaçlayan işçi partileridir



UYARI : Tek parti ile demokrasi olmaz İktidara gelen parti ya da partilerin görevi yönetmek, muhalefet partilerinin görevi iktidarları denetlemektir
§ Baskı Grupları : Yönetenleri mesleki, sınıfsal, zümresel çıkarları için etkilemek amacı ile kurulan örgütlenmelerdir İşçi sendikaları, mühendis odaları, barolar, dernekler, vakıflar, kooperatifler, yani tüm sivil toplum örgütlenmeleri baskı gruplarıdır Baskı grupları da yönetenleri etkilemek için kitle iletişim ve propaganda araçlarından yararlanırlar
UYARI : Baskı grupları siyasal partilerle karıştırılmamalıdır Çünkü siyasal partilerin amacı iktidara gelmek, baskı gruplarının amacı iktidarları etkilemektir
§ Parlamento : Halkın oyu ile seçilen ve yasam gücünü kullanan milletvekillerinin oluşturduğu meclistir Parlamentonun temel görevi yasa yapmak, yasa değiştirmek, işlevini yitiren yasaları yürürlükten kaldırmaktır Bunun yanı sıra parlamento, hükümetleri oluşturur ve çalışmalarını denetler, yaptığı bütçe ile devletin parasını harcama yetkisini hükümete verir

§ Seçim : Halkın belirli bir süre için kendini yönetecek vekillerini seçmek üzere oy kullanmasına seçim denir Demokrasilerde seçimler gizli oy, açık sayım ilkesine göre yapılır Seçimler sonucu çoğunluğun yönetim hakkı doğar En çok oyu alan parti ya da partiler iktidar olup kurdukları hükümet aracılığı ile yürütme yetkisini kullanırken, diğer parti ya da partiler muhalefet görevini üstlenerek hükümet çalışmalarını denetler Demokrasilerde iki tür seçim sistemi vardır :
ü Çoğunluk Sistemi : Bir bölgede en çok oyu alan parti, o bölgedeki tüm milletvekillerini meclise gönderir Bu sistem, demokrasisi yeni olan ülkelerde tercih edilir Çünkü, bir parti güçlü bir biçimde iktidar olur ve koalisyonlar engellenir Ayrıca her bölgeden bir milletvekilinin seçildiği (dar bölge sistemi) durumlarda da dar çoğunluk sistemi uygulanabilir

ü Nisbi Temsil Sistemi : Bir bölgede her parti aldığı y oranında milletvekili çıkarır Dünyanın pek çok yerinde ise, ülke çapında belirli bir oranın altında oy alan partilerin milletvekili çıkarmasının engellendiği barajlı nisbi temsil sistemi uygulanmaktadır
§ Hükümet : Parlamento tarafından onaylanan ve yürütme işlevini gören organ hükümettir Demokrasilerde hükümet, başbakan ve bakanlar kurulundan oluşur ve yaptıkları çalışmalar parlamento tarafından denetlenir Demokrasilerde hükümet üç biçimde oluşur
ü Doğrudan Hükümet : Oy verme hakkına sahip tüm yurttaşlar yönetimle ilgili kararlara doğrudan katılır Bu hükümet biçiminin pratikte uygulanması olası değildir Örneğin; Türkiye’de böyle bir sistem uygulanırsa yaklaşık 35 milyon seçmenin bir araya gelip yönetimle ilgili kararlara doğrudan katılması gerekir

ü Yarı Doğrudan Hükümet : Hükümet halkın kaderini doğrudan etkileyecek konularda kendini yetkili görmez ve kararların sorumluluğunu halkla paylaşır Yarı doğrudan hükümetin halkla kararları paylaşırken kullandığı temel araçlar referandum ve plebisittir Referandum, tek konuda çift seçenekli (evet-hayır) halk oyuna başvurmaktır Plebisit ise birden çok konuda ve çok seçenekli halkoyuna gitmektir Bu sistem dünyada yaygın olarak uygulanmamaktadır Çünkü;

- Halk oylamaları uzun zaman almakta ve masraflı olmaktadır
- Halkın yönetim kararları ile ilgili bilinç düzeyi yetersiz olabilmektedir
ü Temsili Hükümet : Halkın yönetme yetkisini bir süre için temsilcilerinin oluşturduğu hükümete bırakmasıdır Hükümet kendine verilen süre içinde halk adına kararlar alır, devleti yönetir
§ Bağımsız Mahkemeler : Yasalara uymayanları yargılama ve cezalandırma yetkisini bağımsız mahkemeler kullanır Yargıç ve savcıların oluşturduğu mahkemeler yasama ve yürütmeden bağımsız olarak çalışmalarını yürütür

Demokratik Devleti Özellikleri

§ Laik Devlet : Demokrasilerde devlet dinsel kurallara göre yönetilmez Laik devlette;
ü Devletin resmi dini yoktur
ü Devlet, tüm din, mezhep ve inançlara eşit uzaklıktadır
ü Devlet tüm din ve mezheplerin ayin ve ibadetlerinin özgürce yerine getirebilmelerinin güvencesidir
§ Sosyal Devlet : Demokrasilerde devlet, yurttaşlarının sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılamak zorundadır Devlet bu görevi yerine getirmek için vergi alır, bütçeden bu etkinlikler için pay ayırır
§ Hukuk Devleti : İnsan hakları ve kişi hak ve özgürlüklerine dayanan evrensel hukuk kurallarına göre yapılan yasaların, yönetim görevini üstlenen kişi ve organları da bağladığı devlettir Hukuk devleti “hukukun üstünlüğü” ilkesine dayanır

Hukuk;

ü Yasaları yapan parlamenterlerin,
ü Yasaları uygulayan başbakan, bakan ve tüm yöneticilerin,
ü Yasalara uymayanları yargılayan yargıç ve savcıların üstündedir
Yönetim görevini üstlenen herkes hukuka ve yasalara uygun davranmak zorundadır
Demokrasilerde “hukukun üstünlüğü” yasama, yürütme, yargı güçlerini kullanan organların karar ve eylemlerinin yüksek mahkemelerce denetlenmesi ile somutlaşır Anayasa mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, ve Sayıştay devlet organlarının işleyişini denetleyen yüksek mahkemelerdir

UYARI : Hukuk, devleti ve hukukun üstünlüğünü yüksek mahkemeler aracılığı ile yönetenlerin keyfi davranışlarından korur Yasarlın anayasaya uygun olması zorunluluğu devlete süreklilik kazandırmak içindir Nitekim, bunun için anayasalar yasalara göre daha zor değiştirilir Hatta bazı anayasa maddeleri asla değişmez Anayasa Mahkemesi ayrıca siyasi partilerin kapatılmasına karar verir ve suç işleyici hükümet üyelerini “Yüce Divan” adı altında yargılar
Anayasa Mahkemesi : Parlamentonun yaptığı yasaların anayasaya uygun olup olmadığını denetler Anayasalar yasalardan üstündür ve yasalar anayasaya uygun olmak zorundadır Çünkü anayasalar halk oyuyla kabul edilir ve halkın doğrudan yaptığı anayasalar, temsilcilerinin yaptığı yasalardan üstün sayılır



Yargıtay (Temyiz) : Bağımsız mahkemelerin yargılamalarının sonucunda aldıkları kararların yasalara uygunluğunu denetler
Danıştay : Hükümetle yurttaş arasındaki sorunları inceleyen Bölge İdare Mahkemeleri’ni denetler Hükümetin gücünü kötüye kullanmasını ve yurttaşına haksızlık yapmasını önler

Sayıştay : Parlamento bütçe ile devlet adına para harcama yetkisini hükümete verir Sayıştay, hükümetin bu paraları parlamentonun belirlediği alanlara harcayıp harcamadığını parlamento adına denetler
Demokrasiyi Diğer Yönetimlerden Farklılaştıran Özellikler
ü Demokrasilerde yönetim gücünü elinde tutanlar belirli bir süre için bu gücü kullandıklarını bildikleri için halkın isteklerini sürekli göz önüne almak zorundadırlar



ü Demokrasilerde halk, yönetenlere daha yakındır ve onları eleştirecek ya da istemlerini onlara iletecek ortamı rahatça bulur
ü Demokrasilerde görevini yerine getirmeyen, kötüye kullanan yöneticiler değiştirilir

ü Demokrasilerde ekonomik yaşamda olduğu gibi siyasi yaşamda da dikey hareketlilik vardır
ü Demokrasilerde özgürlüklerin serbestçe kullanılması gizli düşünce akımlarını büyük ölçüde önler
ü Demokrasiler yenilik ve değişmelere açıktır Yenilik ve değişmelere direnen yöneticiler, kolay kolay işbaşında kalamazlar